Mentanarvirðislønir verða handaðar
/
Í komandi viku fer Sirið Stenberg, landsstýriskvinna í almanna- og mentamálum, at handa virðislønir landsins til lista- og mentafólk fyri árið 2022.
Handanin verður á hátíðarhaldi í Tórshavnar Musikkskúla, í konserthøllini Hátúni, mikukvøldið 22. februar kl. 19.00.
Tríggjar virðislønir verða handaðar:
Mentanarvirðisløn landsins, sum er 150.000 kr. Hon verður latin fyri at heiðra føroyskt mentafólk sum tøkk fyri útint listarligt avrik.
Heiðursgáva landsins, sum er 75.000 kr. Hon verður latin teimum, ið hava virkað til frama fyri mentanarlig virði, sum hava týdning fyri føroyska mentan, list og mentanararv.
Virðisløn til ungt listafólk, sum er 50.000 kr. Hon verður latin fyri at kveikja ung listafólk og stimbra tey í menningini av yrkisleiðini.
Tiltakið er alment, og øll eru hjartaliga vælkomin
Faer Away - fotokapping
/
Føroyska Listafelagið í Danmark skipar fyri fotoframsýning í samstarvi við MFS.
Ert tú føroyskur útiseti í Danmark, so hevur tú møguleika at luttaka í fotomyndaframsýning í Føroyahúsinum við fernisering 11.mars 2023.
Tak upp 1-3 fotomyndir av tínum gerandisdegi í Danmark. Tað kann vera okkurt vakurt, trivielt, grátt og keðiligt, áhugavert - Listafelagið ynskir at vísa ein fjølbroyttan mosaikk av gerandisdegnum.
Skriva nøkur orð um hvat myndin lýsir og send myndina til listafelagid@outlook.dk
Myndastøddin skal vera uml. 3000 x 4000 pixel og tá tú sendur teldupostin, so vel ”Faktisk størrelse”.
Tá tú hevur sent myndirnar, setur Listafelagið seg í samband við teg.
Freistin at senda inn fotomyndir er týsdagin 21.februar 2023.
Kolonialitetur og list í tvørmentanarligum samanhangi
/
Hvussu plasera vit Føroyar í søguliga kjakinum um kolonialismu, og hvussu skilja vit ávirkanina av kolonialiteti í einum nútíðarhøpi? Tann 3. mars skipa fólk frá granskingarverkætlanini ‘The Art of Nordic Colonialism’ fyri ráðstevnu í Norðurlandahúsinum um kolonialitet og list í einum tvørmentanarligum samanhangi. Á ráðstevnuni luttaka myndlistafólk, filmsfólk, rithøvundar, kuratorar og granskarar, ið fara at leggja fram um teirra arbeiði og at luttaka í samrøðum um evni sum listaligt virksemi, at arbeiða við landslagi, film sum miðil og listaframsýningar.
Endamálið við ráðstevnuni er at varpa ljós á átrokandi evni, ið knýta seg at teimum samanvovnu relatiónunum í norðurlendskari kolonialismu og teirra áhaldanadi ávirkan á samfeløg og millumtjóðasambond í dag.
Stigtakararnir hava valt at nýta Føroyar sum útganspunkt fyri at skapa rúm fyri nýggjum sambondum og samrøðum, um hvussu kolonialitetur ger seg galdandi frá ymiskum føroyskum, grønlendskum og øðrum norðurlendskum sjónarhornum.
Luttakarar: Nivi Christensen, Kalpana Vijayavarathan, Bart Pushaw, Malan Marnersdóttir, Nina Cramer, Kim Simonsen, Aka Hansen, Laila Mote, Beinir Bergsson, Vár Eydnudóttir, Anna Vestergaard Jørgensen, Kinna Poulsen, Isabelle Gapp og Jóhan Martin Christiansen.
Tiltakið fer fram á enskum - tað er ókeypis, men tilmelding skal til, sí her:
https://www.nlh.fo/?event=9497/kolonialitetur-og-list-i-einum-tvoermentanarligum-samanhangi
Øll áhugað eru vælkomin!
Ráðstevnan er stuðlað av Carlsbergfondet, Novo Nordisk Fonden, Ny Carlsberg Fondet og Norðurlandahúsinum í Føroyum.
Ein av luttakarunum Kalpana Vijayavarathan hevur givið út yrkingasavnið Whisper of Butterfly Wings. Tað var útselt eftir fáum døgum, og er komið í nýggjum upplagi. Yrkingarnar í savninum eru um, hvussu tað er at koma til Føroya úr einum øðrum heimsparti og uppliva føroyska samfelagið. Í fleiri yrkingum skiftir Kalpana millum enskt og føroyskt eins og einstøk orð á donskum koma fyri. Útgávan er eitt nýtt slag av dømi um føroyskan skaldskap, sum ikki er skrivaður á føroyskum. Yrkingarnar í savninum eru um list (sonevndar ekfrasur), um samleika og um trúgv. Hendan yrkingin er um at verða sett í bás, at verða markað, og m.a. tí er tað umráðandi at gera vart við, at Kalpana Vijayavarathan ikki bara yrkir um, hvussu tað er at vera flutt til Føroya úr India, hon er ikki bara umboð fyri ein bólk ella sjónarmið í samfelagnum, men ein av heimsins mongu yrkjarum við fleiri mentanum í sær. Hon setur orð á upplivingar í føroyska samfelagnum, sum ikki hava verið orðaðar fyrr. Myndina á plakatini til ráðstevnuna, sum sæst ovast, hevur Laila Mote gjørt.
Defiant Identity Freed
06.12.2018
Stone by stone
Step by step
Glance bye glance
You crush me into a tight space.
Your brush burns as you paint me into a small corner.
“Foreigner, útlendingur far heim” burn into the
hollows of my heart.
Wife, mother, Faroese daughter in Tórshavn rebuts
my mind.
I erase the paint steadily and surely.
From the corner you forced me into
I rise phoenix-like Indian Faroese and claim my place
for my family and myself.
I’m home, and home I will be “líkamikið hvat”
In this rock in the North Atlantic!
Paint me in many corners as you will
And every time I will recreate the image that you build
Prometheusly will I break the chains you impose
to enslave me.
I am more than my race, colour, creed – I am ME!
*Yrkingin var “Vikuyrking” í Dimmalætting, sum Bergur D.Hansen og Kinna Poulsen skipaðu fyri
40-ára jubilæumskonsert hjá Føroya Symfoniorkestri
/
19. juni í 1983 spældi Føroya Symfoniorkestur sína fyrstu konsert í spildurnýggja Norðurlandahúsinum. 40 ár seinni kunnu vit hyggja aftur á eina tónleikaliga menning íborin av visiónum, ágrýtni og treiskni. Konsertin er ein felagsjubilæumskonsert hjá Norðurlandahúsinum og Føroya Symfoniorkestri.
Í samband við hátíðarhaldið hevur orkestrið bílagt eina symfoni í fýra satsum fyri orkestur og kór frá tónaskaldinum Tróndur Bogasyni. Hetta er fyrsta symfoniin Tróndur hevur skrivað.
Symfoniorkestrið fær eisini vitjan av viðurkendu italiensku violinleikaranum Franceska Dego, ið framførir Brahms violinkonsertini.
Høllin í Norðurlandahúsinum verður latin upp heilt inn í Klingruna, sostatt verður konsertsalurin líka stórur sum hann er til nýggjárskonsertirnar.
Solistur Francesca Dego
Francesca Dego hevur vunnið sær stóra viðurkenning úti í heimi og er í dag ein av mest umbidnu violinleikarum á internationala tónleikapallinum.
Konsertárið 2022-23 framførir hon m.a. við Orchestre de Champs Elysées, Orquesta Sinfónica de Castilla y León, National Symphony Orchestra of Ireland, North Carolina Symphony Orchestra, Sofia Philharmonic og eisini Føroya Symfoniorkestur.
Fyri at nevna nakrar av feskastu bitunum á hennara tónleikaleið, so hevur hon turnerað Japan tunt við NHK Symphony undir leiðsu av Mo Luisi.
Hon hevur eisini framført við BBC Symphony, Royal Philharmonic og Royal Scottish National Orchestra, Tokyo Metropolitan og Tokyo Symphony Orchestra, spælt konsertir í Louvre í París, í Lincoln Center New York og í Washington DC.
Francesca er á eksklusivari kontrakt hjá plátufelagnum CHANDOS Records. Hennara nýggjasta útgáva við Mozarts Violinkonsertum nr. 3 og 4, er upptikin saman med Royal Scottish National Orchestra undir leiðslu av Sir Roger Norrington. Útgávan fekk óvanliga nógvar rósur frá ummælarum og BBC Music Magazine gav útgávuni 5 stjørnur og blev vald til 'Record of the month'.
Violinkonsert – Johannes Brahms (1838-1897)
Johannes Brahms bleiv borin í heim í Hamburg. Pápi hansara var dansitónleikari og spældi seinni kontrabass í býarorkestrinum í Hamburg. Sum 10 ára gamal spældi Brahms sera væl klaver og byrjaði sjálvur at skriva tónleik. Sum 15 ára gamal slapp hann við á turné ungarska violinleikaranum Eduard Reményi. Tá møtti ungi Brahms violinleikaranum Joseph Joachim, teir gjørdust vinir fyri lívið. Violinkonsertin er skrivað í 1878 og bleiv frumframførd í 1879 av júst besta vinmanninum Joseph Joachim.
Tróndur Bogason (1976)
Tróndur Bogason er útbúgvin í tónasmíði á konservatoriunum í Keypmannahavn og í Den Haag. Hann hevur skrivað hópin av tónleiki fyri orkestur, kór og einstaklingar. Vit kunnu nevna Aldubáruna, Føroya Symfoniorkestur, Tarira, DR-undirhaldssorkestur, Norrbotten NEO, Figura Ensemble. Harafturat hevur hann arbeitt nógv saman við ymsum artistum innan rútmiska tónleikin, bæði sum framleiðari og útsetari.
Symfoni nr. 1 og 2
Sum heitið á verkinum rør framundir, er talan í veruleikanum um tvær symfoniir, sum verða framførdar í senn. Tann fyrra, Symfoni nr.1, tekur støði í wienarklassiska stílinum við einum lívligum 1. satsi í A-dur, einum friðarligum 2. satsi, eini Scherzo og eini Finalu. Tónamálið er lutfallsliga wienarklassiskt við siðbundnum melodium, harmonikki og rútmun.
Symfoni nr. 2 er meira nútímans og er kanska í ein ávísan mun heldur ein antifoni enn ein symfoni. Soleiðis skilt, at hon í stóran mun dyrkar friðin og tað óbroytiliga heldur enn tað episkt dramatiska, ið vit ofta seta í samband við eina symfoni.
Talan er sostatt um tvey sera ymisk tónarúm, sum møtast og í felag skapa eitt triðja tónarúm, Symfoni nr. 1. og 2.
Dirigentur: Bernhardur Wilkinson
Solistur: Francesca Dego (ITA)
Kostnaður: Vaksin 345 kr., lesandi 195 kr.
Sendið greinar til danskt temablað um føroyska list
/
Periskop eitur blaðið á listasøgu á universitetinum í Keypmannahavn. Har ætla tey loksins at varpa ljós á føroyska list. Eg seti teirra spennandi tíðindaskriv inn her:
Periskop – Forum for Kunsthistorisk Debat nr. 32 Særnummer om FÆRØSK KUNSTHISTORIE I DAG Call for Papers Indsend abstracts inden 3. april, 2023
Trods både nutidige og historiske udvekslinger mellem Færøerne og Danmark har det færøske en forholdsvis perifer rolle i dansk kunsthistorie. Mange færøske kunstnere er og har været uddannet fra danske institutioner og med veletablerede karrierer i Danmark, og da 2. verdenskrig brød forbindelsen mellem Færøerne og Danmark, etablerede færøske kunststuderende eksempelvis Det Færøske Kunstselskab (Listafelag Føroya) i København og var derved med til at lægge grundstenen til centrale kunstinstitutioner i efterkrigstidens Thorshavn.
Ligesom færøske kunstnere er rejst til det kontinentale Europa, er udenlandske kunstnere som Flora Heilmann, Theodor Kloss og Elizabeth Taylor gennem århundreder rejst til Færøerne og har skabt billeder af det nordatlantiske øhav. Sådanne stærke, transnationale forbindelser overses dog ofte i både dansk og international kunsthistorie, hvor Færøerne - hvis landet nævnes - primært fremhæves som et fjernt beliggende og forholdsvist ukendt sted og kultur synes at blive fremhævet. Ligeledes præsenteres den færøske kunst ofte i større oversigtsværker eller nationalt orienterede gruppeudstillinger, der kan begrænse muligheden for kritiske tilgange og dybdegående analyser.
Med dette temanummer af Periskop ønsker vi at afsøge muligheder og begrænsninger ved Færøerne som udgangspunkt for kritiske, kunsthistoriske undersøgelser. Vi søger bidrag, der analyserer enkeltværker, præsenterer tematisk fokuserede undersøgelser og afsøger nye metodiske tilgange til færøsk kunsthistorieskrivning. Udover fagfællebedømte artikler modtager vi meget gerne forslag til essays, interviews, kunstneriske bidrag samt bog- eller udstillingsanmeldelser.
Bidrag kan eksempelvis adressere følgende tematikker: - Samlingspraksisser: Hvilke institutioner har samlet færøsk kunst? Hvad er betydningen af privatsamlinger på Færøerne? Hvad fortæller fravær/tilstedeværelse af færøsk kunst på danske museer os? - Udstillingshistorier - Kunstnermytologier: metodiske alternativer til den biografisk orienterede kunsthistorie - Afbildninger af Færøerne af udenlandske kunstnere som en parallel til “grønlandsmalerne” - Racialisering og kolonialitet - Køn, seksualitet og feministiske traditioner i færøsk kunsthistorie - Forhandlinger af kroppen, identifikation og idéen om “hjem” - Nye tilgange til landskab og landskabsmalerier - Perspektiver fra økokritiske studier og kritiske dyrestudier - Historiske og nutidige udvekslinger mellem Færøerne og andre nordatlantiske eller arktiske kontekster
Temaredaktion: Anna Maria Dam Ziska, Bart Pushaw, Anna Vestergaard Jørgensen og Nina Cramer.
Abstracts på maks. 300 ord samt et CV på maks. 1 side indsendes til info@periskoptidsskrift.dk inden 3. april 2023. Besked om antagelse af forslag udsendes slut-april 2023. Deadline for indsendelse af færdigskrevne artikler er 27. oktober 2023. Sprog: færøsk, dansk, norsk, svensk eller engelsk. Artiklernes længde er begrænset til 5200 ord inkl. engelsk resumé, noter og bibliografi.
Andre typer tekstbidrag, anmeldelser og debatindlæg er af kortere omfang. Periskop – Forum for kunsthistorisk debat blev grundlagt i 1993. Hjemsted er Københavns Universitet, Institut for Kunst- og Kulturvidenskab. Periskop er fagfællebedømt.
At liva av list ella ikki...
/
At fáa stuðul og tileggjan er sjálvsagt av stórum týdningi og eingin ivi er um, at Beinir Bergsson, yrkjari, sum herfyri fekk Gávugóðs Thorvalds Poulsens av Steinum er glaður bæði fyri pengarnar, men ikki minst fyri tann heiðurin, sum henda tignarliga veiting ber við sær. Thorvald Poulsen var gartnari við ansi fyri tí vakra og fyri listini og tí setti hann á stovn ein grunn, sum á hvørjum ári letur eina upphædd til eitt ungt seriøst listafólk. Eftirhondini eru tey ikki fá í tali, sum hava fingið:
2022: Maria Guldbrandsø Tórgarð, filmslistakvinna, 35.000 kr.
2021: Alda Mohr Eyðunsdóttir, listakvinna, 35.000 kr.
2020: Anna Malan Jógvansdóttir, rithøvundi, 35.000 kr.
2019: Lea Kampmann, tónleikari, 35.000 kr.
2018: Anný Djurhuus Øssursdóttir, listakvinna, 50.000 kr.
2017: Tórshavnar Musikkskúli, umboðandi musikkskúlarnar í Føroyum, 50.000 kr.
2016: Tórshavnar Musikkskúli, umboðandi musikkskúlarnar í Føroyum, 50.000 kr.
2015: Tórshavnar Musikkskúli, umboðandi musikkskúlarnar í Føroyum, 50.000 kr.
2014: Heiðrun Petersen, fiólleikari, 50.000 kr.
2013: Bárður Reinert Poulsen, tónleikari og Janus á Húsagarði, teknari og rithøvundur 25.000 kr. í part.
2012: Anton Petersen, filmsleikstjóri, 60.000 kr
2011: Dáva Juul Magnussen, tónlistamað, 60.000 kr
2010: Herborg Silja Strøm, listarkvinnu, 60.000 kr
2009: Kjartan Hansen, fólkatónleikari og nemur sær útbúgving innan sjónleik, 60.000 kr
2008: Marianna Mørkøre, listarkvinna, 60.000 kr
2007: Sámal Blak, myndahøggari og málari, 60.000 kr
2006: Jóhanna Reginsdóttir av Steinum, sniðgevi, 60.000 kr
2005: Bárður Oskarsson, teknari og rithøvundur, 60.000 kr
2004: Marjun Kjelnæs, rithøvundur, Jógvan Sverrason Biskopstø, sniðgevi og teknari og Eivør Pálsdóttir, sangari og tónleikari, 25.000 kr. í part.
2003: Tróndur Bogason, tónasmiður, 60.000 kr
2002: Andrass Olsen, tónleikari, 60.000 kr, Teitur Árnason, filmsleikstjóri, 25.000 kr og Petur Elias Askham Guttesen, rithøvundi, 25.000 kr
2001: Rannvá Konoy, listakvinna 60.000 kr
Í sambandi við, at Beinir Bergsson fekk Gávuðgóðsið var hátíðarhald 8.februar í Nýggjustovu í Hoydølum við røðum og upplestri. Bergur Djurhuus Hansen, dekanur á Føroyamálsdeildini helt eina áhugaverda røðu:
Thorvald Poulsen vildi, at ung listafólk við hegni til útbúgving skuldu fáa stuðul. At knýta útbúgving at listaligum virksemi er ikki sjálvsagt í einum samfelag, har amatørisman hevur fylt nógv, havt stóran týdning og enn er ráðandi á fleiri økjum. Kortini síggja vit í t.d. Løgtingstíðindum longu í 1920’unum og 30’unum, at løgtingið – áðrenn vit fingu grunnar og annað slíkt – játtar ungum listafólkum serligan stuðul til útbúgving, t.d. Mikines, sum eftir umsókn og samskifti við løgtingsmenn fekk játtað nakrar hundrað krónur síðst í 1920’unum og seinni onnur við honum.
Amatørurin kann siga, “eg geri hetta til stuttleika, mest fyri at fáa tíðina at ganga, hetta ríkar mítt lív, eg fái tað betri” ella líknandi. Tá vit lata listafólki virðisløn í Føroyum, hoyra vit tí, at tey við hvørt svara, “oy jesus takk, eg gera hetta bara til stuttleika, meinti einki soleiðis”, næstan sum var tað eitt óhapp ella í hvussu er alt ov nógv at lata teimum virðisløn, og vit sum lurta ella hyggja ella møguliga hava sitið í nevnd fáa varhugan av, at kanska virðislønin eisini er eitt sindur til stuttleika, mest sum eitt fittligt trivnaðartiltak av onkrum slag.
Yrkislistafólk hinvegin mugu á annan hátt legitimera sítt virksemi, síni avrik. Yrkislistfólk mugu – verða tey spurd – røkka út um tað persónliga og siga, hví list er neyðug og hevur virði í einum størri samanhangi. Yrkislist - professionell list – siga vit ofta er list, sum fólk liva av, tað eru pengarnir, lønin fyri listaliga arbeiðið, sum ger av, um talan er um yrkislist ella ei. Tað er einfalt og funktionelt at halda seg til, men mest sum ov einfalt.
Mítt starv hevur m.a. við sær, at eg fái fráboðanir um hátíðarhald, seminar ella ráðstevnur í sambandi rundar dagar í bókmentum serliga, so eg taki tvey dømi um hetta. Franz Kafka, sum fyllir runt í ár, føddur í 1883 – og tann kenda seinasta myndin av honum við starandi eygum, tikin í 1923, fyllir hundrað - arbeiddi í einum tryggingarfelag og livdi av tí. Edith Södergran, sum doyði í 1923, og sum tað tí ivaleyst fara at verða nógv seminar um ár, hevði ógvuliga avmarkað samband við listalig umhvørvi og livdi ongantíð av sínum yrkingum (tað var sum hon einsamøll kollvelti yrking í Norðurlondum).
Nógv onnur listafólk liva ikki av sínari list - og ikki av so nógvum øðrum heldur – men eru yrkislistafólk, tí tey ikki skapa til stuttleika ella fyri at fáa tíðina at ganga, fáa frið í sálina, men tí tey av álvara velja listina sum yrki fyrst og fremst - og tað sæst aftur í handverkinum, sum eitt tilvit ella í strembanini og í teirra listaligu avrikum. Svenski yrkjarin Johan Jönson sigur í einari samrøðu í svenska Dagens Nyheter nú farna leygardag, 4. februar: “Mitt liv blir inte bättre av att jag skriver, jag blir inte mer harmonisk eller lyckligare, snarare tvärtom. Mina sår och idiosynkrasier ristas bara ännu djupare i hjärnan och köttet”.
At skapa list, í hesum føri skriva yrkingar, er fyri tann, sum ger tað av álvara og sum eitt yrki, ikki terapi, ikki til stuttleika ella fyri at finna frið. Tað minnir um útsøgnina hjá okkara egna Janusi Djurhuus, sum segði, at hann yrkti ímóti sínum vilja.
Thorvald Poulsen, sum var á leið á aldur við Mikines, hoyrdi til fyrsta ættarliðið av føroyingum, sum hugsaði um list sum eitt yrki. Vit eru øll amatørar við hvørt ella kanska ein stóran part av tíðini, vit eru uppií, eru kanska við til at stoypa ein garð og sleppa í ball aftaná, sjálvt um vit ikki rættiliga duga at stoypa, vit gera mat til onnur at eta, hóast vit ikki eru kokkar, vit seyma, skriva yrkingar til onkran vit eru góð við o.s.fr., og tað er stuttligt at vera amatørur, men vit – og kanska serliga vit, sum á ymsan hátt varða av listini – mugu vita hvat er hvat.
Í nevndini fyri grunn Thorvalds Poulsen av Steinum siti eg sjálvur vegna rektaran á Fróðskaparsetri Føroya, Jacob Eli Olsen, formaður í Føroya Lærarafelag, og Marita Dalsgaard forkvinna í LISA. Ein innanhýsis nevnd í LISA letur okkum eitt tilmæli hvørt ár, og vit halda okkum til ásetingarnar í testamentinum hjá Thorvaldi um “ungt listafólk við hegni til útbúgving”, tá vit taka avgerð. Tað plagar at ganga væl, og tað fer tað eisini í ár.
Bergur Djurhuus Hansen, Fróðskaparsetur Føroya.
Skýferð
/
ingi joensen
Myndir av skýggjum hava næstan sína egnu listasøgu. Hesin luftigi arkitekturur í erva, sum støðugt umbroytist í liti og vond so hvørt sum veðrið broytist og sólin vikast. Vit, sum góðtaka, men hava ilt við at fata, at vit eru stødd á eini malandi kúlu, varnast viðhvørt skýggjaflókar og føla ferð í hárinum, men tá er tað helst bara tann stóra vindmaskinan, sum blæsur aftur við tilverunnar gittarsolo. Í 1870´unum fóru impressionistarnir út úr atelierinum í ”en plein air” at mála og dyrkaðu ikki minst óstøðug skýrák og ljós, men romantisku listafólkini høvdu longu tá eygleitt skýggini í áratíggju og málað tey inn í føgur landsløg so neyvt, at veðurfrøðingar í dag duga at síggja neyvt um talan er um skýggini hava skap sum yperne, intortus, vertebratus, undulatus, radiatus, lacunosus og duplicatus og um tey eru gjøgnumskygd ella translucidus, perlucidus ella opacus. So nógv sum føroysk list er miðsavnað um landslagið, er veðrið sjálvsagt eisini skrásett við allahanda skýggjum. Í Listasavninum eru nógvar tílíkar myndir, m.a. ein fotomynd hjá Inga Joensen, sum myndar sjey gæs undir einum skýggi. Til eina framsýning í Víngarðinum hevur Ingi Joensen gjørt eitt nýtt svarthvítt avbrigdi av gásamyndini, sum er frálíkt, einfalt og stuttligt, men við hópin av tulkingarmøguleikum. Eg veit ikki hvat skýggið á fotomyndini eitur, men myndin av gæsnum er greidliga tikin ein góðveðursdag við bláum himmali og einum einstøkum kritahvítum skýggi. Eg komi í tankar um yrkingina/ barnasangin hjá Alexanduri Kristiansen/Halfdan Rasmussen um hitt lítla skýggið, sum ikki kláraði at halda sær, men fór at dryppa og eftir sum tankarnir mala kanska skjótari enn klótan, komi eg eisini í tankar um, at eg einaferð sang tann sangin á G!Festivalinum, tá vit, sum ein humoristur orðaði tað, spældu fyri gøtubørnum - kann hetta veruliga vera tjúgu ár síðani? https://spoti.fi/3loHrsS Jú, skýggj eru partur av sangum, yrkingum og myndum, gomlum sum nýggjum. Anker Mortensen skrivaði einaferð ein poetiskan prosatekst um tá skýggið hvørvur. Hjá Fríðu Matras Brekku er tað hinvegin eins og skýggið tekur yvir og verður tað, sum øll myndin snýr seg um. Á sama hátt eru tað skýggini, sum tala í yrkingini, Dreymur hjá Christiani Matras og tað er kanska eyðkent, at hendan talan gongur fyri seg í tøgn. Eins væl og skýggj kunnu brúkast í yrkingum, eru tey eisini fín í poppi - á ein hátt kann mann siga, at poppur ER skýggj; glitrandi lættur, óítøkiligur, óstøðugur altíð farandi. Leygarkvøldið fer føroyska poppundrið Reiley at royna seg í donsku eurovisionkappingini við Breaking my heart – ein sorgblíður sangur um hjartasorg, har staðfest verður, at skýggini eru ljósareyð: Pink skies/ Just like when we were fine. Í videolagnum stendur Reiley framman fyri eini bakgrund/scenografi við m.a. ljósareyðum skýggjum og tey hevur Heiðrikur á Heygum málað. Skýggj kunnu sostatt sipa bæði til kærleika og til veður, men tey kunnu eisini umboða trúgv og filosofi. Í áðurnevnda tekstinum hjá Anker Mortensen orðar hann eitt slag av myndlistafrøðiligari ætlanaryvirlýsing, t.e. okkurt slag av visuellum poetikki, sum møguliga eisini sæst í onkrum av verkunum, sum eru partur av framsýningini í Listasavninum Myndir í trúnni.
Nú er skjótt vikuskifti og tá er kanska upplagt at fara sær eina skýferð í Listasavnið, Víngarðin og Steinprent, har t.d. myndirnar hjá Fríðu Matras Brekku eru at síggja.
Upplatingartíðir
LISTASAVN FØROYA Mánadag, hósdag til sunnudag kl. 11 - 16.
Týsdag og mikudag er stongt.
VÍNGARÐURIN Hósdag 11:30 - 14:00. Fríggjadag 11:30 - 14:00 og 16:00 - 01:00. Leygardag 18:00 - 01:00.
STEINPRENT Mánadag-fríggjadag 9-17. Leygardag 11-16.
Sum tá ið sinnið flytur seg, sum tá ið tankin loysnar og hvørvur er skýggj, ið dettur í á og rennur oman í havið, og ein dropi søkkur niður á botn og verður ein perla í gággu. Ljósið í rúminum í høvdinum. Og so tað at tveita andlitið niður í bøin og myndin stillisliga byrjar at tosa. Ferðin og tankar, ið flyta seg frá einum tanka yvir í ein annan tanka, frá einum plássi yvir á penapláss, frá fløkju til ró. At nærkast tí andaliga sum allatíðina er har. Stjørnur sum lýsa hóast eygu blunda. Vindurin sum boyggir gras í rúminum í høvdinum, tá ið tað lotar. eisini havið. Tað ljósið, ið býr í list og í rúmum í hjørtum. Og aftanfyri eygnalok. Tá ið skýggj er frammanfyri eygað og skýggj er aftanfyri eygað, er eygað mitt í millum. Tá ið skýggj hvørvur er eygað sól.
Anker Mortensen
Niels Kruse eiðis bygd í mánalýsi 1941
Elinborg lützen klaksvík 1972
Christian matras
Fríða Matras Brekku
anker mortensen sum ígjøgnum sortar skýggja 2000
1.Sum ígjøgnum sortar skýggja
kemur fram hin gylta sól,
so at bølmyrkur má flýggja,
lýsir í um tind og hól,
so úr grøv upp Jesus stóð
og úr djúpum deyðans sjó,
vann á døprum deyðaváða
árla í páskamorgunroða.
2. Tøkk, o, sigurskappi sterki,
tøkk, o, himinhetja góð,
at tú framdi avreksverkið,
heljarlokur sundur sló,
tøkk, at tú til lívs breyt veg,
deyðan feldi undir teg;
slík er tunga ei at finna,
sum ta gleði kann at inna.
3. Djúpt eg kenni mær í barmi,
at tað ugga ber til mín,
lættir mær av tungum harmi,
tá eg minnist gravstað tín,
hugsi um tað, at tú lá
har í deyðans dimmu vrá,
men reis upp við dýrd og megi,
kann tað vera størri gleði!
4. Liggi eg á syndavegum,
liggi eg á armóðsstrá,
liggi eg á sjúkalegum,
liggi eg í eymd og háð,
liggi eg sum lasafar,
ongan góðan eigi mær,
skal eg so til moldar fara,
vónin mín tó við skal vara.
5. Deyði, synd, alt ørvameingi,
sum hin versti skjóta kann,
stukku av í tínum fangi,
har sum hvíld í grøv tú fann,
har tú søkti tey í kav,
men gav mær ein trygdarstav,
at eg tær má heiður gera
og skal sigurspálmar bera.
6. Tú til lívs meg upp skal vekja,
tað er tín uppreisnar náð;
lat tey leiðið um meg tekja,
lat meg verða maðka bráð,
lat mær gloypa eld og sjógv,
eg í trúgv tó og í rógv
doyggi, tí úr deyðans londum
bjargist eg av tínum hondum.
7. Góði Jesus, veit mær náði
og lat halga anda tín
vera hjá mær, so eg ráði
slíkan allan lívshátt mín,
at eg meir ei nakra tíð
deyðadjúpið falli í,
sum tú sjálvur úr meg ripti,
tá tú deyðan niður syfti.
Kingo 1689. J. Dahl 1924
fríða matras brekku
Beinir fekk gávugóðsið
/
Gávugóðs Thorvalds Poulsen av Steinum 2022 er í kvøld latið Beini Bergssyni
Á hátíðarhaldi í kvøld í Nýggjustovu hjá Listasambandi Føroya varð avdúkað, at ungi yrkjarin, Beinir Bergsson, fær 40.000 krónur í gávugóðsi úr Grunni Thorvalds Poulsen av Steinum 2022. Nevndin í grunninum, sum umboðar Fróðskaparsetur Føroya, Listasamband Føroya og Føroya Lærarafelag, grundgevur m.a. soleiðis fyri avgerðini um, at júst hetta unga skaldið hevur uppiborið fíggjarligan styrk og heiður:
Beinir Bergsson hevur givið út tvey yrkingasøvn: Tann lítli drongurin og beinagrindin og Sólgarðurin.
Beinir Bergsson hevur longu fingið viðurkenning fyri sínar skaldagávur. Fyrsta Ebbuvirðislønin varð latin honum fyri debutyrkingasavnið Tann lítli drongurin og beinagrindin í 2018, og Sólgarðurin var í uppskoti til norðurlendsku bókmentavirðislønina í 2022.
At gávugóðs úr Grunni Torvalds Poulsen av Steinum nú verður latið honum er fyri at strika undir, at her er eitt ungt yrkjaratalent, hvørs skaldskapur hevur dygd og serligan týdning og tí stuðul uppibornan. Yrkingasavnið Tann lítli drongurin og beinagrindin, ið Sprotin gav út í 2017, snýr seg um sorg eftir at hava mist pápan. Tað er torført at seta orð á sorgina, nevna tey deyðu og tosa um tey. Í nøkrum reglum úr yrkingini “Buldurbrakið” lýsir Beinir Bergsson frustratiónina soleiðis:
Orðini kámaðust alsamt, tey grulvaðu longur niður í hálsin.
Í neyðstøðuni koyrdi hann hondina inn í munnin fyri at
fáa fatur á ljóðunum. So hann endiliga kundi hoyra, hvørji
tey vóru.
Hondin fekk fatur á teimum, aftaná at hava leitað allastaðni
í hálsinum, sum hon hevði leitað áður.
Hetta er ein góð og sterk lýsing, sum knýtir saman orð, hond, háls o.s.fr., og letur sorgina koma fram í rørslum, sum lesarin kann kenna aftur og skilja.
Seinna savnið, Sólgarðurin, sum kom út í 2021 á forlagnum Exil, er eitt undangonguverk, tí tað er so opið og týðiligt um kærleikan, longsulin og girndina millum tveir menn. Ein kundi hugsað, at tað ikki var neyðugt at nevna hetta innihaldsliga eyðkennið í savninum ella gera nakað burturúr tí; men tað er umráðandi at nevna, tá vit hugsa um ta umrøðu og viðgerð, sum samkynd og LGBT+ hava fingið í almennum kjaki í Føroyum..
Tí kunnu vit vera errin og fegnast um, at Beinir Bergsson hevur dirvi at geva yrkingasavn út um sínar kenslur og sína tráan uttan at fjala, hvør hann er. Hetta er fyrimyndarligt og ruddar slóð fyri øðrum, ungum sum eldri. Við útgávuni Sólgarðurin letur Beinir Bergsson upp fyri nýggjum leiðum í føroyskari yrking á ein vakran og inniligan hátt, har náttúra, kroppar, kærleiki, tráan og vinar- og ættarbond ganga inn í hvørt annað.
Beinir Bergsson hevur MA-útbúgving í bókmentum og týðingarfrøði frá Háskóla Íslands, og hann lesur í løtuni Ritlist á Fróðskaparsetri Føroya.
Hjúpuljóð - Nýtt yrkingasavn
/
Sprotin: Hjúpuljóð hjá Maluni Poulsen er eitt viðkomandi savn, sum festir í nógvar tankar. Millum annað um lívið, meðan tað hevur sítt trygga stev og samljóð, og tá ið menniskju missa mál og mið. Tá ið tað at eldast ikki verður virðismett, tey gomlu verða óbrúkilig og nyttuleys sum handskin, ið liggur gloymdur “millum nýfallið heystleyv”. Malan nýtir m.a. hjúpuna sum eina mynd av at eldast og kortini vera sterkur og ikki vilja sleppa takinum og enda “á náttbláa ellisheiminum”. Annars lýsa yrkingarnar nógv sambandið millum samfelag, einstakling, náttúru og minni.
Eitt sindur aftrat um trúgv í list
/
tóroddur poulsen hin heilaga kvøldmáltíðin
Listaframsýningin í Listasavninum um myndir í trúnni gevur íblástur, so at mann gongur og kemur í tankar um alla møguliga list, ið á onkran hátt hevur við trúgv at gera. Trúgv er sjálvandi eitt rættiliga stórt evni, sum kann viðgerast á ymiskan hátt - sjálv haldi eg, at evnið er mest áhugavert, tá tað loyvir myrkrinum og ivanum framat. Annars kann tað blíva eitt sindur ov pent og nydeligt tað heila og tað er eisini orsøkin til, at eg í mínum ummæli av framsýningini Myndir í trúnni sakni t.d. Tórodd Poulsen. Í 2017 kurateraði eg eina framsýning í Hoyvíkar Kirkju í sambandi við, at kirkjan fyllti tíggju ár. Heitið á framsýningini var “Ein framsýning um trúnna á tað góða sjálvt um tað ónda er til”. Hetta vóru verk úr Steinprenti hjá Claus Carstensen, Erik Heide, Peter Carlsen, Anker Mortensen, Tóroddi Poulsen og Fríðu Matras Brekku.
Í bókini hjá Søren Ulrik Thomsen og Claus Carstensen, Lille Dæmonologi frá 2013 hugleiðir danski yrkjarin um óndskap og um okkara lyndi til at minka um og gera óndskapin minni duldarfullan við at fata hann sálarfrøðiliga eins eina holdsliggerð av okkara burturskotraðu hugsanum, angist og trá. Claus Carstensen hevur í fleiri umførum granskað í ymiskum sløgum av myrkum myndamáli, ið talar til tey ólukkuligu og ótilpassaðu og vil ala fram eina hatursmentan. Hansara døkku myndir eru fullar av negativari orku, av uppøstum hundum og bøðlum, av hatri andlitum, sum við óndum, tómum eygum stara illbønandi út móti áskoðaranum. Við støði í ræðuligu frásagnunum frá nazistiskum týningarlegum, men eisini orsakað av sínum egnu upplivingum av gerandisligari sadismu er Søren Ulrik Thomsen farin at halda, at tað ónda er til, tí hóast óndskapur er ringur at fata, er hann ikki uttan mál og mið. Thomsen heldur, at sjálvt um djevulin kann tykjast óviðkomandi, tá hann verður lýstur sum ein mystiskur, miðaldarligur figurur, ja, so hava vit tørv á einum tílíkum tilvitaðum illamanni, sum vil øllum ilt og sum innlimar allan óndskap.
Hugmóðin
Andsagnarligi trupulleikin við illamanni og óndskapi er sjálvandi, at tað ónda onkursvegna má henda við loyvi frá einum alvaldandi Guði. Vit kenna øll klassiska spurningin: Um Guð er til, hevur skapt alt, er allastaðni og altavgerandi, hvussu kann Hann tá loyva øllum ræðuleikunum í heiminum og hevur Hann ikki skapt hungursneyð, kríggj, terror, flóttafólkastreymar, ja sjálvan deyðan? Í Koranini kemur tað ónda inn í heimin við syndafallinum, ið á sama hátt sum í Bíbliuni er ein søga um hvussu fyrsta menniskjað misti sítt sakloysi. Koranin hevur eins og Bíblian onga eintýðuga frágreiðing, ið ger greitt hví tað ónda er til, og hvaðani tað stavar. Men óndskapurin tykist fylgja menniskjanum næstan sum ein trúfastur hundur og sýnist knýttur at nøkrum kenslum, ið tykjast sára menniskjansligar. Sambært Koranini skapti Guð menniskjað av leiri og blásti lív í tað. Síðani greiddi Guð einglunum frá ætlan síni við menniskjunum, at tey skuldu vera hansara umboð á foldum. Einglarnir høvdu hug at mótmæla eitt sindur og hildu, at hetta fór ikki at ganga væl. Men Guð sannførdi einglarnar og vildi hava teir at bukka fyri og vera lýdnir mótvegis fyrsta menniskjanum. Hetta gjørdu allir einglarnir uttan ein, sum æt Iblis og tá Guð spurdi hann hví hann ikki vildi bukka, svaraði Iblis: Eg eri betur enn menniskjað; tú skapti meg av eldi og hann av leiri. Síðani varð Iblis stoyttur út úr himmalinum og í fallinum umbroyttist hann frá lýsandi eingli til ein ræðuligan skapning, al-Shaytân (Sátan). Søgan minnir um okkara skapanarsøgu, og hon endar als ikki her, men tað áhugaverda í hesum sambandi er, at tað er hugmóðin, sum er útgangsstøðið í niðurtúrinum og orsøkin til tað fatala ólýdnið.
Deyðssyndir sum nútíðar dygdir
Hugmóðina kenna vit menniskju væl. Henda sjálvfeita varhugan av, at vit eru betri enn hini fólkini. Hugmóðin varð einaferð hildin at vera ein tann ringasta syndin. Tær sjey deyðssyndirnar er elligamalt hugtak fyri kardinalsyndir so álvarsligar, at tær vóru mettar at vera ein grundleggjandi og ófyrigevandi uppreistur móti Guði. Gudfrøðingur og táverandi biskupur, Jan Lindhardt skrivaði eina bók um hetta í 2001, De syv dødssynder. Sambært honum eru deyðssyndirnar ikki tað tær verið, fleiri av hesum syndum verða beint tvørturímóti mettar sum dygdir í dag. Grammleiki verður t.d. samsýndur ikki við revsing men við pengum, ognum og dýrum ferðum. Tílíkar herligheitir verða lovprísaðar ella leikaðar í stóran stíl á Facebook – ikki minst um tú onkran vanligan dag uttan fyri feriutíð almannakunnger eina mynd av lekrum hotelmati, víni og easy living. Leti er gott, tí tað verður mett sum eitt tekin um ríkidømi. At vera nøgdur og støðufastur, at stríðast og geva einum arbeiðsplássi alla tína arbeiðstíð verður hinvegin ikki mett serliga høgt. - Nei, tú skalt flyta teg javnt og samt og menna tíni potentiali. Hesin hugsunarhátturin er bara áhugaverdur út frá eini samtykt um, at menning er nakað, sum er gott. Uttan nakað endamál tykist hugsunarhátturin avstubbaður sum var einstaklingurin sjálvur byrjanin og endin á alheiminum og tað er hetta sjálvgóða, stuttskygda og býtta bráið, sum listamaðurin Peter Carlsen viðger í sínum sjey sjálvsmyndum, ið eru skaptar í Steinprenti.
Menniskjansliga anti-hetjan
Í okkara bíbliusøgu hava leiklutirnir hjá antihetjunum ikki minni týdning enn tann hjá hetjunum. Tað heroiska er onkursvegna upphevjað og oman fyri okkum øll, meðan vit væl skilja menniskjansligar veikleikar. Tá nú Judas er ónøgdur og verður freistaður, so skilja vit, at eisini lærusveinarnir vóru menniskju eins og vit. Tað sama tykist Tóroddur Poulsen halda í síni mynd av Heilagu Kvøldmáltíðini her ovast, sum er nakað væl einfaldari enn kenda myndin hjá Leonardo da Vinci. Samstundis er hon meira kompleks, tí listin hjá Tóroddi Poulsen er konseptuel og grundað á tankar og hugskot. Á myndini hjá Tóroddi Poulsen síggja vit gyltar ljósstrálur í erva. Í miðjuni eru trettan spannir, har ein er koppað og niðast eru trettan skøltar. Øll tann neyðuga sorgarsøgan verður søgd við fáum skreytum og við denti á tað menniskjansliga.
Trúgvin á tað góða
Í øllum prentmyndunum hjá Erik Heide hómast ein serligur forkærleiki fyri ti eyðmjúka og eitt inniligt takksemi fyri tað stórbæra í lívsins smálutum. Ein av prentmyndum hansara hevur sermerkta heitið: Pinnurin hjá Mikkjali og er hetta ein tekning av einum pinni, sum ein smádrongur einaferð fann sær at spæla við. Samstundis er myndin ein pallseting av øllum tí nógva, sum eitt barn kann fáa burtur úr einum púra einføldum pinni. Erik Heide er føddur á oynni Mors í 1934, har hann enn býr. Hann er ikki minst kendur fyri sínar mongu kirkjuprýðingar, sum hann sjálvur hevur mist talið á, hann var bara 22 ára gamal, tá tann gjørdi ta fyrstu. Listamaðurin hevur stóran áhuga fyri keltiskari list og hansara egnu verk eru merkt av sama sterka einfeldi og inniliga átrúna sum hómast inni í gomlum romanskum kirkjum. Verkini hjá Erik Heide eru modernað við álvarsligum eksistentiellum innihaldi, tey snúgva seg um lív og deyða hjá menniskjanum á foldum og sjálvt um listamaðurin ikki altíð nýtir eitt beinleiðis kristiligt myndamál í myndum sínum, eru hetta myndir, sum trúgva uppá og sum takka fyri alt tað góða í tilveruni. Eitt takksemi, ið er fult av ljósi og skugga sum í hesi lýsingini hjá Williami Heinesen, ið lýsir bardagan millum ónt og gott soleiðis:
“Solen skinner paa vaagens vestlige side. En vidunderlig morgen! De smaa støvede og skimlede pakhusruder fører en haabløs kamp for at holde solskinnet ude. Men det er dem for overmægtigt. Det har godhedens sejrrige vælde i sig, det tøer dem op med samt deres grønne mug og teologiske edderkoppespind, ligesom den gode handling tilintetgør smaa menneskers rænker og nederdrægtigheder (s.199 De fortabte Spillemænd).
Seyðir og Víkin fagra
Djóra- og landslagslýsingarnar hjá Fríðu Matras Brekku eru somuleiðis fullar av kærleika og tokka. Djórini eru myndevnisligur aðaltáttur í verkunum hjá Fríðu Matras Brekku og speglar hetta hennara stóra áhuga fyri djórum. Hon hevur teknað og málað seyð, sum annars hava verið merkiliga litið avmyndaðir í føroyskari list. Fríða Matras Brekku hevur málað fleiri kerlig og stuttlig seyðaportrett, og seyðir síggjast eisini ymsastaðni í hennara landsløgum. Hugsa vit listasøguliga um seyð og lomb, eru vit komin til tað øvugta av hugmóðini og aggressiónini, tí seyður hevur altíð verið ímyndin av tí eyðmjúka. Seyðirnir hjá Fríðu Matras Brekku eru ikki beinleiðis kristin symbol eins og í bíbliuni, men allíkavæl eru seyðamyndirnar merktar av einum serligum takksemi og undran yvir heimin og tilveruna. Og sjálvt um myndamálið hjá Anker Mortensen er meira abstrakt, eru hansara myndir av Víkini føgru merktar av júst sama inniliga takksemi. Her eru nakrar myndir av listaverkum, sum á onkran hátt lýsa trúgv og iva.
peter carlsen - accidia
claus carstensen og søren ulrik thomsen - steinprent
Tóroddur poulsen lovsongur
Fríða matras brekku
Erik heide pinnurin hjá mikkjali
tóroddur poulsen lovsongur II
tóroddur poulsen
tóroddur poulsen hin góða spannin og hinar
Claus carstensen
hans pauli olsen
Ingálvur av reyni - damaskus
steffan danielsen - nólsoyar kirkja
elin josefina smith heimloysi
brot úr mynd hjá mikines, sum er partur av framsýningini myndir í trúnni á listasavni føroya
Ingi Joensen - fotolist í Víngarðinum - vernissage
/
Leygardagin 4.februar læt framsýning upp í Víngarðinum við fotomyndum hjá Inga Joensen. Har vóru nógv fólk og tað kann mann fegnast um, tí uttan móttakaran var eingin orsøk at gera sær ómak við nøkrum - kurator í Víngarðinum, Kinna Poulsen helt eina stutta røðu, sum ljóðaði nøkulunda soleiðis:
Góðu tit øll
Vælkomin í Víngarðin til okkara 19.framsýning, sum er okkara fyrsta framsýning við fotolist burturav. Hetta er ein røð av fotomyndum hjá Inga Joensen, sum eg fari at siga eitt sindur um, men eg fari at byrja í London í 1853. Tá var The Royal Photographic Society stovnað og longu á fyrsta fundinum hjá nýstovnaða felagnum var fotografi og list á skránni. Formaðurin í felagnum, Sir Charles Eastlake, sum eisini var leiðari á bretska kunstakademinum bjóðaði listamálaranum Sir William Newton at halda fyrilestur. Hesin hevði heitið “Upon Photography in an Artistic View” og snúi seg um hvussu fotografi kundi gerast myndlist. Mátin var at imitera málningalist, helt Newton og skjeyt upp, at fotografar kundu eitt nú flyta myndirnar úr fokus, so at fotomyndin gjørdist eitt sindur óklár sum eitt málarí.
Hetta sama skismaið hevur fylgt við fototøkninum, sum ikki fyrr enn í tjúgundu øld kundi góðtakast sum list og tá bara í avmarkandi mun har sum framsýggin fólk vóru rundan um fotografúrmælingar. Tað eru tveir eginleikar við fotomyndum, sum støðugt - og eisini i dag fáa fólk at ivast í teirra listaliga validiteti. Tann eini er, at fotomyndir í stóran mun hava verið brúktar sum dokumentariskar um veruleikan og hesum hava vit ikki stóra virðing fyri, tí list og veruleiki, kunst og natúr skulu helst vera mótsett. Hin eginleikin er handverkligur og snýr seg um ta misfatan, at fotografi er einki fyri og bara snýr seg um at trýsta á ein knøtt. Tað er heldur ikki rætt og argumentið er í øllum førum óbrúkiligt - myndlist var longu við modernismun loyst frá handverksligum treytum, tá m.a. Picasso legði dent á tað einfalda og upprunaliga og fór at hálova barnatekningini.
Eg var niðri herfyri og hevði ta eydnu at uppliva framsýningina Tað kalda eyga um list í Týsklandi undir Weimar – tað var tað, tey nevndu Neue Sachlichkeit. Størstu upplivingina fekk eg av svørthvítu fotomyndunum hjá August Sander. Honum dámdi ikki siðbundna, háborgarliga stílin í sambandi við portrettmyndafoto, har mann roynir at imitera málarí. Hann brúkti blankt pappír fyri at fáa myndirnar so klárar og detaljeraðar sum møguligt. Í staðin fyri at taka myndir inni í fotoatelierinum, insisteraði hann uppá at fara út í ta veruligu verðina at fotografer og at taka sínar portrettmyndir frontalt – tað er heilt fantastiskt at uppliva psykologiska innlitið men eisini tað sosiala, tí Sander fotograferaði allar stættir. August Sander dokumenteraði sína samtíð og sítt høgt elskaða heimland, men myndirnar hava kortini listaligan integritet. Síðan miðlarnir kollveltust av interneti og fartelefonum eru fotomyndir enn meira degraderaðar ella trivialiseraðar nú hvørt menniskja gongur við fototóli í lummanum. Av tí, at eg sjálv skrivi um list á mínari heimasíðu, havi eg tørv á myndum til dokumentatión og tí keypti eg mær eina Iphone. Tað er løgið at hugsa, at fyrsta Iphone´in kom á marknaðin í 2007 – tað følist sum um hon hevur verið her altíð. Eg hugsi ofta hvat pápi mín hevði sagt til alt hetta nýggja. Meðan hann livdi og fotograferaði insisteraði hann uppá at brúka sítt flotta, men øgiliga gamaldags Hasselblad kamera, sum var stórt og óstortligt og ógvuliga analogt. Ásmundur Poulsen kundi ikki droymt um at kalla seg fyri listafólk, men hansara myndir vísa listaligt flog. Hann var føddur á Eiði í 1931 og tá hann tók myndir av meðan tey hoyggjaðu í heimbygdini, høvdu tey næstan skomm av honum – ein vaksin maður, sum gekk soleiðis og spældi sær og ikki arbeiddi - til arbeiðis lív ella deyð”
Eg veit ikki hvussu skjótt hugburður broytist, men tá fotomyndin hjá Andreas Gursky av Rínánni var seld á auktión fyri 4,3 milliónir dollars var tað umrøtt sum eitt (kapitalistiskt) gjøgnumbrot hjá fotolistini. Hetta var í 2011. - Um tað hevur gingið trekt at góðtaka fotolist úti í heimi, hevur tað møguliga verið enn trekari her. Tað er kanska ikki so løgið tá vit hugsa um støðið, ið hevur havt við sær, at vit ofta verða noydd til at byrja heilt frá Adam og Evu, tá tað snýr seg um list við spurninginum HVAT ER LIST? Tað er eitt sindur troyttandi. Av tí, at mekanismurnar kring listina hava verið lutfalsliga veikar í Føroyum, tá vit hugsa um útbúgving, akademi, listaráð osfr, hevur mann í enn størri mun her enn aðrastaðni hildið fast í nøkrum ytri eyðkennum og hetta hevur helst seinkað menningini. List var pr definitión oljumálarí av náttúru og umhvørvi og soleiðis var tað leingi – og eg haldi ikki altíð, at tað var nóg mikið í sjálvum sær - tí hevði mann eisini tørv á øgiliga stórum og feitum gullrammum – eg minnist hvussu imponerað øll vóru av gullrammumum – tað var ektað blaðgull - hetta kapitualismunnar frumevni, tað var nakað mann kundi fyrihalda seg til. - Aja, eg fegnist um, at Ingi Joensen hevur valt blaðgullið frá og í staðin hevur valt vakrar ljósar trærammur við museumsglasi frá Rammukarl.
Ingi Joensen er eitt ættarlið yngri enn pápi mín og tá eg spurdi Inga hvat fyri myndatól, hann brúkar var svarið ”Pentax og Fuji –tað hevur ongan týdning, annað enn, at tað skal passa til tínar hendur”. Ingi Joensen fór longu átjan ára gamal niður á Listaskúla og í 1973 –(tað eru hálvtrýss ár síðan!!) – fór hann á Danmarks Designskole har hann var liðugt útbúgvin í 1977. Hann hevur arbeitt sum grafiskur sniðgevi og loyst hópin av uppgávum innan hetta øki. Hann hevur parallelt við hesum virksemi arbeitt við fotolistini og hevur tikið lut á nógvum framsýningum bæði saman við øðrum og einsamallur – í 1992 kom bókin Reflektión við berømtu forsíðumyndini, sum nógv hava imiterað bæði tilvitað og ótilvitað. Í 2003 var framsýningin Inn og út um gluggan / Inside - outside m.a. í Listaskálanum á Akureyri, hetta var saman við Oddfríði M.Rasmussen. Í 2007 var framsýningin Støð og støður í Listasavninum, tá kom eitt katalog við teksti eftir Gunnar Hoydal og í 2015 var framsýningin Í Kerinum 40 í Norðurlandahúsinum, sum eg ummælti og var sera hugtikin av.
Í hesari øldini hevur list í stóran mun snúð seg um tað stórfingna – Tað er BUMM og BANG, sterkir litir, ógvusligar effektir og risastórar installatiónir av verkum. Í mun til tað er hendan framsýningin beint tvørturímóti. Fotomyndirnar hjá Inga Joensen tykjast stillførar og krevja ró og kontemplatión. Hetta eru grafiskar myndir, merktar av linjum, ið definera myndarúm og kompositión. Ofta er tað eins og eitt tómrúm kynar millum myndaliðirnar. Her hevur áskoðarin møguleika fyri sjálv/ur at leggja sína egnu hugsan í tað, mann sær; millum tær dekorativt staðsettu gæsnar og tað dúnmjúka og kritahvíta skýggið uppi yvir teimum er til dømis pláss til onkran hugfarsligan tanka. Hetta sama hendir millum hjólið og fiskagreipurnar í myndini við vindeygað. Og meira tú hyggur, tess meira gerst tú varug við sjálvar fjalarnar í vegginum í bakgrundini – tá er tað eins og tilfarið trínur fram og gerst sjálvur kjarnin í myndini. Gevur tú tær tíð at hyggja, henda smáir støkkir og undantøk nógvastaðni – t.d í teirri einu myndini yviri við strond, har pelin í miðjuni er brotnaður. Hetta lítla frávikið í einum at síggja til regluføstum myndbygnaði, tendrar í upplivingina av myndini, sum vit kunnu tulka estetiskt men eisini eksistentielt og filosofiskt – hvørjum er tað vit hyggja eftir? Er hetta kanska ein hávirðing av tí brotna, tí slitna og óperfekta? - Hetta er í øllum førum slow art, sum krevur, at tit hyggja sjálvi og lata tykkara egnu hugsanir spæla saman við myndunum. Framsýningin hongur her fram til og við leygardegnum 25 mars – og júst tann dagin hevur listamaðurin føðingardag og fyllir hálvfjers. Ótrúligt – takk fyri Ingi, at tú segði ja til at framsýna í Víngarðinum – og hevur nakar hug at keypa eina mynd, kunnu tit siga mær frá. Takk fyri.
PS Opið er í Víngarðinum Hósdagar frá 11:30 - 21:00. Fríggjadag 11:30 - 01:00 og Leygardag 18:00 - 01:0
Fotolist í Víngarðinum
/
Leygardagin 4.februar klokkan 15-17 letur ein forvitnislig framsýning upp í Víngarðinum við verkum hjá roynda fotolistamanninum Inga Joensen. Talan er um eina myndarøð í átjan pørtum, sum er sett saman við støði í framsýningarstaðnum, greiðir listamaðurin frá. Honum dámar mótsetningin millum tað pinkalítla garasjukenda høli og so tað Miðalhavskenda huglagið í franska vín/mat- og liststaðnum mitt í Havn. Av hesum er hann komin í tankar um at ferðast: ”Eg minnist hesa myndina, eg tók av konuni í Prag, tá vit ferðaðust har. Hon er komin úr baðnum og situr og hyggur út gjøgnum vindeygað. Myndin hevur sama huglag sum í einum gomlum málningi. - Tá eg so havi valt eina fólkamynd at vera við í framsýningini, leggur tað eina linju og eitt krav um, at fleiri myndir við fólki mugu við eins og og ferðatemaið - hetta blandað við minimalistiskar landslagsmyndir”.
Framsýningin hevur fingið heitið KYRRINDI - Fram um alt eru hesar myndir grafiskar, merktar av horisontalum og vertikalum linjum, ið skilmarka myndarúm og kompositión. Ofta kyknar eitt tómrúm millum myndaliðirnar, har áskoðarin hevur møguleika fyri sjálv/ur at leggja sína egnu hugsan í tað, mann sær; millum tær dekorativt staðsettu gæsnar og dúnmjúka skýggið uppi yvir teimum er til dømis pláss til onkran hugfarsligan, kanska enntá skemtiligan tanka. Hetta sama hendir millum hjólið og tær hangandi fiskagreipurnar uppiyvir í miðgrundini í einari mynd, men bara inntil tú gerst varug við sjálvar fjalarnar í vegginum í bakgrundini – tá er tað eins og hetta tilfarið trínur fram og gerst sjálvur kjarnin í myndini. Gevur tú tær tíð at hyggja, er tað eins og tílíkir smáir støkkir og undantøk geva rúm fyri umhugsan nógvastaðni – t.d í teirri einu myndini yviri við strond, haðan vit síggja ikoniska útsýnið yvir á Nólsoynna oman fyri eitt stik í forgrundini við trimum pelum, harav tann í miðjuni er brotnaður og hetta lítla frávikið í einum at síggja til regluføstum myndbygnaði, tendrar í upplivingina av myndini, sum kann tulkast allar møguligar vegir. Hjartaliga vælkomin til vernissage í Víngarðinum Tróndargøtu 31 nú leygardagin 4.februar klokkan 15-17. Framsýningin heldur fram inntil 25.mars.
Myndir í trúnni - upplatingarrøðan
/
Torbjørn olsen: emmaus - steinprent
Framsýningin Myndir í trúnni læt upp á Listasavni Føroya fríggjadagin 3.februar - framsýningin verður hangandi til 14.juni. Til ferniseringina helt Theodor Eli Dam Olsen prestur upplatingarrøðuna:
“Trúgv er treyst í tí, sum vónað verður, sannføring um teir lutir, sum ikki eru at síggja. “ Soleiðis verður tikið til í Hebrearabrævinum í NT, tá sigast skal, hvat trúgv er. Sannføring um teir lutir, sum ikki eru at síggja. Men trúgv skal eisini síggjast. Og her kemur listin inn í bílætið, um vit kunnu siga tað so í hesum sambandinum. Hin skapandi listin.
“Í fyrstuni skapaði Guð himmalin og jørðina.“ Ja, soleiðis byrjar Halgabók, Bíblian. Guð skapaði. Verðin byrjaði við listini. “Og jørðin var oyðin og ber, og myrkur var yvir frumhavinum, og Guðs andi lá á vøtnunum.”
Alt var oyði. Men andin sveimaði. Hvaðani kom so alt? Kunnu vit spyrja Skapanargongdin kann mangan vera torfør at skilja, og endamálið við at skapa er kanska uppaftur torførari at fata. Tí hví skulu vit tað? Gomlu grikkarnir tosaðu um tað góða, vakra og sanna. Hesi trý. Men hvat hava tey við hvørt annað at gera? Siga vit, at list er skapan, so er spurningurin, hvar listin var, áðrenn hon varð til. Kom hon burtur úr ongum, ella var hon íblást?
Í bókini Skabelse og tilintetgørelse eftir K.E. Løgstrup minnir hann á, at alt, sum er til, hevur vunnið seg fram, tað verður verandi eina tíð og endar við at farast. Men eginleikin ella valdið til at vera hvílir í sær sjálvum, ferst ikki og er ævigur. Alt er her eina løtu. Alt hongur saman. Dagur og nátt. Gleði og sorg.. Tilveran er tvítýdd. Alt hongur saman.
Men er heimurin skaptur, sigur Løgstrup, so er eisini neyðugt at gera upp við subjektivismuna, ið sigur, at allir heimsins litir bara eru nakað, ið vit síggja í okkara høvdi. Tí vit verða ávirkað av tí, sum vit síggja. Heimurin er ikki eitt hvítt lak ella ein líkverja, sigur hann.
Løgstrup sigur eisini, at í listini býr etikkur. List er sannkenning ella erkennilsi. Sansir og huglag eru avgerandi fyri listaverkið, meðan fatanin – okkara vit og skil - kemur í aðru røð. Listin er í síni veru etisk, tí í góðari list eigur altíð at vera ein frástøða til oyðileggjandi og sjálvsøknar kreftir. Listafólkið kann sum øll onnur villast í leitanini eftir hægsta sannleikanum. Tí kunnu vit heldur ikki skylda upp á listaverkið, tá vit skulu taka støðu.
Tað, sum tó er eyðkenni fyri eitt gott listafólk, er, at tað ikki himprast við at taka tær síðstu avleiðingarnar, sigur Løgstrup. Tað serliga er, at her er ikki einans talan um logikk, men tað er bara logikkurin og kenslan undir einum, sum kann gera hetta. Vísindafólkið og heimspekingurin kunnu stundum ikki vita, hvat tey siga, ella hvat tað inniber, tí tey vera verandi á ástøðinum, og tað kann vera meinaleyst – og viðhvørt lekur millum teori og praksis, sum Rói Patursson tók til. Men listafólkið umsetir teoriina og varnast, hvussu tingini og okkara egna tilvera síggja út, tá ein ger álvara av, hvat vísindafólkið og heimspekingurin í síni meinaleysu teori hava hugsað.
Men okkara evni at sansa gera, at menniskjan ikki er innilæst í egnum likami, men er sett í frælsi úr likaminum. Sansandi eru vit til staðar, og vit kunnu gáa eftir einum og ansa eftir einum øðrum. Vit sansa ta skaptu verðina. Vit eru til í verðini og í tilveruni. Kierkegaard vildi vera við, at menniskjan ræðist tómleikan. Løgstrup sigur hinvegin, at menniskjan verður altíð ávirkað av sansunum, ið merkja nærveru alheimsins, og tað er gott. Sagt á annan hátt: Eru tit tung í huga, so farið tykkum ein túr og merkið alheimin og verið glað! Okkara sansir skulu fría okkum! -- Vit vita frá gomlum holum og hellum úti í heimi, at stundum finnast tekningar og málningar. Eisini átrúnaðarligir ella tilveruligir málningar. Og sum mín gamli lærari segði: Tað, at hesi fólkini hava dugað at abstraherað, vísir okkum, at tey hava havt ein átrúnað. Átrúnaður er eisini abstraktión – at lyfta seg upp um tað ítøkiliga.
Elsta myndin av kristindóminum, vit vita um, var funnin fyri eini 150 árum síðani, tá grivið var út undir Palatinaraheygnum í Rom. Har komu tey fram á eina tekning, og er tað, vit í dag høvdu kallað graffitti. Tekningin er ein karikaturur ella heldur ein spottandi tekning av Jesusi við einum esilhøvdi, sum hongur á einum krossi. Undir myndini stendur: Alexanenos tilbiður sín gud. Helst hevur ein rómverskur hermaður teknað og møguliga happað ein fanga. Men tann fyrsta avmyndanin av kristindóminum var altso ein spottrekandi tekning – og tað sigur kanska eitt sindur. Líðingin og niðranin var longu ein realitetur. Í gamla jødadóminum var myndaforboð. Hesin siður helt fram í kristindóminum. Tó var loyvt at prýða veggir og annað við myndum av halgimennum. Longu um ár 200 vita vit, at hesar myndir skaptu mikið stríð og ósemju. Hildið varð, at myndirnar skaptu eitt millumlið millum tann sansaða og andaliga veruleikan. Myndirnir gjørdust halgilutir, ið kundi vera tilbidnir, og vóru tí brot á myndabannið ella 1. boð, ið sigur, at tú mást ikki hava aðrar gudar. Men enn brúkar serliga ortodoksa kirkjan í eysturevropu ikonir, halgimyndirnar, ið eru ein fysisk manifestatión av tí, tær ímynda Og Ikonir hava eisini hava givið íblástur til verk á hesi framsýning. Longu um ár 7-800 var stríð í Byzans ella í Miklagarði – ikonoklastiska stríðið – millum ikondular – myndatrælir – og ikonoklastar – myndaknúsarar. Orsøkin til stríðið var, at hildið var, at nú var fólkið farið at tilbiðja myndirnar meira, enn gott var. Avgudadyrkan, var tað kallað.
Í 726 tók keisarin eina kristusmynd niður, og setti ein kross ístaðin og setti forboð fyri at tilbiðja myndir. Tað førdi við sær, at hópin av myndum vórðu oyðilagdar. Seinni vendi rákið. Tað ger tað sum oftast. Myndir blivu aftur loyvdar. M.a. við tí grundgeving, at Guð bjóðar tí skapta menniskjanum lut í tí ikki-skapta gjøgnum sína mynd. Menniskjan var jú skapað í Guðs mynd. Í 16. øld fingu vit siðaskiftið. Eisini tá var kjak um myndir. Reformatorar sum Zwingli og Calvin fýltust á myndir, m.a. á altarhalgimyndir og settu tað í samband við skurðgudar. Guðfrøðiliga eru brøðurnir í Føroyum ikki sørt skyldir við Calvin, og er hetta kanska ein av orsøkunum til, at ikki so nógvar myndir eru í salunum hjá Brøðrasamkomunum her á landi. Luther helt ikki, at spurningurin um myndir hevði so stóran týdning. Sum við so nógvum øðrum, helt hann, at týdingarmikið var, at hetta var brúkt rætt. Hann var praktikari.
Tað mundi vera í miðøldini, at kirkjurnar á okkara leiðum fingu myndir, ið vóru knýttar at altarinum – altartalvur. Altar kemur av orðinum altus, ið merkir heyggur, har offur vóru brend. Men heyggjarnir blivu til borð, og borðini fingu myndir. Tey flestu munnu sum børn hava onkursvegna kent kensluna av sita og hyggja at eini altartalvu, meðan presturin ella deknurin ikki bleiv liðugur við prædiku ella lestur. Altartalvurnar munnu tí hava verið eitt slag pedagogiskum amboði ella listaligum kveikjara hjá nógvum føroyingum gjøgnum tíðirnar. Áðrenn altartalvur gjørdust vanligar, vóru halgilutir ella relikviir av ymskum slag vanlig. Og helst hevur ein krossur ella krucifix staðið á altarunum í Føroyum.
Men við tíðini komu sum sagt altartalvurnar. Ofta málaðar av donskum málarum. Men so við og við komu fleiri, og summar blivu enntá kopieraðar. T.d. man myndin av Martu og Mariu hanga í eini seks kirkjum í Føroyum. Alt er kortini ikki so lætt at kopiera. T.d. hongur ein serligur málningur eftir Eckersberger í Oyndarfirði. Aðrar altartalvur hava verið so serligar, at enn hevur hugsingur ikki verið um at skift tær út. Eg kundi nevnt hana í Havnar kirkju, sum Statens Museum for Kunst nokk upprunaliga átti – tað er ein longri søga – og Joakim Skovgaard í Christianskirkjuni í Klaksvík, sum er meinlík henni í Dómkirkjuni í Viborg – ein fótur er nokk á muni. Við tíðini fingu fleiri føroysk listafólk møguleikan at gera altartalvur. Vit kundu nevnt Waagstein í Hovi og Árnafirði, Kristin í Geil í Kollafirði, Niels Kruse við Gjógv og á Selatrað, Mikines í Kirkjubø, Jóannes Kristiansen í Leirvík, Fridu á Hamri við sínum serliga træskurði í Kvívik, Astrid Andreasen við síni installatión í Vestmanna, Oggi Lamhauge í Hattarvík – og sjálvandi Torbjørn, Trónd o.s.fr. Flestu kirkjulutir í Føroyum eru lokalir, og bygdarfólkið vil hava teir í síni heimbygd. Gamla krusifiksið, sum var altartalva í gomlu Mariukirkjuni í Havn og sum mundi hugtaka meg og mong onnur skúlabørn har, varð fyri nøkrum árum síðani sent tíl eina kirkju í Rumenia. Kanska ein munur á eini lutherskari bygdakirkju og tí katólsku alheimskirkjuni?
Í Føroyum eru umleið 60 kirkjur, ið hoyra til fólkakirkjuna. Tað er tó ikki alt, sum kann hangast ella setast upp í eina kirkju. Her krevst loyvi frá dómpróstinum, áðrenn nakað kann setast inn í kirkjurúmið. Tað er gott, spyrt tú meg, tí so kann ikki alt setast inn í eina kirkju. Á fleiri altartalvum síggjast motivini í føroyskum umhvørvi. Vit kenna fjøllini og farvøtnini aftur, har Jesus kemur gangandi eftir vatninum. Og tey lokalu kenna kanska tey, sum hava verið modell hjá málararanum – eins og vit vita, at Torbjørn hevur brúkt síni fólk at vera modell. Eisini á hesi framsýning eru verk hjá Titu og Jóhan Martan, ið flyta átrúnaðarliga týdningin í heimligt jørðildi – so ella so. Við blæum ella menniskjahári av føroyingum. Hetta at brúka ella misbrúka kend andlit til altartalvur og málningar kenna vit eisini uttan úr heimi. Michelangelo brúkti hetta í Vatikaninum, og tá Michael Ancher, kendi skagenmálarin, ikki slapp at brúka skaldið Holger Drachmann sum modell til Pætur, varnaðust fólk seinni, at skuggin av Pæturi var skuggi Drachmanns. Í øllum førum spælir list ein avgerandi leiklut í trúarlívinum hjá føroyingum. Ikki bert altartalvur, men so sanniliga eisini skip, bátar, dúkar, messuaklar, ljósakrúnur. Ofta olmussugávur. Ja, vit hava í øllum førum eina bók um klokkur, altartalvur og skip – meðan ein onnur er um føroysk kirkjuklæði.
Trúgv er treyst í tí, sum vónað verður, sannføring um teir lutir, sum ikki eru at síggja. Men trúgvin skal eisini síggjast. Tí er tað at frøast um, at vit hesi seinastu árini hava átt listafólk sum Torbjørn Olsen, sum hevur endurnýggjað altartalvusjangruna og bíbilska myndafrásøgn, Sigrun Gunnarsdóttur, sum hevur brúkt kristiligan og tilveruligan myndasymbolikk í so at siga hvørji mynd hesi seinastu árini, Trónd Patursson, sum við sínum glasi hevur sett nýggjan standard fyri kirkjulist, Edward Fuglø, sum við sínum verkum í Christianskirkjuni hevur skrivað listasøgu, Eli Smith við sínum steinmyndum, Anker Mortensen við sínum ikonum – men eisini yngri og nýggjari listafólk sum Vár Samuelsen, sum hevur spælt sær við tryptikonum í eini altartalvu við eini mynd, ið minnir um ein atombumbu – til stuttleika kann eg nevna, at ein vinkona eg havi á facebook, sum eg kenni frá Pastoralseminariinum, Elisabeth Engell Jessen, í vikuni deildi ein sálm, sum eitur ”Guds rige er atomet selv”. Jú, viðhvørt hugsa listafólk tað sama um somu tíð – hóast ymisk. Jú, við kjarnorka kann sjálv tað allarminsta og innasta vera grundarlagið undir tí størsta. Og soleiðis er eisini við trúnni, ið kann vera lítil sum eitt sinnopskorn. Vit síggja ikki trúnna – men hon kann avmyndast. Og hevur listafólkið eina ábyrgd, sum Løgstrup segði.
Jú, listafólk kunnu geva hvørjum øðrum íblástur. Andin blæsur, hagar hann vil. Trúgv í list umfatar eisini flestu listasløg. Í 2009 spældi Birita Mohr sjónleikin Pieta á Tjóðpallinum – Pieta er jú ein hin kendasta standmyndin hjá Michelangelo, har Maria situr við deyða syni sínum, Jesusi, í føvninginum. Hon fekk ein skaða í sjeytiárunum, tá ein sjúkur maður leyp á standmyndina. Tað skapta er komið fyri at vera her eina tíð, men hevur eginleikan at vera.
Sigst at Mikines fekk íblástur til sínar pietàmálningar – málningar av líkum á børu – frá yrkingini ”Pieta” hjá Williami Heinesen frá 1930: ”…Stum i den naadeløse Aftenvind hun sidder med den Dødes Haand i sin og stirrer i hans slukte Ansigt ind…” So mikið um Pieta og Mikines.
Jú, íblásturin kann henda millum listagreinir, og á myndunum hjá Atri Luihn á hesi framsýning, kann andin og íblásturin streyma frá átrúnað til átrúnað, frá mynd til mynd. Men hvaðani koma so litirnir, um teir ikki koma úr egnum høvdi? Tað sigst, at einki átrúnaðarligt mál finst uttan ímyndir ella symbol. Tað, vit ikki skilja, royna vit at greiða frá onkursvegna. Við orðum, tónum, myndum, litum. Vit skilja við súmbolum. Í fyrstuni sveimaði andin yvir vøtnunum. Og síðan hevur andin merkt bæði jødiska og evropeiska tankagongd soleiðis, at vit altíð hava hildið okkum merkt okkurt, ið gav okkum input. Íblástur. Ja, íblástur merkir lív, líkasum Ádam fekk íblástur í moldina, sum hann upprunaliga varð gjørdur úr. Men skilja vit altíð andan? Hann blæsur, hagar hann vil. Hvussu kunnu vit tá fanga hann? Trúgv er í øllum førum sannføring um teir lutir, sum ikki eru at síggja. Men í dag sígga vit teir.
Takk til tykkum, sum hava skipað fyri. Takk fyri at eg slapp at siga nøkur orð og bestu eydnu við framsýningini! Nú er hon sett!
Anker mortensen
mikines - brot
Eleanor C. Tscherning - brot úr altartalvumynd
Gomul myndabíblia
Vár Samuelsen
Jóhan Martin Christiansen - brot
Myndir í trúnni
/
Fríggjadagin 3.februar klokkan 16.00 letur serframsýningin Myndir í trúnni upp á Listasavni Føroya við verkum hjá átjan listafólkum.
Hvussu er trúgv avmyndað í føroyskari myndlist? - Tað er spurningurin, sum tey fyriskipandi á Listasavni Føroya hava sett sær sjálvum. Spurningurin, vit vitjandi á Listasavninum kunnu seta okkum er hvørt evnið er relevant og um framsýningin er listaliga viðkomandi. Fyribils svarið er eitt møøøøguliga og eitt ja! Sjálvt um evnið tykist onkursvegna reduktivt í síni grundhugsan, eru fleiri av teimum framsýndu verkunum tað ikki.
Tematiskar framsýningar hava sterkar og veikar síður. Bæði viðvíkjandi miðlan og námsfrøðiliga eru eyðsæddir fyrimunir við tílíkum framsýningum, tí tú her hevur ein tematiskan karm at seta eygleiðingar og fatanir inn í. Eisini hevur tú eitt upplagt høvi at gera ein listasøguligan bygnað, so at áskoðarin t.d. kann síggja menningina; hvussu eitt myndevni verður lýst í einum tíðarskeiði samanborið við eitt annað – elsta verkið á framsýningini er frá 1842 og tað nýggjasta er frá 2022. Framsýnd verður eisini ein gomul altartalva eins og dømi um gamlar myndabíbliur verða framsýnd. Einki at ivast í, at framsýningin fer at verða væl dámd millum skúlaungdóm og ikki minst millum lærarar.
Evnisframsýningar kunnu hava tann vansan, at tær gerast ov ovurtýðuligar og ikki nóg avbjóðandi listaliga sæð, men tað hevur í stóran mun eydnast kuratorinum, Onnu Mariu Dam Ziska at lata listina tala frítt. Tískil ber til at uppliva ta eydnuríku samrøðuna, sum kyknar millum myndaheimin hjá Anker Mortensen og tann hjá Vár Samuelsen. Tey eru annars rættiliga ymisk listafólk, ið hoyra til hvør sítt ættarlið, men tey tykjast kortini andaliga skyld – tað er væl sæð av kuratorinum og ein stór listalig uppliving. Tað er eisini gott at síggja sólgulu triptykonina hjá Vár Samuelsen aftur – hon var framsýnd í Hoydølum herfyri. Umframt málningar hevur Anker Mortensen eisini nakrar av sínum fínu ikonum við, ið eru skornar úr viði og málaðar, ofta í minimalari stødd, hetta økir bert um inniligleikan og tað er gott at síggja eitt úrval av hesum partinum av verkinum hjá Anker Mortensen, sum hann hevur dyrkað í mong ár. Beint við hansara ikonir hanga nakrar heilt øðrvísi litfagrar russiskar ikonir ella tað kann mann halda til mann ber eyga við eina súlu í eyðkenda neyva stílinum hjá Astrid Andreasen.
Ein framsýning um trúgv má innihalda verk hjá Sigrun Gunnarsdóttir, tað sigur seg sjálvt og tað er áhugavert, at vit í hesum myndum síggja hvussu trúgv er til staðar í heiminum samstundis sum kristnitrúgvin verður myndað við smáum symbolum; fuglum og lyklum. Torbjørn Olsen, tann stóri altartalvumálarin er ein eins sjálvsagdur partur av eini listaframsýning um trúgv og her var eg eitt sindur vónbrotin av úrvalinum, sum gamaní er fínur grafikkur, men sjálvandi skuldu málningar verið við á framsýningini. Við tað, at altartalvurnar eru so risastórar sum tær eru, kunnu tær ikki koma við av praktiskum áðum, men Torbjørn Olsen hevur málað hópin av skitsum, sum eru til. Tað mesta er tíverri keypt av privatum keyparum (tíverri, tí tær eru ikki at síggja), men eg hevði altso glett meg til at endursíggja onkra av altartalvuskitsunum. - Eg veit ikki, kanska er tað bara tí eg haldi, at Torbjørn Olsen manglar eina serframsýning í Listasavninum – kanska mugu listáhugað gera eina fólkafylking til tess at fáa eina ordiliga framsýning við málningum hjá Torbirni Olsen í Listasavni Føroya. Tey framsýndu prentini eru fín, tey eru avbrigdi av ymiskum altartalvumotivum og eru øll framleidd í Steinprenti, har eitt úrval av teimum var at síggja á framsýning fyri nøkrum árum síðani, tá Torbjørn fyllti trýss - Annars er tað eisini áhugavert at síggja elsta listaverkið á framsýningini, gomlu altartalvuna í kirkjuni í Miðvági júst har undir liðini á myndunum hjá Torbirni, hvørs framúrskarandi stórverk er altartalva í staðin fyri gomlu myndina frá 1842 hjá donsku listakvinnuni, Eleonora Christine Tscherning (Fødd Lützow), sum hon málaði eftir mynd hjá Caracci. Bæði tann gamla og tann nýggja altartalvumyndin ímynda krossfestingina.
Mikines er sjálvandi eisini við á hesari framsýningini eins og á flestum temaframsýningu - har hongur niðurtøkan av krossinum umframt Jesus spákandi á sjónum í ymsum ekspressivum avbrigdum. Verkið hjá Titu Vinther, Pætursnót er somuleiðis tikið fram aftur – hetta løgna, dramatiska og eitt sindur óhugnaliga verk, ið er gjørt burtur úr m.a. menniskjahári sum ímynd fyri sjómannin Símun, ið gjørdist menniskjafiskarin Pætur - verkið skapar dynamikk í framsýningina. Har eru annars ikki nógv trídimensjonal verk at síggja – her kundi mann kanska lænt okkurt verk hjá Hans Paula Olsen t.d. skitsuna/forarbeiðið til verkið uttan fyri Vesturkirkjuna um ein tílík finst.
Hinvegin tykist framsýningarrúmið sera ruddiligt og opið, so at verkið hjá Vár Samuelsen m.a. fær gott pláss. - Sum skilst hongur ein røð av steinmyndum hjá Eli Smith til dagligt í kapellinum. Eg havi ikki áður lagt hesar til merkis, men í Listasavninum hugtók ein av teimum meg við síni einføldu, eyðmjúku og dekorativu lýsing av teirri tómu grøvuni. Ikki langt hiðani hanga minimalu og rituellu verkini hjá Oggi Lamhauge, ið m.a. hugleiðir um stokkutu tilveruna við atliti til silvurtráðin hjá Prædikaranum 12:6 ”áðrenn silvurtráðurin slitnar, og gullskálin brotnar, áðrenn krukkan sorast sundur við kelduna, og hjólið fer í sor og dettur niður í brunnin”. Yvirav hanga nøkur sonevnd relikvium ella halgilutir hjá Edward Fuglø, ið eru settir saman av readymade lutum, ið mynda eina áhugaverda lítla surrealistiska heild í framsýningini, ið møguliga skuldi sloppið at breitt seg eitt sindur meira – surrealistiskt hugflog hómast somuleiðis í tí eina verkinum hjá Rannvá Holm Mortensen. Í hesum sama partinum av framsýningini í aftasta hølinum hanga eisini tvey tekstilverk hjá Jóhan Martin Christiansen, sum eru góð og hanga væl, meðan frágreiðingin/tulkingin á vegginum kann tykjast eitt sindur ov avgjørd og harvið avmarkandi. Listamaðurin hevur sjálvur nevnt sveittadúkin hjá Veroniku sum eina møguliga keldu til íblástur, men verkið er annað og meira enn kristiligt. Toyblæur eru eisini tað, tær eru, altso toyblæur, sum hava verið brúktar til rumpur og høvd í sjeytiárunum og harvið kunnu verkini eisini fatast t.d. í einum meira heimligum, feministiskum konteksti.
Í tíðindaskrivi verður greitt frá, at trúgv kann vera nógv ymiskt. Ein átrúnaður, ein sannføring, yvirtrúgv, okkurt eksistentielt, okkurt abstrakt. - Lagt kann vera aftrat, at trúgv eisini kann vera trúgv á náttúruna, eins og summi vilja vera við, at abstraktar myndir sum heild innihalda okkurt slag av metafysikki, eina trúgv á, at okkurt er, sum er størri enn vit. Hetta uppliva vit longu úti í vindfanginum og í forhøllini har glasmyndir hjá Tróndi Patursson hanga og halda vit fast í eini tílíkari breiðari allýsing, so kundi framsýningin verið nógv størri enn hon er.
Úrvalið er sum tað er um so okkurt tykist meira upplagt enn okkurt annað í mun til temaið. Videoverkið hjá Heiðriki á Heygum, Marias donkey (2007) kendi eg ikki, men myndamálið er eyðkent fyri Heiðrik, sum pallsetir listamannin sum ein líðandi kristusfigur. Á balkongini er framvegis ein veggur fyri útsýnið - stjórin í Listasavninum, Karina Lykke Grand greiddi mær frá, at hetta bæði er fyri at fáa meira pláss til list og av ymsum praktiskum áðum, sum vóru til at skilja og góðtaka, tó at eg sakni útsýnið. Á hesum veggi hanga verkini hjá Astri Luihn, sum plaga at hanga í permanenta partinum. Eg havi ikki hugsað um trúgv í sambandi við hesar myndir, men kuratorurin vísti á eina veru, sum bæði er kristilig og heiðin í senn. Tað er spell, at einki av teimum mongu progressivu og nýskapandi verkunum hjá Tóroddi Poulsen er við, tí hjá honum eru trúgv og kristindómur viðgjørd á originalan og øðrvísi hátt, sum hevði klætt framsýningini. Men annars eru Myndir í trúnni undirhaldandi og hugfarslig framsýning við fleiri góðum verkum - eg má leggja aftrat, at tað er ein fragd at vera í Listasavninum nú ordilig café er komin í húsið. Við á framsýningini eru verk eftir hesi listafólk: Framsýnd verða verk hjá Astrid Andreasen, Jóhan Martin Christiansen, Edward Fuglø, Sigrun Gunnarsdóttir, Heiðrik á Heygum, William Heinesen, Astri Luihn, Oggi Lamhauge, Marianna Matras, Anker Mortensen, Rannvá Holm Mortensen, Sámal Joensen-Mikines, Torbjørn Olsen, Tróndur Patursson, Eli Smith, Vár Samuelsen, Eleanor C. Tscherning og Tita Vinther
ANker mortensen
Astrid Andreasen
Kuratorurin framman fyri grafisk prent hjá Torbirni olsen
Emmaus - Torbjørn Olsen
nærmynd av pætursnót
úr videoverki hjá heiðriki á heygum
Eli smith
jóhan martin christiansen
Um Jóhan Martin christiansen
úr framsýningini
edward fuglø
Sigrun gunnarsdóttir
.
Henrik Nordbrandt
/
Í gjár doyði danski yrkjarin Henrik Nordbrandt. Tær mongu minningargreinarnar avdúka, at yrkjarin ikki hevur verið frammi í huganum á fólki leingi. Tey flestu endurgeva kendu yrkingina um árið, sum hevur 16 mánaðar við endurtøkuni av november november november november – Eg giti, at tá Weekendavisen og vikukiftisavísirnar koma, verða gjølligari greinar um ritverkið hjá Nordbrandt. Tí tað var nakað serligt - Henrik Nordbrandt var nakað serligt. Tá eg las niðri, hildu vit Politiken, har sum eg búði á Grønjordskollegiinum og eg minnist umrøður um og samrøður við Henrik Nordbrandt, sum vóru óvanligar á so mangan hátt. Hann var ofta uttanlands og tóktist ofta so álvarsligur fyri ikki at siga grumpy. -Hann tímdi ikki Danmark, segði hann, og hann orkaði ikki fyri sonevndnari danskheit. Tað var ikki heilt lætt fyri meg at skilja tá, so inniliga fegin sum eg var um mítt nýggja heimland. – Hann skuldi verið føddur í Føroyum, hugsaði eg, men tá eg las yrkingarnar, gav útlongsulin og friðloysið meira meining - hesar kenslur merktu ikki bara mannin tilveruliga, men eisini fagurfrøðiliga og poetiskt. Hansara yrkingar høvdu ein serligan altjóða dám – minti meg um skrivaðan verðinsmusikk. Í yrkingini Solhverv, sum er tann fyrsta yrkingin í savninum Drømmebroer frá 1998 stendur: ”Ved midvinter faldt solen så lavt/ at man kunne se ud/ under alle verdens porte” – sjálvt í einum so donskum, køldum og norðurlendskum umhvørvi sum í einum furuskógi, er perspektivið alheimsligt við einum eysturlendskum tóna. Hann bæði føddist og doyði í Danmark í ávikavist 1945 og 2023 og debuteraði sum yrkjari í 1966.
Einaferð í hálvfemsunum møtti eg Nordbrandt inni á Kruts Karport, eini café á Østerbro, sum spesialiseraði seg innan whisky og absint høvdu tey eisini. Og nei, vit drukku ikki absint og Nordbrandt møtti ikki mær, sjálvt um eg var í sera festligum selskapi og drakk fínt whisky saman við góðum fólki, millum annað onkrum, hvørs brennandi eldhugi nú hevur ført til eina fyritøku, sum er í holtur við at framleiða heimsins besta whisky í Føroyum. So hetta var ikki bara okkurt, men whisky við vatndropa í pipettu, eg haldi tað var írskt, sum fyribils er tað frægasta eg havi drukkið, men eg eri ikki sofistikeraður whiskydrekkari. Tað var í øllum førum stuttligt at sita har og roksa alt meðan eg umhugsaði at siga okkurt við Henrik Nordbrandt, men kundi ikki finna uppá nakað áhugavert at siga og ræddist fyri at órógva, so hann fekk frið. Veitslukenda seansan endaði vistnokk við einari spontanari framførslu av Wie liegt die Stadt so wüst hjá Rudolf Mauersberger og tað ljóðaði óalmindiliga væl hildu vit - tá var Nordbrandt farin heim og tað var fyri neyðini.
Í nýggjari tíð er tað ikki minst yrkingina Vuggevise, sum vit minnast Henrik Nordbrandt fyri. Í 2015 ruddaði tann yrkingin forsíðuna á Politiken og slíkt hendir ikki á hvørjum degi. Yrkingin er politisk, bygd upp sum ein vøgguvísa og tað trygga, inniliga og fitta tekstaslagið stendur sum týðiligur mótsetningur til innihaldið, ið snýr seg um flóttafólkasorgarleikin. Júst í 2015 var flóttafólkakreppan í hæddini við menniskjum í túsundatali, sum flýddu undan kríggi umvegis Miðjarahavið - vit hoyra enn um druknaðar immigrantar, tá bórust dagliga ræðuligu tíðindini um druknað flóttafólk í hópatali. Tey flestu minnast helst eisini fotomyndina av einum lítlum druknaðum drongi í reyðari blusu, sum framvegis stendur óhugnaliga klár í huganum, tá mann lesur yrkingina Vuggevise.
Nordbrandt fekk nógvar heiðurslønir m.a. ta stóru frá Norðurlandaráðnum fyri yrkingasavnið Drømmebroer. Í yrkingini Når et menneske dør frá 1972 skrivar hann ósentimentalt, men eisini rámandi um deyðan og hetta løgna, at tá vit fara og okkara eygu eru slóknað, ja so er tað, tey hugdu eftir enn har. Eg fari at finna mær okkurt savn hjá Nordbrandt fram aftur. Takk fyri tankarnar og fyri orðini, Henrik Nordbrandt.
Når et menneske dør
bliver dets omgivelser tilbage:
Bjergene i det fjerne
kvarterets huse
og vejen som om søndagen
går over en træbro
lige inden den fører ud af byen.
Og forårssolskinnet
som lidt ud på eftermiddagen
når en hylde med bøger
og tidsskrifter, som uden tvivl
engang var nye.
Det er ikke spor mærkeligt.
Men det har ikke desto mindre
ofte undret mig.
