Beauty is in Your Mind - Hansina Iversen sýnir fram í Víngarðinum

Har er stórfingið drama, glitrandi ljós, men eisini lýsandi myrkur og vakurleiki í nýggju verkunum hjá Hansinu Iversen. Á grækarismessu, leygardagin 12. mars klokkan 16 letur hon upp framsýningina Beauty is in Your Mind við málningum og steinprentum í Víngarðinum í Tróndargøtu 31. Heitið er eitt sitat frá listakvinnuni, Agnes Martin, hvørs verk og tankar um list inspirera Hansinu Iversen. Sitatið er knýtt at eini hending, tá ein smágenta gjørdist hugtikin av eini rósu inni hjá Agnes Martin. Listakvinnan spurdi gentuna um hon helt rósuna vera vakra. -Ja, svaraði gentan, rósan er vøkur. Síðan tók Agnes Martin rósuna og helt henni aftan fyri ryggin og spurdi síðan gentuna uppaftur, um hon enn helt rósuna vera vakra – Ja, svaraði gentan, rósan er enn vøkur. – ”Skilir tú”, segði listakvinnan við smágentuna; ”vakurleikin er ikki í rósuni, vakurleikin er í tínum sinni”. 

Hansina hevur síðstu tveir mánaðarnar framsýnt saman við øðrum listafólkum í Paris og tað eru ikki hissini skoðsmál, hon hevur fingið í fronskum ummælum, har hennara málningar verða skýrdir endaleysar ljóskeldur, ið samantvinna bæði vísdóm og náði. Nýggjastu málningarnir hjá Hansinu Iversen eru øðrvísi enn teir, hon framsýndi í Paris – samanhangur hómast, tó at myndirnar so líðandi broytast. Enn málar hon nonfigurativar málningar, sum eru myndaðir av organiskum skapum og strokum. Ljósið skínur í litunum og skyggir í hvíta løriftinum, sum hómast gjøgnum løgini av litum. Hesi verkini tykjast ógvuliga sansalig og likamlig – eisini í mun til dynamisku penslastrokini, ið eins og ítøkilig spor lýsa rørslurnar hjá listakvinnuni, tá hon arbeiðir. Umframt dynamisku ferðina í penslastrokunum eru málningarnir gjølliga komponeraðir í fleiri løgum við meira og minni gjøgnumskygdum litskapum og meira og minni intensum litum, sum geva eina kenslu av ævigari rørslu. Hansina Iversen er málari við stórum M, men hevur eisini eitt serstakt litografiskt myndamál, har hon við innliti og royndum gagnnýtir litografiska háttalagið við fleirlittum løgum og laveringum, ið skapa eitt hugtakandi myndarúm.

Myndaheimurin hjá Hansinu Iversen er sera sansaligur og verður alsamt meira maksimalur - eisini tá mann hugsar, at nú ber ikki til at fáa inn fleiri litir og skap á myndaflaturnar. - Hansina fær tað til at bera til. Her er háspenningur á løriftinum, ið gerst leikpallur hjá litum og strokum, sum bylgja á myndaflatuni og skapa fjølbroyttar fláir. Ljósið kemur aftanífrá og tendrar ljós og myrkur og eina kenslu av, at nú kann alt henda. Framsýningin hjá Hansinu Iversen letur upp klokkan 16 12.mars 2022.

DAS UNHEIMLICHE – nýggj verk hjá Hanna Bjartalíð í Steinprenti

Fríggjadagin 11.mars klokkan 16 letur framsýning við nýggjum verkum hjá Hanna Bjartalíð upp í Steinprenti. Listamannin kenna vit sum ein av okkara bestu og mest produktivu og tað er ein sonn fragd at fylgja við hesum lívsverkinum og síggja hvussu listamaðurin støðugt endurnýggjar sína list, hvussu nýggjar greinar leggja seg aftrat meginbulinum á einum av týdningarmestu listaavrikum í føroyskari myndlist. Summi verk eru eins og smá tableau, pallsetingar ella dukkuhús við trídimensjonalum figurum, sum eru sett inn í eitt rúm, ein kassa, sum verður hongdur upp á veggin. Listaverkini tykjast ómetaliga einføld og avklárað og eru tað, tey eru. Tað er bara, tá mann skal seta orð á verkini og lýsa hvat tey eru og gera, at mann varnast hvussu komplekst og fjølbroytt og øðrvísi tey eru – á tremur av mótsetningum, so stuttlig, at tú brestur í sjóheitan grát, so fitt og hugnalig, at tað rennur tær kalt niður eftir rygginum, so vakurt, at tað er til at fáa nervasamanbrot av. Myndamálið hjá Hanna Bjartalíð kann tykjast naivt ella góðvarið, men hevur ongantíð verið tað. Tvørturímóti er hesin listamaðurin serstakliga tilvitaður um sítt úttrykk, sítt tilfar og vísir allar listaligar snildur í listaverkum, ið bert við allarfyrsta eygnabrá tykjast vandaleys og vøkur. Soleiðis eru tey skapað. Ivaleys. Halda vit. Avmarkaða støddin av hansara verkum skapar tryggleika hjá áskoðaranum, sum torir at nærkast teimum, so vit standa heilt tætt við nøsini í myndarúminum og hyggja. Pastellitir komponeraðir í yndisligari heild geva okkum eina kenslu av fullkomnari harmoni, okkurt er stuttligt, vakurt, fitt, herligt og dukkuhúskendu smálutirnir sipa somuleiðis til eina óttaleysa barnaverð, sum mann eina løtu kann njóta og hugsa afturá. Men so kemur hann sníkjandi – tómleikin, tað krakeleraða, imperfektiónin, skeivleikin, tað slitna, tað løgna, tað ókenda í tí kenda og har standa vit við nøsini upp móti Das unheimliche.

Sprota vit týska orðið unheimlich, merkir tað okkurt óhugnaligt, óunniligt, ófrættakent og dapurt. Hugtakið er eisini heitið á eini ritroynd hjá Sigmund Freud frá 1919, har hann grundar yvir tað heimliga í tí óheimliga og øvugt við støði í eini etymologiskari og leksikalskari kanning av orðunum heimlich og unheimlich. Freud ger vart við, at orðini í roynd og veru ikki hava øvugta merking og at unheimlich er smíðað av tí heimliga møguliga av tí, at størsti óhugnin kann finnast tryggasta umhvørvi. Hugtakið er sostatt grundleggjandi komplekst eins og vit menniskju eru tað og tað sama eru verkini hjá Hanna Bjartalíð, tí tey eru jú sjáldsama vøkur og væl komponerað eins og gamlar vanitasmyndir við kyrrlutauppsetingum og listaverkum í listaverkinum og hópin av tulkingarmøguleikum millum tað formliga og allar assosiatiónirnar, sum myndast í huganum. Verkini eru scenografiir, ið skapa søgur og eru opin fyri øllum søgum, vit áskoðarar leggja í tey. Og av tí, at tey eru fleirtýðug og fjølbroytt bæði formliga og innihaldsliga, halda hesi verkini fram við at mana fram nýggjar søgur í huga okkara.

Kinna Poulsen

Virtuelt bókaprát við Randi Ward og Kim Simonsen

26.februar skipaði Scandinavia House í New York fyri virtuellum bókapráti við tey bæði, yrkjaran Kim Simonsen og týðaran, Randi Ward í sambandi við, at síðstnevnda vann Nadia Christensen virðislønina í týðarakapping hjá American Scandinavian Foundation fyri sína týðing av yrkingasavninum Hvat hjálpir einum menniskja at vakna hesumegin hetta áratúsundið hjá Kim Simonsen. Ivan Niclasen er mediator. Virðislønin verður latin eina ferð um árið. Í grundgeving fyri virðislønini verður Randi róst fyri sín málsliga stíl og evni at raka tað einfalda og tilfarsliga í upprunayrkingunum. Prátið kann hoyrast her:

Randi Ward is a poet, translator, lyricist, and photographer from Belleville, West Virginia. She earned her MA in Cultural Studies from the University of the Faroe Islands and has twice won the American-Scandinavian Foundation’s Nadia Christensen Prize. Her work has appeared in Asymptote, Beloit Poetry Journal, Words Without Borders, World Literature Today and also been featured on Folk Radio UK, NPR, and PBS NewsHour. Ward’s translations, writing, and photography are used in high school and university classrooms throughout the United States and abroad. She is a recipient of Shepherd University’s Appalachian Photography Award, and Cornell University Library established the Randi Ward Collection in its Division of Rare and Manuscript Collections in 2015. For more information, visit  https://randiward.com/

Kim Simonsen is a Faroese writer from the village of Strendur on Eysturoy. He completed his PhD in 2012 at the University of Roskilde and has authored seven books as well as numerous essays and academic articles. He is the founder and managing editor of Forlagið Eksil, a Faroese press that has published over 20 titles. In 2014, Simonsen won the M.A. Jacobsen Literature Award for his poetry collection Hvat hjálpir einum menniskja at vakna ein morgun hesumegin hetta áratúsundið (What good does it do for a person to wake up one morning this side of the new millennium, 2013). Simonsen has been a visiting scholar at Columbia University and Stanford University, an associate professor at The University of Bergen, and is now a member of The University of Amsterdam’s faculty. He also currently teaches creative writing courses at The University of the Faroe Islands and recently curated the Faroese art and literary festival, Always Coming Home.

Sólgarðurin í uppskoti til norðurlendsku bókmentavirðislønina

Tað fína yrkingasavnið hjá Beini Bergsson, Sólgarðurin er føroyska uppskotið at vinna bókmentavirðisløn norðurlandaráðsins. Yrkjarin, Beinir Bergsson debuteraði longu sum tjúgu ára gamal í 2017 við yrkingasavninum Tann lítli drongurin og beinagrindin, sum hann fekk EBBU-virðislønina fyri. Sólgarðurin er eitt bragd og eitt roysni í sjálvum sær bara orsakað av stóra dirvinum, tað krevur at geva út homoerotiskar yrkingar. Men savnið er áhugavert eisini út yvir hetta m.a. orsakað av hvussu væl tað hongur saman fagurfrøðiliga og innihaldsliga. Sólgarðurin er staddur í minninum hjá einum yrkjaraegi, sum eitt nú minnist ommu sína í urtagarðinum. Samstundis er Sólgarðurin eitt gróðrarmikið paradís við hópin av sansaligum blómum og erotikki millum menn. Tað kynsliga verður lýst rættiliga beinleiðis uttan abstraktión, men lesarin ørkymlast kortini og missur fótafesti saman við yrkjaraegnum, tá perspektivið verður so mikið tætt inn til húð, blómubløð og mold, at vit missa tað visuella yvirlitið. Kropparnir verða eins og blindar, lívrunnar verur uttan onnur endamál enn lívið í sjálvum sær. Kynslívið verður lýst sum lívfrøði, kroppurin er sum blómubløð og hárið verður hoyggj. Ætt eftir ætt søkkur undir mold, men har er lív í moldini í øllum skordýrunum, sum skríða og flúgva í Sólgarðinum og ein longsul eftir at náttúrunnar ringrás kann skapa lív eisini eftir deyðan:

Eg fann ein leyk

í tíni mold í morgun

klipti

blómurnar

í mínum hári

plantaði tær

við tína grøv

vóni

at nýggju røturnar

festa búgv

at vit kunnu skapa

eitt nýtt samband

https://www.norden.org/da/nominee/beinir-bergsson

Tilnevndar bøkur:

Danmark

Om udregning af rumfang (I, II og III) af Solvej Balle. Roman. Pelagraf, 2020-2…

Adam i Paradis af Rakel Haslund-Gjerrild. Roman. Lindhardt & Ringhof. 2021.

Finnland

Eunukki af Kristina Carlson. Roman. Otava, 2020.

Röda rummet af Kaj Korkea-aho. Roman. Forlaget M, 2021.

Føroyar

Sólgarðurin af Beinir Bergsson. Digte. Forlagið Eksil, 2021.

Grønland

Arkhticós Dolorôs af Jessie Kleemann. Digte. Forlaget Arena, 2021.

Ísland

Truflunin af Steinar Bragi. Roman. Forlagið, 2020.

Aprílsólarkuldi afElísabet Jökulsdóttir. Roman. Forlagið, 2020.

Noreg

Dette er G af Inghill Johansen. Roman. Forlaget Oktober, 2021.

Jente, 1983 afLinn Ullmann. Roman. Forlaget Oktober, 2021.

Samiska økið

Beaivváš mánát af Mary Ailonieida Sombán Mari. Digte. Mondo Books 2020.

Svøríki

Löpa varg af Kerstin Ekman. Roman. Albert Bonniers Förlag, 2021.

Den dagen den sorgen af Jesper Larsson. Roman. Nirstedt/litteratur, 2021.

Áland

Hem af Karin Erlandsson. Roman. Schildts & Söderströms og Bokförlaget Forum, 2…

 

Mentanargrunnurin latið starvslønir og íverksetanarstuðul

Aftur í ár hevur Mentanargrunnur Landsins investerað í nakrar listarligar og mentanarligar verkætlanir. Í brævi frá grunninum stendur, at hann fekk nógvar dygdargóðar umsóknir í ár, og sera torført hevur verið at taka dagar ímillum innkomnu umsóknirnar: Grunnurin fekk 118 umsóknir, og søkt var um knappar 33,5 mio. kr. Grunnurin lat í ár slakar 3,5 mio kr. til starvslønir og íverksetanarstuðul. Í hesum umfari fingu 38 umsøkjarar starvsløn, og fýra fingu íverksetanarstuðul. Nevndin hevur á fundi tann 28. januar 2022 avgjørt at veita starvsløn til hesar umsøkjarar:

1 ár:

Kinnu Poulsen (bókmentir og myndlist)

6 mánaðir:

Kim Simonsen (bókmentir)

Fimm umsøkjarar fingu 4 mánaðir, tíggju fingu 3 mánaðir, átjan fingu 2 mánaðir og tríggir fingu 1 mánað.

Tilsamans vóru 107 mánaðir veittir sum starvsløn fyri 2022.

Hesi fingu starvsløn í 2022:

Andrea Joensen 1 mánað

Annfinnur Heinesen 2 mánaðir

Anton Petersen 4 mánaðir

Bartal Augustinussen 4 mánaðir

Beinir Bergsson 2 mánaðir

Birita Adela Davidsen 2 mánaðir

Bruno M. Eysturstein 2 mánaðir

Dan Helgi H. í Gong 2 mánaðir

Dánjal D. Á Neystabø 3 mánaðir

Durita Dahl Andreassen 2 mánaðir

Edvard Sofus Olsen 2 mánaðir

Elin á Rógvu 4 mánaðir

Fríða M. Brekku 3 mánaðir

Gudmund Helmsdal 4 mánaðir

Jon Hansen 2 mánaðir

Katrin Joensen-Næs 2 mánaðir

Kim Simonsen 6 mánaðir

Kinna Poulsen 12 mánaðir

Knút Olsen 1 mánað

Lasse Thorning Jæger 2 mánaðir

Lena Nicolajsen 3 mánaðir

Maria Tórgarð 4 mánaðir

Mariann Hansen 2 mánaðir

Niclas Johannesen 3 mánaðir

Oddfríður Marni Rasmussen 2 mánaðir

Olaf H. Johannessen 3 mánaðir

Ólavur Sverri T. Thorsteinsson 2 mánaðir

Ole Wich 3 mánaðir

Páll Oddur Rubeksen 3 mánaðir

Pauli Nielsen 2 mánaðir

Rannvá G. Niclasen 3 mánaðir

Rannvá Holm Mortensen 2 mánaðir

Rúni Brattaberg 1 mánað

Sissal Kristiansen 3 mánaðir

Tórður Johannesarsson 2 mánaðir

Trygvi Danielsen 3 mánaðir

Turið Sigurðardóttir 2 mánaðir

Vár Bech Árting 2 mánaðir

Tá starvslønir verða latnar, tekur nevndin støði í upplýsingum í sjálvari umsóknini og ásetingum í kunngerð nr. 109 §4, ið siga:

Endamálið við starvslønunum er at geva listafólkum og øðrum, ið takast við mentanarligt virksemi, arbeiðsnáðir í eitt ávíst tíðarskeið at starvast burturav við listarligum ella øðrum mentanarligum arbeiði.

Stk. 2. Starvsløn verður latin umsøkjara við støði í verkevni ella verkætlan, sum lýkur krøvini í § 1 í løgtingslógini og eftir nevndarinnar meting av listarligum ella fakligum dygdareyðkennum.

Grunnurin fekk 15 umsóknir um íverksetanarstuðul. Hesin stuðul skal lætta um hjá evnaríkum listafólkum at koma víðari við sínum skapandi listaarbeiði. Stuðulin er 75.000 kr. og kann bert latast sama umsøkjara tvær ferðir.

Nevndin hevur gjørt av, at lata hesum umsøkjarum íverksetanarstuðul:

Fríða Djurhuus (tónlist)

Per Ingvaldi Højgaard Petersen (tónlist)

Jenný Kragesteen (pallist)

Jan Rúna Poulsen (tónlist)

Eitt sindur um heiður og virðing

Fotomyndir frá upptøkum hjá kvf

Mentanarvirðislønirnar í baksýni

 -Hetta er størsti heiður, eg havi fingið! Á leið soleiðis orðaði sjónleikarin, Olaf Johannessen seg í síni serstøku takkarøðu, tá hann fekk Mentanarvirðisløn Landsins á hátíðarhaldi í SALT á Drelnesi 19.januar í ár. Sjálvt um upphæddirnar á Mentanarvirðislønunum hvørki eru prístalsreguleraðar ella á nakran annan hátt hækkaðar í mong harrans ár, er eingin ivi um, at hesar virðislønir framvegis eru til stóran heiður hjá móttakarunum, sum umframt Olaf vóru Guðrun Ludvig og Guðrun Rógvadóttir, ið fingu Heiðursgávu landsins og Martin Joensen, sum fekk Serstøku virðisløn landsins. Júst hetta við heiðrinum er grundleggjandi partur av Mentanarvirðislønunum, sum á hvørjum ári vekja stóran ans - hátíðarhaldið verður jú varpað út beinleiðis í hvønn krók. Sum sjónvarpsproduktión man hetta hátíðarhald vera ein avbjóðing m.a. tí mann ikki skal filma áhoyrararnar – tá hevði verið ov lætt at gitt. Fleiri halda, at Ítróttarfagnaðarsendingin var ein meira undirhaldandi seinding og tað kann vera. Men hetta, at at mentanarvirðislønarhátíðarhaldið á hvørjum ári verður varpað út beinleiðis er kortini ein váttan um ta virðing, vit sum samfelag hava fyri Mentanarvirðislønunum og tess móttakarum og henda virðing hevur alstóran týdning.

Hátíðarhaldið

Hesa løtuna eru tað okkara listafólk, sum eina løtu kenna hitan frá okkara kollektivu takkarsól og tann fløvin man koma væl við hjá teimum flestu. Í áhugaverdu røðu síni tók landsstýrismaðurin í uttanríkis- og mentamálum, Jenis av Rana støði í yrkingini Skaldarlagnan eftir Poul F. Joensen frá 1947, har listafólk verða borin saman við tjøldur, ið ikki fara av landinum, tá veturin kemur, men ístaðin mugu tola svongd og kulda. Kortini halda tey á at lívga fólkið við sínum áhaldandi og lívgandi klippum - sjálvt á hávetri. Seinasta ørindi ljóðar soleiðis: »Einsligt lív millum fjalla, av tíð síni fataður ei. Deyður í sakni - so róstur - er yrkjarans dapra leið«. Mentamálaráðharrin helt, at Poul F møguliga hevur rætt í, at listafólk ikki í nóg stóran mun fáa tað rós, sum tey eiga uppiborið og helt, at hetta er endamálið við Mentanarvirðislønunum.

Guðrun & Guðrun

Guðrun Rógvadóttir og Guðrun Ludvig fingu Heiðursgávu Landsins 2021 fyri at hava endurnýggjað føroyska klædnamentan og sett hana á breddan bæði her heima og úti í verð sum eitt nýmótans boð upp á burðardygga føroyska klædnaframleiðslu. Tær báðar stovnaðu í 2002 klædnafyritøkuna Guðrun & Guðrun, sum síðan hevur millum sterkastu modernaðu brandini her á landi við fleiri ullintum landaplágum so sum kendu stjørnutroyggjuni - tað var tann, tey allarflestu bara máttu eiga. Men sýnisgluggin í handlinum á Niels Finsensgøtu er eisini áhugaverdur at uppliva og til tíðir við einum listarligum brá. Tað er áhugavert, at tað í hesum førum er klædnafyritøkan, sum hevur fingið virðislønina og ikki t.d. designarin í duoini, men júst hetta ber til við Heiðursgávuni, sum fevnir breitt og t.d. eisini kann raka við umhvørvisvinarlig og sosial átøk millum bindikonur úti og heima. Eingin ivi er um, at hesar báðar dugnaligu kvinnurnar hava uppiborið at verða heiðraðar fyri sítt týdningarmikla mentanarliga avrik.

Tey ungu fáa onga mentanarvirðisløn

Tann sonevnda serstaka virðislønin var í nøkur ár oyramerkt til ungdómin, har hon var ætlað sum kveikjan, stimbran og stuðlan, men mentamálaráðharrin valdi av sínum eintingum at broyta hetta skilagóða konseptið aftur. Tað hevur han allan rætt til, men tað er spell kortini. Ungdómurin fær ikki nógv uppmerksemi á hasum støðinum og eg haldi, at vit nú mangla eina mentanarvirðisløn til teirra. Tá hetta er staðfest, kann eingin annað enn fegnast um, at Martin Joensen fekk eina virðisløn sum herðaklapp frá almennu Føroyum, - ja, eg helt satt at siga, at hann hevði fingið mentanarvirðisløn fyri fleiri árum síðani, men tað hevur hann eyðsýnliga ikki.

Martin Joensen

Vit skulu ein svipp aftur í tíð; einaferð langt síðani í eini heilt aðrari øld, tá tað at flyta í Eysturskúlan var sum at koma í himmiríki - tá hoyrdi eg á fyrsta sinni Martin Joensen ella eg helt tað vera fyrstu ferð – í veruleikanum havi eg helst kent hann nøkulunda altíð. Eg minnist í hvussu so er ikki at vera til uttan at hansara framúrskarandi Svarti ravnur við teirri eyðkendu, rockklassisku orgulintroini ljómaði í útvarpinum. Men henda vælsignaða hending, eg royni at koma fram til, var í sangstovuni í Eysturskúlanum, hagar vit fyrst í fýrsunum vóru komin úr svarta skúlanum á Frúutrøð til ein modernaðan skúla við list og heimsins flottasta morgunútsýni, har sólin reis hvønn morgun og litaði himmalin ljósareyðan, appilsingulan og violettan. Í Eysturskúlanum møttu vit nógvum góðum lærarum, m.a. musikklæraranum, Paula í Sandagerði, sum hevði fyri at koma við plátum og spæla tær fyri okkum næmingum. Ein myrkan og vátan heystardag í 1983 hevði hann LP-plátuna hjá Vestmonnum, Brot undir arminum, sum H.C.W.Tórgarð nýliga hevði givið út. Eg náddi kanska so dánt at hugsa “huff country” áðrenn nálin varð sett í sangin Ró og sum eg minnist, tók sólin alt fyri eitt at skína í sangstovuni av hesum friðsæla og vakra lagi – ikki minst, tá niðurlagið klingaði. Aftaná spældi Pauli sorgblíða fólkalagið, Monday Morning fyri okkum í røttum Peter, Paul og Mary stíli – har røddirnar hjá Ólavi Højgaard, Jórun Højgaard og Rúnu av Heygum samljóma fagurliga. Síðstnevnda gjørdist ein av mínum yndissangarindum og hon hevur forrestin ikki sjálvdan sungið sangir hjá júst Martin Joensen, sum hon hevur tulkað við síni reinu, ráu og ljómmiklu rødd, t.d. tann praktfulla gittaragrátisangin “Í tínum eygum” frá 1987 við hættisligu endaregluni: “Títt smíl er horvið og eg hoyri tíni fótafet. Tú ert á veg burtur frá mær”. https://bit.ly/3LbdswT

Tað visuella

Martin Joensen hevur skrivað fleiri tílíkar melankolskar kærleikssangir umframt eksistentiellu perluna, “Morgun”, ið neyvan tørvar nakra presentatión. Fleiri av hansara tekstum og yrkingum eru eins og “Ró”, rótfestir í náttúruupplivingum, t.d. “Kavin kom í morgun”, ið er á tremur av ljósi og kvirru og sum heild tykist sera visuellur soleiðis at skilja, at tú sært sangin fyri tær. Martin Joensen var ikki einans virðisløntur fyri sítt stóra tónleikaliga avrik sum sangskrivari og troubadurur men eisini fyri “málningar, sum lita lívsleið okkara og geva okkum vón”. Martin er fjøllistamaður og hevur umframt at yrkja og smíða løg brúkt nógva tíð uppá at mála og tekna ikki minst heimliga umhvørvið í Havn og í Vestmanna, sum hann lýsir í ljósfylltum, skitsukendum myndum.

Olaf Johannessen

Í krónum er Mentanarvirðisløn Landsins tann størsta av virðislønunum, hon er eisini tann elsta og tað var ein sonn fragd, at framúrskarandi sjónleikarin, Olaf Johannessen loksins fekk hana. Sjónleikarin er mikið fagnaður uttanlands, serliga í Danmark, har hann býr, men eisini aðrastaðni, t.d. í Týsklandi. Mann missur ondina, tá mann skal royna at rokna bragdini saman. Í 2018 fekk hann hægstu viðurkenning innan palllist í Danmark, tá Reumert heiðurslønin varð latin honum fyri lívlangt avrik. Í 2013 var Olaf eisini í uppskoti til hægstu leiklistavirðisløn í Týsklandi, DER FAUST, fyri leiklutin Peer Gynt, sum hann spældi fyri Schauspielhaus Düsseldorf í 2012-13. Heima í Føroyum høvdu vit ta fragd at uppliva hann við Leikhúsinum Skift, har hann rúnarbant áskoðararnar við einleikinum “Hin komiska Tragedian”, tá hann einsamallur í útivið hundrað minuttir spældi, spákaði, datt, gekk, tosaði, rópti, lá, dansaði og fyllti pallin út við fleiri persónsmenskum soleiðis, at tíðin púrasta hvarv. Í sjónvarpinum upplivdu vit heiðurslønarkvøldið ein rørdan, takksaman og eyðmjúkan Olaf Johannessen sitera eitt brot av eini yrking hjá Williami Heinesen: “Det er igen en af disse oceaniske dage..”. Hann takkaði sínum nærmastu og síðani landsstýrismanninum og tilmælisnevndini fyri stóra heiðurin og sendi eina tøkk til “leiklistavinir og vinkonur fyri alt tað tey gera og geva yrkisleiklistini” og har var tað – mitt í allari hátíðarligheitini – at tú komst í tankar um leiklistastríðið og boykottið av Tjóðpalli Føroya, sum Olaf sjálvur er partur av, einum stríði, sum mentamálaráðharrin herfyri kallaði klandur:  “Hvat ger man við fólk, sum vilja klandrast. Hvussu fær man tey at halda uppat?”.

Virðing

Úttalilsið fall í eini sending í Nón í útvarpinum, har tey hava fylgt málinum í fleiri sendingum og eiga tey rós uppiborið fyri tað. At hava kritiskan ans í mun til eitt listaøki er eisini at sýna tí virðing og mann fær neyvan vaksin professionel fólk at halda uppat at vera ónøgd við at skýra tey klandursvætti (eitt av teimum hevur nú fingið størsta mentanarheiður frá almennu Føroyum). Sum skilst stendur Leiklistafylkingin 2020 við sítt boykott av Tjóðpallinum, hóast tey sambært sjónleikaranum Gunnvá Zachariasen í Nón ikki vænta sær tað stóra. Og sjálvt um ein ávís optimisma hómast millum partarnar, tykist hon meira høvisk enn reel. At tosa um klandur í sambandi við eina fakliga ósemju hjálpir ikki uppá nakað. Tað er ikki virðiligt og kann bert økja um ónøgdina hjá øllum pørtum. Óansæð hvør meinar hvat, hvat er rætt og skeivt og hvussu alt víkir og vendir, so er talan um eina fakliga konflikt, sum í seinasta enda gongur út yvir okkara Tjóðpall. Hví ikki royna at sameina partarnar í konfliktini og finna út av ynskjum og ætlanum – tað ber til at brúka semingsfólk, sum kundu komið við uppskotum til loysnir og avtalur við virðing fyri báðum síðum. Tá kunnu vit øll taka undir við mentamálaráðharranum og gleða okkum at handa mentanarvirðislønir í okkara nýggja Tjóðleikhúsi. Tástani hava føroysk lista- og mentafólk fingið ta virðing og teir karmar, tey hava uppiborið.

 

Virðislønir, heiðursgávur og sømdarpeningur

Mentanarvirðisløn Landsins, ið er kr. 150.000, verður latin fyri útint listaligt avrik. Heiðursgáva Landsins, ið er kr. 75.000, verður latin fyri útint mentanarligt avrik.

Nevndin 
Landsstýrismaðurin setir nevnd við fimm limum at gera tilmæli um virðislønirnar. LISA ger tilmæli um tríggjar limir, og landsstýrismaðurin velur tveir limir, har annar er formaður og hin er næstformaður.

Nevndarlimirnir verða valdir fyri 3 ár í senn, og kunnu bert sita tvey skeið á rað. Uttanríkis- og mentamálaráðið hevur skrivstovuhaldið hjá nevndini.

Nevndin tíðarskeiðið 2020-2022:

Alda Joensen, forkv.
Poul Geert Hansen, næstform.
Katrina í Geil
Kim Simonsen
Gunnvá Zachariasen

 
Hesi hava fingið virðislønir

Mentanarvirðisløn landsins

1998: Regin Dahl
1999: Jens Pauli Heinesen
2000: Ingálvur av Reyni
2001: Eyðun Johannessen
2002: Gunnar Hoydal
2003: Hanus Kamban
2004: - eingin virðisløn latin
2005: Tita Vinther
2006: Zacharias Heinesen
2007: - eingin virðisløn latin
2008: Ebba Hentze
2009: Kári P.
2010: Sunleif Rasmussen
2011: Jóanes Nielsen
2012: Tóroddur Poulsen
2013: Tróndur Patursson
2014: Torbjørn Olsen
2015: Annika Hoydal
2016: Rúni Brattaberg
2017: Barbara í Gongini
2018: Bárður Jákupsson
2019: Hanus G. Johansen
2020: Sigrun Gunnarsdóttir
2021: Olaf Johannessen

 
Heiðursgáva landsins

2001: Fuglafjarðar Sjónleikarafelag
2002: Axel Torgarð
2003: Ólavur Hátún
2004: - eingin heiðursgáva latin
2005: Emil Juul Thomsen
2006: Jógvan Isaksen
2007: - eingin virðisløn latin
2008: Martin Tórgarð
2009: Laura Joensen
2010: Jonhard Mikkelsen
2011: Kristian Blak
2012: Marianne Clausen
2013: Árni Dahl
2014: Tey av Kamarinum
2015: J. P. Gregoriussen
2016: Steinprent
2017: Frits Johannesen
2018: Astrid Andreasen
2019: Simme Arge Jacobsen
2020: Ósbjørn Jacobsen
2021: Guðrun & Guðrun

Virðisløn til ungt listarfólk

2011: Sakaris Stórá, filmslistamaður
2012: Silja Strøm, myndlistakvinna
2013: Trúgvi Danielsen, yrkjari
2014: Mattias Kapnas, tónleikari
2015: Andrias Høgenni, filmslistamaður
2016: Anna Malan Jógvansdóttir, yrkjari
2017: Konni Kass, tónleikari
2018: Búi Rouch, dansari og koreografur

Aðrar virðislønir

Móðurmálsvirðisløn Landsins
2010: Jóhan Hendrik Winther Poulsen
2012: Høgni Djurhuus
2015: Hans Mortensen
2017: Suni Merkistein

Serstøk virðisløn
2001: Ebba Hentze
2006: Jón Hilmar Magnússon
2019: Forlagið Leirkerið
2020: Birita Poulsen
2021: Martin Joensen

ARTIST TALK Randi Samsonsen í VG

Leygardagin 12.februar (ikki nú men næsta!) klokkan 16-17 fer Randi Samsonsen at greiða frá um sína list í Víngarðinum í Havn. Listakvinnan hevur í løtuni úr at gera við framsýningum bæði heima og uttanlands - hon er m.a. við á bólkaframsýningini Shared Terrain í Toronto, har fimm kanadisk og fimm norðurlendsk listafólk og sniðgevar samstarva. Framsýningin hevur samband við stóra norðurlendska mentanarátakið, Nordic Bridges, har eisini Føroyar taka lut.

Heitið á framsýningini hjá Randi Samsonsen í Víngarðinum er Blue Velvet. Hetta sipar bæði til tilfarið/klæðið, sum fleiri verk eru framleidd úr - t.e. djúpblátt velourstoff, men heitið fevnir eisini huglagið á framsýningini, sum kann fatast nostalgiskt eins og í sanginum og filminum, Blue Velvet, tó at framsýningin sýnist progressiv. Sjálvt um vit kenna draperingar av klæði heilt afturi í elstu griksku og rómversku listini, so verður hetta øðrvísi avstaðfarið enn vit eru von við.

Verkini hjár Randi eru ikki úr marmor, bronsu ella gipsi, tey eru hvørki tveydimensionellar, málaðar myndir, ella trídimensionellar standmyndir, men eitt slag av “in-between” hangandi klædnarelieffum. Talan er um tekstillist - og tað kensluliga, taktila hevur stóran týdning í verkunum, sum mann fær hug at nerta við. Men sjálvar kompositiónirnar hjá Randi Samsonsen tykjast í fleiri førum øðrvísi hvassar og geometriskar við beinum strípum og avgjørdum netmynstrum.

Eitt monumentalt verk, ið var við á framsýningini, Samrøður um Mjørka á Norðurbryggjuni í Keypmannahavn, er sett saman við strípum av tveimum sløgum av tilfari - tað minnir næstan um persiennir ella okkurt slag av gardinum (sí niðast). Strípurnar eru partvíst bláar, partvíst blómuprýddar og av tí, at figuratión ofta tykist vinna fyrsta umfar við tað, at eygað av sær sjálvum letar eftir onkrum at kenna aftur, so er tað møguliga blómurnar, tú sært fyrst. Men longu meðan tú ert í ferð við at taka vakurleikan inn og fata blómurnar, teirra litir og lív, mást tú blinka, og tá eygað verður uppafturlatið er tað brádliga eins og djúpbláa myrkrið otar seg fram í myndini. Hetta verkið er nógv meira álvarsligt enn mann skuldi hildið og snýr seg um annað og meira enn estetisk fyribrigdi.

Eins og hini verkini hjá Randi Samsonsen er hetta abstrakt list um tilveru og tilfar - um livað lív, sakn, kærleika, heljardýpið, men eisini um og við einum fittum skamti av humor. Ein grundlitur á framsýningini er brúnt, sum listakvinnan lýsir eins og ein lit, ið fevnir um allar litir. Eisini hesin litur hevur eitt nostalgiskt brá. Um tilfarið velour sigur hon, at tað áhaldandi broytir litirnar, alt eftir hvaðani tað sæst og hvussu ljósið fellur á tað og so eru tað minnini, sum bæði tilfar og litir lata upp.

Sum ígjøgnum sortar skíggja

https://kvf.fo/non?sid=133759

Ta løtuna, tá vit fríggjamorgunin í fyrru viku snaraðu runt um sigursbogan við Avenue des Champs-Élyssés í París, mátti eg satt at siga klípa meg sjálva í armin at vita um eg droymdi ella var vakin. Men tað var veruligt og vit vóru beint tá á veg yvir í framsýningarhølini at heingja upp føroyska list í París. Fyrireikingarnar hava tikið sína tíð. Í roynd og veru er hálvtriðja ár liðið síðan, at hugskotið til listaframsýningina Un éclat de soleil varð bílagt, fest á blað og góðkent á donsku sendistovuni í París. Síðani havi eg sum kurator samstarvað við listafólk og stovnar, t.d. Listasavn Føroya, haðani eg havi lænt nakrar ómetaliga fínar málningar. Í skrivandi stund hongur framsýningin í Le Bicolore í Danmarkshúsinum í París og tað er altso í einum býi og landi, har tey javnt og samt boða frá methøgum smittutølum, men har er sama skil heima, skilst. Vit skipa fyri, heingja upp í masku og spritta okkum javnan, gleðast yvir, at framsýningin verður til nakað og mugu annars bara vóna tað besta. Hósdagin 13.januar letur framsýningin upp og hon verður hangandi í franska høvuðstaðnum tveir mánaðar.

Ljós

Framsýningin Un Éclat de Soleil snýr seg um ljósið og fevnir um gongdina í føroyskari málningalist frá 20. til 21.øld frá figuratión til abstrakta list. Við á framsýningini eru verk hjá Ingálvi av Reyni, Zachariasi Heinesen, Hansinu Iversen og Rannvá Kunoy. Útgangsstøði er tikið í sálminum hjá Kingo Som den gyldne sol frembryder, har sólarljósið og glæman fær serliga megi orsakað av myrkrinum rundanum. Framsýningarheitið er Un éclat de soleil - Art des Iles Féroé, sum merkir nakað tað sama sum Ein sólglæma – List úr Føroyum. Ljósið hevur havt ein týdningarmiklan leiklut í føroyskari myndlist heilt frá byrjan og er hetta sjálvandi knýtt at landslagnum, ið hevur verið høvuðsmyndevni. Men í roynd og veru er ljómandi ljósið og skæru litirnir í føroyskari myndlist eisini ávirkað av franskari myndlist umvegis danska Kunstakademiið í Keypmannahavn, sum í nógv ár var staðið, har føroysk listafólk fingu sína útbúgving. Her var tað, at áhugin kyknaði fyri franskari list og fyri París, hagar danskir professarar og listafólk ferðaðust fyri at uppliva franskar fyrimyndir. Millum hesar var Aksel Jørgensen professari, sum við íblástri í impressionismu og serliga listarligum hugskotum hjá Paul Cézanne menti ein koloristiskan flatumálning, ið fekk stóra ávirkan á føroyska myndlist og setti á stovn eina serliga glitrandi kolorismu, sum enn glógvar í føroyska málarínum.  

Ingálvur av Reyni

Ingálvur var sum kunnugt sera upptikin av París. Tað síggja vit í filminum, Svartur Sannleiki, har hann spákar runt í París meðan hann ger sær tankar um stóra týdningin, býurin hevur havt í heimslistini. Men harumframt er filmurin frá 1999 hjá Dánjali Højgaard og Hans Peturi Hansen, sum eisini er partur av framsýningini, bygdur upp um eina listaliga kreppur, har vit hitta ein gamlan listamann í stórum iva um egið lívsverk og ikki minst um tann ljóssterka partin, sum er ávirkaður av øgiligu kontrastlitunum, sum Aksel Jørgensen lærdi sínar næmingar at brúka. Í føroyskari og danskari listasøgu hava vit higartil havt lyndi til at fylgja hugsanunum hjá Ingálvi og serliga leggja dent á teir myrku málningarnar umframt monumentalu verkini eftir aldarskiftið. Í fronsku framsýningini eru vit farin hin vegin og halda uppá, at Ingálvur av Reyni málaði góð verk í øllum sínum tíðarskeiðum, eisini í teimum figurativu, bjørtu málningunum frá 1940´unum og 1950´unum.  

Zacharias Heinesen

Zacharias Heinesen er okkara grand old man innan fyri føroyska myndlist. Tá hann einaferð í tíðini í einum viðtali varð spurdur um sínar listaligu fyrimyndir, nevndi hann franska málaran, Paul Cézanne, og tað er ikki minst í teimum gomlu málningunum, at ávirkanin frá Cézanne hómast í fasettkenda myndaflatanum. Síðan hevur hann ment sín egna stíl og hevur ikki minst dyrkað myndevnið við teirri lítlu bygdini við stóra havið, sum hann tíðum málar rættiliga abstrakt eins og eitt geometriskt mynstur av bjartlittum flatum. Í monumentala málninginum hjá honum frá 1993 av hesum myndevni savnar  listamaðurin seg um bláar og grønar litfarrar, ið helst eru málaðir við himmali og havi í huga. Men sum málningurin nú hongur í einum ljósum framsýningarhøli í París, so snýr hann seg fyrst og fremst um vakurt samansettar og meira og minni gjøgnumskygdar litir, ljós og kompositión umframt ein serligan sansaligan ans fyri at raka vætuna og támið í føroyska landslagnum.

Hansina Iversen

Hansina Iversen málar nonfigurativar málningar við myndaflatum, ið tykjast um at bresta av organiskum skapum. Ljósið skínur í teimum reinu litunum, men skínur eisini í hvíta løriftinum, sum hómast gjøgnum tey mongu løgini av litum. Hesi verkini tykjast ógvuliga sansalig og likamlig – eisini í mun til dynamisku penslastrokini, ið eins og spor lýsa rørslurnar hjá listakvinnuni. Hansina Iversen ger ikki skitsur ella forarbeiði til sínar málningar. Í viðtali hevur hon greitt frá hvussu hon kann standa leingi framman fyri løriftið næstan klár at leypa á - sum tá ein atletur stendur við startin og bíðar eftir startskotinum. Umframt alla ta ferðina og rørsluna, sum hómast í penslastrokunum eru málningarnir gjølliga komponeraðir í fleiri løgum við meira og minni gjøgnumskygdum litskapum við meira og minni intensum litum, sum gevur eina bylgjandi kenslu av rørslum og skiftum alt eftir hvar áskoðarin fokuserar á myndini.

Rannva Kunoy

Við málningunum hjá Rannva Kunoy eru vit komin allan vegin runt, tí her eru málningar, sum í staðin fyri at skráseta og taka inn ljós eru ljós í sjálvum sær, varpa ljós út í rúmi, lýsa og sýnast sum heild serstakliga óítøkiligir. Ynskið um at transcendera ítøkiliga tilfarið í málninginum hevur í nógv ár verið ein grundleggjandi drívmegi í arbeiðinum hjá Rannva Kunoy. Fyribils úrslitið eru málningar, sum tykjast immateriellir. Myndaflatin er fullur av teknum og markeringum, sum geva eina kenslu av onkrum, ið er við at hvørva ella kykna. Hetta kemst m.a. einum serligum litevni, sum skiftir lit alt eftir ljósinum og eftir hvar áskoðarin er staddur í framsýningarrúminum, men tað snýr seg eisini um kompositión og mátan, málningarnir eru bygdir upp. Teir upplivast best, tá áskoðarin flytur seg framman fyri málningarnar, og sær teir broyta litir og ljós. Hervið fær málningurin eitt slag av einum performativum árini.

Í sambandi við framsýningina er ein filmur framleiddur av Immersive Stories - hann er her:

26.januar 2022 Tað er sjálvdan, at eg missi yvirlitið - also í øllum førum, tá tað snýr seg um ummæli av egnum avriki Men nú havi eg also mist yvirlitið í rokanum av ummælum úr París - Ikki tí, at eg ikki var greið yvir kvalitetin á hesi listini - als ikki. Eri bara ikki von við, at onnur skrivandi síggja tað líka væl. Eg havi google-transleytað eitt sindur - og hetta er bara ein lítil partur:

“…In France and in Paris, this invasion of Faroese art is a great novelty. And the choice of the pattern of light to show it comes at the right time, arising in the gray atmosphere of January, and in the dark period that the world is experiencing today, but above all defining an unsuspected art from the far north of Europe. With only four artists, the variety of a production barely a hundred years old gives a glimpse of the richness and uniqueness of a culture where everything is to be discovered. Exhibited almost exclusively in Denmark (very few), sometimes in London, the artists are not shown elsewhere in Europe. An astonishing finding as the quality of the works is great…”

“..Zacharias Heinesen is another central figure in Faroese art, in the genre of landscape, which tends, this time, towards abstraction. His favorite motif is the coastal village often captured from the window of his studio. The shore is treated with colors that are sometimes pale and melancholy, sometimes resplendent. Free Landscape from 1993 is a large format that gives pride of place to the sea and its shades of blue, while Tinganes, Tórshavn (2020) shows the rocky promontory where the Faroese parliament and some of the oldest dwellings are located. of the capital. In each of Heinesen's canvases, one can easily detect the weather, which can, in the space of a few minutes, go from bright sunshine to thick fog or downpour…”

“…Faroese art being only a hundred years old, Kinna Poulsen has decided to focus on its flourishing contemporary creation. If nature is always a creative important vector, the paintings presented are distinguished by their light gushing, with saturated colors at Iversen or a game absolutely fascinating three-dimensional, particularly marked at Kunoy especially in this incredible Study which dispenses an amazing, magnetic yellow..”

“Do not be fooled by the photographs of the works of Rannvá Kunoy, because they only show one of the many aspects that her paintings take on as the viewer wanders. To understand the optical games set up by the artist, it will therefore be necessary to go and see “Un brilliance de soleil” at Le Bicolore – Maison du Denmark in Paris, an exhibition dedicated to the art of the Faroe Islands through the presentation of works by four artists from this isolated archipelago in the North Atlantic Ocean..”

“In Hansina Iversens paintings, the curve replaces the angle, and a circulation takes place between the organic forms. In the paintings, which she produced for the exhibition, her palette sparkles with light and softness, her pastel hues playing with bright red tints. Her paintings move away from an abstract representation of the landscape and becom colour to cover the canvas with a kind of soothing cloud, producing an extreme light..”

“In Hansina Iversens paintings, the light is visible even more spontaneously. Abstract, the four canvases she exhibits at the Maison du Denmark date from 2021 (small or large formats, which never bear a title) are presented as spaces open to all possible interpretations. Iversen deploys over the entire surface, in an almost choreographic manner, organic, colourful and resplendent forms, as if swept by the winds. Sensual, even carnal, her joyful works also fascinate with their subtle construction. They superimpose and create a dialogue between solid areas and brush strokes which, above all, suggest the subtle and precise movements of the artist in the process of painting. Dazzlingly fresh, the artist's pastel palette uncovers a training in the Nordic countries…”

Olaf fekk mentanarvirðislønina

Hann er virðisløntur upp um bæði oyru í Danmark, í Týsklandi og aðrastaðni við, men í kvøld heiðraðu Føroyar sínum landsmanni, tá sjónleikarin, Olaf Johannessen fekk Mentanarvirðisløn Landsins. Mentanarvirðislønir Landsins vórðu handaðar í SALT. Martin Joensen fekk ta serstøku virðislønina (50.000). Heiðursgávu landsins 75.000 krónur fingu Guðrun & Guðrun – Guðrun Ludvig og Guðrun Rógvadóttir. Hjartaliga til lukku, øll somul.

Listagáva til Margretu drottning

Í røðu síni til drottningina í sambandi við fimti ára hátíðarhaldið avdúkaði danski statsministarin fyri løtu síðani, at gávan frá fólkatinginum er ein listagáva. Talan er um eitt listaverk, ið skal setast upp við Norðurbryggjuna í Keypmannahavn. Tríggjar listakvinnur skulu gera verkið í felag, danska Gudrun Hasle, grønlendska Jessie Kleeman og føroyska Hansina Iversen. Hjartaliga til lukku, tit tríggjar.

Un éclat de soleil - Færøsk maleri i Paris

Torsdag d.13.januar klokken 18 åbner udstillingen Un éclat de soleil med færøsk billedkunst i Lebicolore i Danmarkshuset i Paris med værker af Ingálvur av Reyni, Zacharias Heinesen, Hansina Iversen og Rannva Kunoy. Kurator er Kinna Poulsen. Udstillingen arrangeres i samarbejde med den danske ambassade i Paris, Færøernes Kunstmuseum og det færøske udenrigs- og kulturministerium.

Udstillingen er en præsentation af færøsk maleri med fokus på lysforholdene i henholdsvis samtidskunsten samt den mere klassiske del af færøsk billedkunst, hvori lyset har spillet en central rolle. Helt fra de allerførste nationalromantiske landskabsskildringer, malet af selvlærde kunstnere - har lyset gennemstrømmet færøsk maleri, hvilket har sin geografiske forklaring på grund af landets nordlige placering, men rent faktisk er det strålende lys og de klare farver i færøsk maleri også påvirket af fransk billedkunst via Kunstakademiet i København, som i mange år var stedet, hvor de færøske billedkunstnere fik deres uddannelse. Her var det, at de oprindelig fattede interesse for Paris, hvortil datidens kunstprofessorer og kunstnere valfartede for at studere de franske forbilleder. Blandt disse var professor Aksel Jørgensen, som med inspiration i impressionistisk maleri og især Paul Cézannes idéer udviklede et teoretisk funderet koloristisk flademaleri, der fik en umådelig stor betydning for den spirende færøske billedkunst og grundlagde en særlig glitrende kolorisme, der stadig gennemstråler færøsk maleri.

Udstillingstitlen stammer fra barokdigteren Thomas Kingos salme Som den gyldne sol frembryder, hvor sollysets glans får styrke og relevans af det omkringliggende mørke. Ingálvur av Reyni (1920-2003) var stærkt optaget af Paris. Hans kunstneriske rødder udgår fra bl.a. Cézanne og Matisse og senere også fra Solulages, hvilket han også nævner i portrætfilmen Svartur Sannleiki (Sort Sandhed) fra 1999, hvori han vandrer rundt i Paris, imens han gør sig nogle tanker om byens store betydning. Men derudover er denne vigtige portrætfilm, der også er med på udstillingen, bygget op omkring en kunstnerisk krise, hvor vi møder en aldrende billedkunstner, der er kommet i alvorlig tvivl om sit eget livsværk og måske især den lyskraftige del, påvirket af den hidsigt kontrasterende kolorisme, som Axel Jørgensen lærte sine elever på kunstakademiet. Inden for færøsk og dansk kunsthistorie har der været en klar tendens til at følge Reynis egne meninger og især fremhæve de abstrakte sorte malerier omkring århundredskiftet, samt de allersidste monumentale arbejder. I forbindelse med udstillingen, Un éclat de soleil har vi valgt at gå den modsatte vej, idet vi vover den påstand, at Ingálvur av Reyni malede gode værker i alle sine perioder, også i de figurative, lysstærke malerier fra 1940´erne og 1950´erne.

Zacharias Heinesen er færøsk billedkunsts grand old man. Da han for nogle år siden i en tidsskriftsartikel blev spurgt om sine kunstneriske forbilleder, nævnte han Paul Cézanne - det er ikke mindst i Heinesens tidlige produktion, at påvirkningen fra Cézanne fornemmes i en facetagtig opdeling af billedfladen. Siden har han udviklet og fundet sit helt eget udtryk, hvor han især har dyrket motivet med den lille færøske bygd ved det store hav. Han er en central skikkelse i færøsk billedkunst, som har sat sig dybe spor i den færøske kunsthistorie. Hans koloristiske malerier med geometricerede kompositioner over den færøske topografi har på det nærmeste dannet skole inden for færøsk kunst. Selv om Zacharias Heinesen på samme måde som impressionisterne og postimpressionisterne registrerer naturen under skiftende lys- og vejrforhold, så har han udviklet sit billedsprog i en abstrakt retning. Landskabsmotivet forekommer stedvist brugt som en lejlighed til at male farver på en flade efter et bestemt mønster. Ofte er grundfarverne repræsenteret og deres kontrastfarver, hvor gule og røde farvestrøg tænder de blå og grønlige flader, der bygges op lagvis.

Hansina Iversens malerier er nonfigurative med farveflader, der synes bristefærdige af former. Lyset samler sig dels i de rene farver, men skinner også i baggrunden i det hvide lærred, der glimtvis anes gennem de mange farvelag. Disse værker forekommer i det hele taget meget sanselige og kropslige – også i forhold til de dynamiske penselsstrøg, hvoraf vi fornemmer kunstnerens bevægelser. Hansina Iversen laver ikke skitser eller forarbejder til sine malerier. I interviews har hun forklaret, hvordan hun kan tilbringe lang tid foran lærredet, nærmest på spring på samme koncentrerede vis som når en atlet står ved startstregen og venter på et startskud. Ud over al den fart og bevægelse, der fornemmes i såvel penselsstrøg som detaljer, er malerierne omhyggeligt komponeret lagvis med mere og mindre gennemsigtige lag i mere og mindre intense farver, der giver en bølgende fornemmelse af bevægelse og skift alt efter hvor beskueren lader sit blik hvile.

Med Rannva Kunoys del af udstillingen når lyscirklen sit foreløbige højdepunkt med malerier, som i stedet for at indfange naturens eller farvens lys, rent faktisk lyser i sig selv og i det hele taget forekommer uhåndgribelige. Ønsket om at transcendere maleriets fysiske materiale har i mange år været en grundlæggende drivkraft i Rannva Kunoys arbejde. Det foreløbige resultat er malerier, som på trods af deres fysiske karakter, forekommer immaterielle i deres substans. En ujævn markering af værkets kanter giver en fornemmelse af en ramme omkring et enormt billedrum. Billedfladen vrimler af tegn og markeringer, der alle giver en fornemmelse af, at noget er ved at forsvinde eller opstå. I stedet for at afbilde eller afspejle lys, fungerer Kunoys malerier som en slags lys i sig selv, der er resultatet af et særligt iriserende krystalpigment, der skifter farve efter lyset og beskuerens placering i udstillingslokalet. Malerierne opleves derfor bedst, når beskueren bevæger sig foran dem og ser dem skifte farve og karakter. Hermed får maleriet en form for performativ effekt, der gør op med et af maleriets principper at være fikseret i tid og rum.

Un éclat de soleil med malerier af Ingálvur av Reyni, Zacharias Heinesen, Hansina Iversen og Rannva Kunoy, Lebicolore La Maison du Danemark Paris. Kurator er Kinna Poulsen.

Listaárið 2021 – 2.partur

Um sólin hongur lágt og myrkrið fyllir meginpartin av samdøgrinum - tá stytsti dagur er farin framvið vita vit, at tað gongur móti ljósari tíðum. Tíð hevur týdning – tað síggja vit á skiftandi rákum innan listasøguna, men klokkutíðir hava sanniliga eisini stóran týdning og kunnu ávirka sjálva kensluna av tíð og stað og harvið eisini mátan, vit agera. Ein av teimum heilt stóru listaligu hendingunum í 2021 hendi í grundini longu í tjúgu og varð varpað út um alt landið í sjónvarpinum 19.december í 2020. Tað var upplatingin av Eysturoyartunlinum, fantastiska tunlinum, sum stytti okkum farleiðina millum Havnina og Runavik/Strendur úr 55 kilometrum niður í smáar 17 kilometrar. Koyritíðin, sum var 64 minuttir, var til 16 minuttir – tað er mær framvegis ófatiligt. Og úr Havn til Klaksvíkar verður koyritíðin stytt úr 68 niður í 36 minuttir.

Eysturoyartunnilin

Listaverkið hjá Tróndi Patursson í tunlinum er partvíst myndað úr ljósi og cortenstáli. Súlan mitt í rundkoyringini er monumental við litum, ið flóta saman, blátt og reytt verður violett og ljósliturin tykist livandi sum var talan um ein foss ella eitt logandi bál innanfyri. Kring súluna er ein ringur av figurum, sum mynda ein ring - summir eru yvir 3 metrar høgir. Yvirritaða var ein túr við Tróndi Patursson í tunlinum, sum m.a. greiddi soleiðis frá: “Eg avmyndi ikki ofta menniskju, men fór at hugsa um tingstaðir, sum vit hava havt kring allar Føroyar og so tað, at henda rundkoyringin onkursvegna er ein miðja í Føroyum, sum fer at savna fólk. Av hesum kom hugskotið at skera tilfarið út, so at tað líkist menniskjum, sum áskoðarin sær eins og skuggamyndir. Hetta eru vit føroyingar, sum hóast alt standa saman, lið við lið, vit sum hava liva her í øldir eisini tá tað ikki var lætt at lívbjarga sær her”.

Mentanarvika

Í vár var mentanarvika í Runarvíkar Kommunu við fleiri áhugaverdum tiltøkum og framsýningum m.a. var Gamli handil í Saltangará ein sera hugnaligur karmur kring eina myndaframsýning um vinnu, lív og vøkstur við sjóvarmálan í kommununi. Harumframt var listaframsýning hjá Tróndi Patursson í Glyvra kirkju við temperamálningum, sum heldur enn at reflektera ljósið út í framsýningarrúmið, halda ljósinum og litinum inni í myndaflatanum. Teir flestu av málningunum á framsýningini høvdu monokroma, bláa, gráa, gula ella grøna grund. Oman á grundina er málað eitt pastost organiskt, kalligrafiskt mynstur við svartari máling, ið leggur dent á myndaflatan næstan sum var talan um eitt relieff.  

Religiónsstríð

Í vár kyknaði eisini eitt satt eljustríð um eina átrúnaðarliga standmynd, sum skuldi setast upp á Høganesi og sum Tróndur Patursson skuldi gera. Stríðið endaði við, at uppskotið varð tikið aftur, men var áðrenn tað rættiliga beiskt og helst meira átrúnaðarligt enn listarligt. Skipað varð fyri innsavning av undirskriftum ímóti standmyndini og ein borgari á Saltangará, tónleikarin og tónaskaldið Kári Sverrison harmaðist í lesararbrævi á portalinum “Vit eru uttan iva ein minniluti, men her búgva eisini fólk, ið halda, at missionerandi kristindómur fyllir ivaleysa nógv sum er, og at ein stórur lýsandi krossur, ið stendur ovast uppi á eini høvd við vælsignilsi frá einum samdum bygdaráð, bert er enn ein áminning um, at væntað verður, at tú kastar teg undir ein ávísan átrúnaðarligan hugsanarhátt, ætlar tú tær at vera her…”. Yvirritaða var í Nón og kjakaðist og staðfesti her m.a. sína turkatrúgv uppá listina. Tað vóru nógv óð um og hetta var væl at merkja ikki tann gudiligi meirilutin (sum endaði við at vera minniluti), men humanistar og progressiv fólk, sum vildu hava ein meira avgjørdan listaummælara. Eg hugsi framvegis, at orsøkin til ta ógvusligu reaktiónina hevur nakað við okkara tíð at gera og eina samfelagsliga polarisering, sum skapar ósemjur á virðisøkjum, sum Miðflokkurin heldur skulu parkerast. Tað verða tey so inntil tey bresta sum brunafongdir svøllir og tað er ikki altíð so pent

Tróndur Bogason

Nógvar tónleikaframførslur vóru avlýstar í 2021, men ikki Várkonsertin hjá Aldubáruni, ið var forkunnug og bygdi á kontrastir og samanspæl millum klassiskan partiturtónleik og elektroniskan dansitónleik. Tað var Andreas T.Restorff, ið samskipaði konsertina við Aldubáruni, Hettarher, Jens L.Thomsen og Tróndi Bogason Hansen. Konsertin var sum heild sera samanhangandi og væl skipað. Í ummæli skrivaði eg m.a., at tað er freistandi at kalla tónleikin hjá Tróndi Bogason Hansen fyri minimalistiskan, tí nógvastaðni byrjar hann sera einfalt sum eitt rútmiskt endurtikið ljóð, neutralt sum var tað framleitt við maskinútgerð. Í veruleikanum er tað slagverk, sum fær aftursvar frá violinum, ið aftur fáa svar frá onkrum øðrum ljóðføri. Tað bimlar og tað bamlar og svingar, so at konsertáhoyrararnir í løtum mintu um tey berømtu hopphøvdini í Perluni fyrr í tíðini. Eitt annað tónleikaligt hæddarpunkt í 2021 var nýggja útgávan hjá Teiti, Cazador de Ostras – eg skrivaði í ummæli m.a: ”Nú brestur á” er ein einastandandi vísa, so sjáldsom og vøkur, at eg fái gásarhold her eg siti við telduna og royni at lýsa hana. Lagið byrjar rættiliga einfalt við kláru røddini á Teiti, sum snarar seg upp úr sjóðinum í ein beinan eystan, alt meðan eitt vetrarkvøld við ódn verður lýst so stillisliga hugnaligt, at mann næstan gleðir seg til ta árstíðina. Hetta er ein føðilandssangur; sjónarhornið er so íheimligt og hugnaligt, at tað minnir um bæði biedermeyer og gamlar heimstaðarvísur, sum bera uppá rím og sum yvirhøvur ikki hava annað endamál enn bara at lýsa hugna, nærveru og harmoni. Heimdyrkanin er í ein ávísan mun eyðkend fyri okkara samtíð beint nú eins og eitt úrslit av coronafongdari angist fyri smittu, útheimi og ótryggleika, men Teitur megnar sum áður nevnt at fevna bæði tað heimliga og tað globala”.

Bøkur

Bókadagar vóru í Norðurlandahúsinum, har ljós m.a. varð varpað á ummæli sum listaslag og tað var áhugavert, sjálvt um tiltakið als ikki var eins væl vitjað sum tað plagar. Hetta komst helst av krúnu- og øðrum krími og tað var gott hjá okkum snorandi at kunna stroyma upplegg úr Norðurlandahúsinum. Nógvar bøkur vórðu givnar út í ár. Sprotin gav út tvey yrkingasøvn hjá Tóroddi Poulsen, Verljóð og Fyribilsni, har summar yrkingar kennast eins og tíðarmaskinir, har sveiggjandi trækrúnur kunnu leiða okkum aftur til eitt dansigólv í hálfjersunum. Tað var eisini gott at lesa yrkingar hjá Daniellu Andreasen, tí hon er serstøk og skrivar um tann óhetjuliga gerandisdagin, tá dastið er farið av romantikkinum Beinir Bergsson hevur tikið seg nógv fram við sínum næsta savni, Sólgarðurin, sum eg í ummæli kallaði fyri eitt bragd bæði innihaldsliga og fagurfrøðiliga: ”Sólgarðurin er í minninum hjá einum yrkjaraegi, sum eitt nú minnist ommu sína í urtagarðinum. Samstundis er Sólgarðurin eitt gróðrarmikið paradís við hópin av sansaligum blómum og erotikki millum menn. Tað kynsliga verður lýst rættiliga beinleiðis, men perspektivið er so nær, at lesarin missur fótafesti saman við yrkjaraegnum. Kropparnir verða eins og blindar, lívrunnar verur uttan onnur endamál enn lívið í sjálvum sær. Kynslívið verður lýst sum lívfrøði, kroppurin er sum blómubløð og hárið verður hoyggj. Forgeingiligleiki og deyði hómast í moldini og øllum skordýrunum, sum skríða og flúgva í Sólgarðinum og ein longsul eftir at náttúrunnar ringrás kann skapa lív eisini eftir deyðan”. Nýggja bókin hjá Carl Jóhan Jensen, Vatn er ein vátur logi kom í heyst og fullgjørdi sermerktu triologiina hjá skaldinum, har tilveran verður kruvd og kannað og sett saman aftur á nýggjum við orðum og setningum eins og viðkomandi listaverk. Vatn er ein vátur logi er blá og kemur aftrat bókunum Sær - ein fuglabók av gloymsku frá 2017, ið er hvít og Terningar – søgur av tilvild frá 2019, sum er reyð. Á hillini standa hesar tríggjar bøkurnar nú sum eitt sermerkt trikoloristiskt monument í nýggjari føroyskari bókmentasøgu, Eitt serstakt listarligt univers á tremur í listarligum og formligum tilviti og nýhugsan við søgum um nívandi einsemi, óndskap, tilvild og aðra tilveruliga sút. Ein onnur sera áhugaverd og vøkur útgáva í 2021 er RITLIST I: Antologi, sum er fyrsta útgáva við tekstum hjá lesandi á listaútbúgvingini á Fróðskaparsetrinum. Bergur Djurhuus Hansen skrivar í fororðinum m.a: ”Hetta savnið er eins fjølbroytt og tey, ið hava skrivað í tað. Tekstirnir skifta í stíli og formliga. Einstakir standa sum høgdir í stein, loknir og týðiligir. Aðrir eru mest sum gjøgnumskygdir, og aðrir ganga í ring, sum yrkingaklingrur, eins og vilja teir fáa fatur í onkrum, sum er í nánd, men fer undan og tí einans kann koma fram í næstan serielt broyttum endurtøkum…”

Listaframsýningar

Í februar var eg í Fuglafirði og sá eina stóra framsýning hjá Frits Johannesen, har ikki minst ein mynd av einum eingli hugtók: ”Koloristiska bjarta myndin er full av mynstrum og endurtøkum og eini tysjandi kenslu av horror vacui, sum vit eisini uppliva í summum myndum hjá Tóroddi Poulsen. Og hyggja vit nærri at dómadagseinglinum, eru mynsturskapini í grundini átøk mikrochippum og printplátum. Kombinatiónin millum bíbliutekst og elektroniskar komponentar, sum samstundis eru mynstur í eini fagrari heild, er áhugaverd og hugtakandi original. Myndin er bæði naivistisk og dekorativ í skapum og litum, samstundis sum hon hevur eina serliga visionera outsiderart-kenda styrki við monumentalari og bókmentaligari tyngd, sum klæðir sveimandi listamanninum…” Eg kurateraði sjálv einar tíggju framsýningar í 2021 - onkur teirra verður framsýnd fyrst í komandi ári (um omikron vil). Í summar læt upp framsýning við smáum, skærum vatnlitsmyndum hjá Frits Johannesen í Víngarðinum. - Ein fjálg løta at minnast afturá og tað sama má sigast um BLUE VELVET framsýningina við slóðbrótandi tekstillist hjá Randi Samsonsen. Hon var eisini við á Always Coming Home - OCEANIC CONNECTEDNESS hjá Forlagnum EKSIL í tí gandakenda húsinum hjá Karli í Norðagøtu, sum fekk okkum til púrasta at gloyma pandemiina. Framsýningin tók meg á bóli upp til fleiri ferð, so mikið væl er hon sett upp við bæði fastari hond og humor, men eisini við ansi og virðing fyri tilfari, søgu og staðseting. Ein uppgáva, sum kuratorarnir báðir, Alda Mohr Eyðunardóttir og Kim Simonsen hava klárað ómetaliga væl. Tað sama kann sigast um Hansinu Iversen, ið kurateraði Ólavsøkuframsýningina og nýtti høvið at fagna Ingálvi av Reyni, sum í fjør hevði fyllt hundrað. Í august læt framsýningin “eg sakni alt alla tíðina” upp í forhøllini á Listasavni Føroya. Framsýningin var ein lítil presentatión av ungu listakvinnuni, Aldu Mohr Eyðunardóttir. Høvuðstátturin í framsýningini er “saknur”, eins og heitið vísir á. Alda Mohr Eyðunardóttir er hugtikin av handarbeiði og brúkar tað á ymiskan hátt í list síni, bæði við at tilevna tekstilverk við hond og við at stoypa tekstil í bronsu. Í ummæli av framsýningin skrivaði eg m.a., at hon var ”hugtakandi í sínum trevsuta, eyma og inntonkta undirgangsestetikki við organiskum og modernaðum verkum, sum eisini eru dramatisk, full av romantiskum longsli”.

Gamla Seglhúsið

Í Gamla Seglhúsinum í Klaksvík vóru fleiri áhugaverdar framsýningar hjá m.a. Zachariasi Heinesen, Eyðuni av Reyni og Bárði Jákupsson. Framsýningin hjá Anker Mortensen var ómetaliga vøkur, eg ummælti og skrivaði m.a: ”..heildarinntrykkið ljómar av bláum. Anker Mortensen brúkar bæði Ultramarinblátt og Parisarablátt, sum hann málar í fleiri løgum við rundleittum skapum, ið breiða seg kring allan myndaflatan. Summi sýnast fløt og óblonk, meðan onnur eru skínandi og gjøgnumskygd. Fleiri staðni hómast løriftið út ígjøgnum málingaløgini, tað hevur m.a, við sær, at kantarnir á myndunum sýnast eitt sindur ullintir. Endaúrslitið er málningar, ið um somu tíð eru sera fysiskt til staðar í rúminum samundis sum okkurt fullkomiliga óítøkiligt er yvir teimum har tær hanga á myrku timburveggunum í Gamla Seglhúsinum eins og lýsandi ovursjónir”.

Harmur og gleði…

Í 2021 mistu vit nøkur av teimum, sum á ymiskan hátt hava ríkað um list og mentan. Gunnar Hoydal arkitektur og skald, Palli Gregoriussen, arkitektur, høvundur og teknari og Vár í Ólavsstovu lektari og ummælari. Carl Jóhan Jensen skrivaði eitt haiku til minnis um Vár: ”Toybil í myrkri,/ Rendur hvítna á skýggjum,/ Minnini lýsa.” Í Kringvarpinum var tað serliga sendingin Nón, sum varpaði ljós á list og mentan. Har vóru nógvar áhugaverdar sendingar frá teimum - ikki minst problematiserandi sendingar við veruligum mentanarjournalistikki, har spurt var um listin skal vera sømilig fyri at fáa almennan stuðul. Nón hevði eisini prát við Paulu Gaard, Ph.d. og námslektara á Fróðskaparsetri Føroya og Magnus William Olsson, ummælara og yrkjara um ummæli sum listaslag. Nógv var at gleðast um í brátt farna ári. Til dømis hevur Listasavn Føroya móttikið eina stóra gávu frá einum privatum samlara í Danmark og at talan er um eina milliónagávu við heili 8 listaverkum eftir Sámal Joensen-Mikines. Tað er gott og vit kunnu gleða okkum at síggja verkini í februar, tá savnið letur uppaftur eftir tiltrongda umvæling. Sofía Nolsøe fekk týdningarmiklu donsku leiklistavirðislønina, Teaterpokalen. Teaterpokalen er elsta leiklistavirðislønin í Danmark og tó, at aðrar virðislønir eru bæði størri og pengasterkari, er Teaterpokalen ein serliga týdningarmikil og vird virðisløn. Í summar varð kunngjørt, at Anna Katrin Ø. Egilstrøð, Sakaris Fríði Stórá og Marita Dalsgaard fingu listafólkaløn í trý ár fyri at arbeiða burtur av við ávíkavíst yrkistónlist, -filmslist og - palllist. Í heyst skiltist, at bókin hjá Kim Simonsen, Hvat hjálpir einum menniskja at vakna hesumegin hetta áratúsind hevði vunnið eina virðisløn í Makedonia sum besta útgáva har í 2021 frá The Association of Publishers and Booksellers of Macedonia (ZIKM) á altjóða bókamessuni í Skopje. Henda bókin er týdd til enskt og tað hevur endurvakt ein áhuga fyri henni eisini í New York, haðani yrkjarin og týðarin Randi Ward hevur vunnið Nadia Christensen virðislønina í týðarakapping hjá American Scandinavian Foundation fyri sína týðing av úrdráttum úr yrkingasavninum hjá Kim Simonsen. Á listaøkinum hava vit nógv at vera errin av og so nógv meira enn her er nevnt. Lat meg nýta høvi at takka øllum okkara listafólkum fyri tað, tey skapa. Takk eisini, kæri lesari, um tú hevur lisið so langt - gott nýggjár.   

Listaárið 2021 – 1.partur

Nú árið er komið at enda býðst høvið at líta aftur á 2021, at taka samanum og gera status. Hvat hendi hesar dagar, vikur og mánaðar, ið myndaðu árið, hvat upplivdi tú? Eg haldi, at árið skarst væl hóast corona og omicron órógvaðu nakað – ikki minst live framførslur – So mikið nógv gekk fyri seg kortini, at mín grein um Listaárið í Dimmalætting mátti býtast sundur í tveir partar. Tann fyrra seti eg herundir – tann seinni stendur at lesa í nýggjársdimmuni komandi.

Eg havi til fánýtis roynt at leitað eftir Kringvarpssendingini Árið, ið fór í mentan, sum seinastu árini hevur verið send í útvarpinum við ársenda – er hon spard burtur ella havi eg ikki leitað nóg væl? Vónandi tað síðsta, tí slíkar sendingar hava týdning og geva okkum yvirlit yvir hvat rørdi seg á mentanarpallinum og tað er av serligum týdningi, at okkara almenni mentanarberi og tíðindamiðil gevur okkum yvirlit.

Eg havi til stuttleika gjørt mær eitt yvirlit yvir hvat fólk hava verið mest áhugað at lesa her á Listaportalinum. Talmerkta yvirlitið vísir fimtan tær mest lisnu greinarnar og rákið fer rættiliga greitt tann vegin, at fólk eru serliga áhugað at lesa listatíðindi og tilfar um persónar, ið antin hava avrikað okkurt ávíst, fingið starvslønir ella virðislønir ella verða mint í sambandi við andlát. Her eru fimtan tær mest lisnu greinarnar á Listaportalinum 20:

1. Mentanarstarvslønir latnar https://bit.ly/3pvfyyJ 9.mars

2. Til minnis um Gunnar https://bit.ly/3mBZEAE 16.apríl

3.Hjartaliga til lukku, Kim Simonsen https://bit.ly/3pxCyx2 18.sept

4.Við bankandi kjøthjarta https://bit.ly/3FAuEbL 14.mai.

5.Ein rødd, sum sigur nakað nýtt https://bit.ly/3qyr1Ng 13.okt

6.Religiónsstríð á Nesi?https://bit.ly/32qaOBZ 29.mars

7.Marius Olsen sýnir fram í Steinprenti https://bit.ly/3exhQHi 6.juli

8.Randi Ward hevur vunnið virðisløn fyri týðing https://bit.ly/3HhA5wL 1.des

9.Vikuyrking til minnis um Vár https://bit.ly/3zdQ6kI 29.feb.

10. Industrial Bondage https://bit.ly/3162ztX 14.apríl

11.Marius Olsen í Steinprenti – vernissage https://bit.ly/3FE1NDq 11.juli

12. STATUS https://bit.ly/3EuTZ5z 12.mars

13.Hansina Iversen – vernissage https://bit.ly/3pwEc24 31.jan

14.Sofía vann Teaterpokalina https://bit.ly/3FzxHBe 6.des

15.Sigrun fekk mentanarvirðislønina https://bit.ly/32CQ49I 14.jan.

Mínar egnu listaupplivingar í brátt farna ári vóru nógvar og eru eyðvitað treytaðar av øllum møguligum subjektivum og ikki minst pandemiskum, men eisini infrastrukturellum fyribrigdum. Tann einastandandi Eysturoyartunnilin ger tað høgligari at vitja framsýningar á Skálafjørðinum og norðanfyri. Har havi eg havt góðar listaupplivingar, men havi annars havt flestar av mínum listaupplivingum í Havn, har eg búgvi og so havi eg eisini havt fínar upplivingar í Keypmannahavn og í Firenze og Padova ikki um at tala.

Her er eitt sindur um Listaárið 2021 – fyrri partur (og hann varð skrivaður áðrenn málið um sammøður varð samtykt):

Nýlig harmaljóð frá tónleikarum og øðrum framførandi listafólkum umframt LISA um ómøguligar liviumstøður orsakað av coronaavmarkingunum og harav fylgjandi avlýsingum eru eitt neyvt ekkó av støðuni um somu tíð í fjør. Hetta gjørdist eitt nógv longri og seigari pandemitíðarskeið enn vit høvdu væntað. Í skrivandi stund er samfelagskjakið politiskt. Allastaðni tosa fólk um politikk. Í bussinum, í Keypsamtøkuni, í lærarastovuni, á facebook osfr. Hetta er í kjalarvørrinum av 2.viðgerð av málinum um sammøður. Í Danmark er eisini alt á gosi, tí ein fyrrverandi ministari er dømd at sita tveir mánaðar í fongsul. Í kjakinum av báðum hesum málunum sæst eitt ávíst lyndi til ein heldur foreinklandi hugsunarhátt og argumentatoriskt strámannavirksemi, tá fólk skriva, at málið um sammøður fer at ganga út yvir føroyskar pápar. Tað sama kann sigast um uppáhaldið um, at danska dómsvaldið við sínum dómi av Støjbjerg hevur valt at geva pedofilum abbum frípass til sínar gerningar. Heilt so einfalt og klikkað er tað jú ikki – í veruleikanum snúgva hesar báðar sera ymisku avgerðirnar seg um at fylgja lóg og samvitsku. Og tað er kanska ikki so galið, at vit eru komin hartil – sjálvandi eiga avtalur at verða hildnar, men avtalur um at parkera etisk mál eru bygdar á sandbotn og kunnu ikki halda. Hetta slagið av kyniskari deponering av egnari sannføring og samvitsku eigur ikki at bera til í okkara løgtingi.

Armslongdarreglan umaftur

 – Íðan, hvat hevur alt hetta við listaárið at gera, spyr forvitni lesarin og svarið er alt. Politikkur hevur alt at siga eisini fyri listina t.d. í mun til armslongdarregluna, sum aftur í 2021 var á vandakós av tí, at Jenis av Rana valdi at taka ætlaða stuðulin til Skúla Scam og Sælu aftur, tí at innihaldið í hesum filmsverkætlanum sambært hansara egna moralska kodeksi er óhóskandi. Og so er tað tað við heimild. Ein ministari hevur rúmar heimildir, men vit hava fingið til vana at fylgja fakligum ráðum innan listastuðul, eitt brot á hesa siðvenju er eitt listfakligt afturstig.

Sangur

Listaárið byrjar á hvørjum ári við Nýggjárskonsertini, sum í ár var koronuskerd uttan kór og áhoyrarar. Av tí, at smittuvandin økist av sangi, hevur kórsangurin sum heild ikki havt góðar umstøður undir farsóttini. Kortini avgjørdi Kórsamband Føroya at kórsangur skuldi vera á ólavsøku við kravi um, at sangarar skuldu skráseta seg og frammanundan vera koppsettir og kannaðir. Tað spældi alt væl av, bæði sangur á Tinghúsvøllinum og hugni á Tinganesi. Í ár var Bernharður Wilkinson kórleiðari á Tinghúsvøllinum og sami dugnaligi maður dirigeraði eisini Føroya Symfoniorkestur í teirri væl framførdu og framleiddu Nýggjárskonsertini, sum vit sóu í sjónvarpinum.

Foto: Bjarni Ártin Rubeksen KVF

Listaheiður og -íløgur

Síðan var tað Mentanarvirðislønarhandanin, sum í ár fór fram í Løkshøll og eisini varð sjónvarpað út í stovurnar. Myndlistakvinnan, Sigrun Gunnarsdóttir fekk Mentanarvirðislønina 2020 við teirri grundgeving, at ”hennara myndevni áhaldandi hugtaka og tala til okkara og at hon er ein listakvinna í støðugari menning, sum sigur søgur um menniskju og mannakor, djór og náttúru og alt tað alheimsliga, vit kenna. Hon lýsir tað stóra í tí smáa og gevur myndevnunum eina nýggja frásjón, eitt nýtt dýpi..”. Sangarinnan, Birita Poulsen fekk ta virðislønina, sum fyrr var latin ungum listafólkum, men sum mentamálaráðharrin eyðsýnliga ynskir at hava størri ávirkan á og sum í tíðindaskrivinum verður nevnd ”serstaka virðislønin”. Birita Poulsen er av sonnum bæði ung og dugnalig - tað hoyrdu vit ikki minst á Nýggjárskonsertini hjá Symfoniorkestrinum. Fyri byggilistarligu avrik, sum á nýskapandi hátt endurhugsa og skapa frásøgur um lendi og umhvørvi, fekk Ósbjørn Jacobsen Heiðursgávu landsins 2020. Heiðursgáva landsins verður latin fyri at hava virkað til frama fyri mentanarlig virði, sum hava týdning fyri føroyska mentan, list og mentanararv. Í mars vóru starvslønir frá Mentanargrunninum kunngjørdar, tá gjørdist greitt, at Jóhan Martin Christiansen (myndlist) og Marjun Syderbø Kjelnæs (bókmentir) fingu eitt ár í part, meðan Dánjal Dam á Neystabø (tónlist og annað), Hanni Julius Bjartalíð (myndlist), Katrina í Geil (bókmentir), Kim Simonsen (bókmentir), Leivur Thomsen (tónlist), Magni Husgaard (tón- og ljóðlist), Mikael Blak (tónlist), Randi Samsonsen (myndlist) og Sakaris Fríði Stórá (filmslist) fingu eitt hálvt ár í part. Og Sakaris Fríði Stórá var eisini millum tey trý listafólkini, sum fingu listafólkaløn í trý ár. Aftrat honum vóru Anna Katrin Ø. Egilstrøð (tónlist) og Maritu Dalsgaard (pallist)

Listaframsýningar

Fleiri listaframsýningar vóru m.a. í Klaksvík og í Havn, tó at onkur mátti avlýsast vegna koronu m.a. tann hjá Tóroddi Poulsen í Perluni. Í januar læt framsýningin Orðið er ógreitt, myndin er klár við málningum og prentum hjá Hansinu Iversen upp í Steinprenti. Seinastu mongu árini er litografi vorðin ein so týdningarmikil partur av listarligu prosessini hjá Hansinu Iversen, at hennara málningar ávirkast av tí í bygnaði við fleiri løgum, sum umskarast. Á upplatingini las Carl Jóhan Jensen fyrsta part av síni týðing av kendu yrkingunum hjá T.S.Eliot, Four Quartets. Týðingin kom út í ár og Hansina Iversen myndprýddi útgávuna. Framsýningin hjá Jón Sonna Jensen í Steinprenti, Industrial Bondage, stendur eisini rættiliga klár í minninum. Hann hevur síðani hann byrjaði, arbeitt sera tilfarsliga tilvitað við heldur øðrvísi tilfari, sum annars verður brúkt innan byggivinnu m.a. Standmyndir og objekt hava eitthvørt maskingjørt yvir sær, samstundis sum skapini eru full av lívrunnum ójavnum. Fleiri av verkunum hava ein bløðrutan yvirflata, ið sipar til okkurt, ið er flótandi og bleytt, samstundis sum verkini sýnast hørð og føst. Mótsetningsríku, bólgnandi verkini sýnast bæði løtt og skemtilig og djúpt álvarslig. Tey hava eitt hugtakandi sansaligt, hedonistiskt brá, sum verður undirstrikað av ljósareyða litinum, ið gongur aftur í verkunum á framsýningini.

Jóhan Martin Christiansen hevði tvær sera ymiskar framsýningar í Havn í ár. Eina við gipsverkum í Víngarðinum og eina við installatiónslist og gips í Steinprenti. Síðstnevnda framsýningin Tell It To My Heart minti um eina stóra konstruktivistiska installatión. Solveig Hanusardóttir Olsen ummælti framsýningina í Dimmalætting og skrivaði, at hon er hugtakandi: ”Eg haldi, at tað er fantastiskt at hava møguleikan at uppliva slíka avantgarde list í Føroyum. Framsýningin hevur eitt minimalt og industrielt brá, samstundis sum at hon er kensluborin og holdslig. 80-ára huglagi, nýtulkanin av populermentan, tilsipingarnar til ídnaðin eru øll partar av heiminum, sum kagar fram í framsýningini…”.

Í mars var framsýning við vatnlitamyndum og collage hjá finsku listakvinnuni, Anna Seppälä í Steinprenti. Myndirnar hjá Onnu Seppälä eru vakrar, lívsfegnar og litríkar, samstundis sum tær eru ekspressivar, dramatiskar, symbolskar og apokalyptiskar. Fríða Matras Brekku hevði serframsýning í Víngarðinum m.a. við blómumálningum. Blómumálningar hava sína egnu listasøgu. Fyrr í tíðini var málningalist ikki hildin at vera hóskandi arbeiði hjá kvinnum, meðan blómumálningar kortini kundu góðtakast sum eitt slag av málaðum broderíi, ið var hóskandi hjá kvinnum at takast við. Listafólk finna uppá ráð og duga at víðka um sjangrur - blómumyndirnar hjá Fríðu Matras Brekku sýnast um somu tíð grafiskt einfaldar og modernaðar. Yrkjarin og myndlistakvinnan, Anna Malan Jógvansdóttir hevði sína fyrstu framsýning í Víngarðinum við heitinum EG ERI ELDGOSIÐ. Framsýnt var eitt úrval av tusjmyndum á pappír, sum eru figurativar, dekorativar og sum við sínum bjørtu litum og ævintýrkendu skapum kunnu tykjast góðvarnar ella fittar. Í veruleikanum eru hesar myndir álvarsligar, ekspressivar og enntá daprar í støðum. Tað var somuleiðis áhugavert at uppliva nýggj verk hjá grafiska listamanninum Mariusi Olsen. Hann hevði framsýning í Steinprenti og gjørdi ársins gávuprent til limirnar í áhugafelagnum Steinbrá.

Framúr Summarframsýning í NLH

Summarframsýningin í Norðurlandahúsinum, Species var ein tann mest spennandi listaframsýningin í Føroyum í ár við teimum báðum listafólkunum, Janne Nabb (f.1984) og Maria Teeri (f.1985), ið eru útbúgvin á finska listaakademinum og universitetinum í Helsinki í 2011 og hava havt fleiri framsýningar bæði í Finnlandi og altjóða, t.d. vóru tey við í Norðurlendska framsýningarskálanum á Venezia Biennaluni í 2019. Tey kalla seg nabbteeri, teirra list er grundleggjandi kollektiv og idealistisk, merkt av hugsanum um javna og sínamillum virðing millum ymisk lívsløg eisini tey, sum eru so smá, at vit ikki síggja tey og við serligum denti á djór uttan beinagrind (t.d.høgguslokkar, krossfiskar, flatmaðkar, hvalspýggjur osfr.). Listin hjá nabbteeri ávirkast av staðnum, har tey framsýna; sjálvt um okkurt verk hevur verið framsýnt aðrastaðni enn í Norðurlandahúsinum er tann framsýningin eins og allar aðrar framsýningar hjá nabbteeri staðspesifikkar. Tey samstarva við listafólk ella kuratorar ymsastaðni – í sambandi við framsýningina í Norðurlandahúsinum hava tey samstarvað við Inger Smærup Sørensen, sum hevur kuraterað og sum bar eyga við verk hjá listafólkunum á eini framsýning í Kiasma í Helsinki.

Norðurlendskar virðislønir

Uppskotið frá føroysku tilnevningarnevndini at vinna Bókmentavirðisløn Norðurlandaráðsins í ár var yrkingasavnið Eg skrivi á vátt pappír eftir Lív Mariu Róadóttir Jæger við yrkingum, sum bæði snúgva seg um lív og list, skrivaðar við einum serligum neyvt sansandi, poetiskt búnum tóna, sum vit longu nú í útgávu nummar tvey hjá yrkjaranum kenna aftur sum eyðkendan fyri hennara skrivihátt. Seinni í ár varð kunngjørt, at grønlendski rithøvundurin, Niviaq Korneliussen vann norðurlendsku bókmentavirðislønina fyri sína sosialrealistisku og aktivistisku bók um sjálvmorð millum ung í Grønlandi, Blomsterdalen. Bókin Sum rótskot eftir Marjuna Syderbø Kjelnæs var í uppskoti til ársins Barna- og ungdómsbókmentavirðisløn hjá Norðurlandaráðnum. Bókin tematiserar aktuel evni sum veðurlagsbroytingar, nýtslu av skíggjum, rúsdrekkamisnýtslu, sorg, og harafturat stór og torskild evni sum samleika, seksualitet, vísindi og trúgv. Svenski rithøvundurin, Elin Persson fekk virðislønina fyri sína ungdómsbók, "De afghanska sönerna". Virðislønarhandanin varð send í sjónvarpinum, her hoyrdu vit, at Eivør Pálsdóttir fekk Tónleikavirðisløn Norðurlandaráðsins 2021. Hana hevur hon av sonnum uppiborið fyri sítt framúrskarandi tónleikaavrik. Í grundgeving varð sagt, at hon er ein gudaborin tónleikari við eini vakrari rødd, sum við síni alfevnandi nærveru á palli hevur hugtikið tónleikaáhugað kring allan heim.

Leiklist

Leiklistarliga bjóðaði árið uppá tveir leikir og enn eina umplasering av Tjóðpalli Føroya, sum er heimsins mest ófriðaligi bygningur, ið nú eftir øllum at døma skal staðsetast á Bursatanga. Hetta fekk eina ikki so øgiliga spenta viðmerking frá yvirritaðu á Listaportalinum: ”Tjóðpallur Føroya hevur virkað síðan februar 2005, hesi sekstan árini hava vit upplivað bygningin bæði staðfestan og tiljublaðan upp til fleiri ferðir eins og skiftandi samgongur hava lovað hetta og hatta, men fyri tað mesta hevur mann bara bíðað og bíðað og bíðað eftir Godot og eftir einum rúmligum og stásiligum tjóðpalli og enn er einki hent. So blívur mann also eitt sindur skeptisk og hevur ilt við at trúgva uppá nýggjar ætlanir. - Jú, á Skálatrøð skuldi tað vera og tað fyri vist, Heðin avdúkaði, hvítvín varð drukkið, men tað var heilt galið, hildu fólk, tí hvat so við bilunum, hvar skuldu okkara kæru bilar tá vera? Bilurin er kongurin í Føroyum 1-0 til bilarnar. Leiklistastríðið varar við í føroyska leiklistaumhvørvinum. Á einari síðu er leiklistabólkurin Tvazz, sum setti upp leikin Ó Søgur um djevulskap við støði í kendu skaldsøguni hjá Carl Jóhan Jensen, sum plagdi at vera intellektuell lakmusroynd í heimliga dunnugarðinum. Høgni Djurhuus ummælti leikin í Nón og var sjáldsama hugtikin. Ummælið fekk yvirskriftina Eitt megnar avrik. Tjóðpallurin framførdi nýggja leikin hjá Jóanesi Nielsen, Portrettið, sum eg í ummæli metti at vera listarliga viðkomandi: ”Tá leikararnir spæla við marionettdukkur fáa teir ein annan samleika og júst hesin lítli leikurin í leikinum, hesin um somu tíð barnsligi mini-leikur og svakligi dance macabre ber spennandi møguleikar við sær. Leiklistaliga upplivingin verður meira fjølbroytt og tað vísir seg sum, at alt slag av sjangrublandi klæðir tilfarinum hjá Jóanesi Nielsen væl - hann er jú frammanundan vanur at skriva yrkingar, sum minna um sjónleikir og letur t.d. í yrkingini Streymslit í savninum Gudahøvd (2017) Luther og Melanchton koma á gátt. Eg haldi eisini, at teir bestu partarnir av nýggja leikinum eru eitt slag av lyriskum monologum um mánan, um tilveruna og um listina…”

Filmur

Alt árið spenti Filmsfelagið seg út við góðum filmssýningum, vit vóru til fleiri áhugaverdar danskar filmar, t.d. Pagten um eina demoniska Karen Bliksen og hennara órímiligu krøv til yrkjaran Thorkild Bjørnvig og so var tað Druk hjá Thomas Vinterberg við einum fantasiska væl spælandi (og dansandi) Mads Mikkelsen, men hvørs problematik eg als ikki kundi seta meg inn í sjálvt um eg eri studentaskúlalærari og miðaldrandi og eg veit ikki hvat. Salurin var eisini fullsettur, tá vit vóru til nýggja heimildarfilmin um Ingálv av Reyni, Ferðin inn í tað ókenda, sum teir báðir Dánjal Højgaard og Hans Petur Hansen hava lagt til rættis. Filmurin er ein filmur um ein film og tá talan er um ein tann týdningarmesta og mest sædda listafilmin í Føroyum, Svartur Sannleiki frá 1999, so var hetta ein sera forvitnislig verkætlan. Ferðin inn í tað ókenda er samanumtikið ein gáva til Føroya fólk, sum teir báðir, Dánjal Højgaard og Hans Petur Hansen skulu hava hjartans takk fyri – ikki minst fyri brot, sum geva okkum nakað nýtt, t.d. tá Ingálvur tosar ítøkiliga um ein málning, hann er í ferð við at mála. Ein av teimum mest umrøddu og róstu filmunum í ár er annars tann lítla perlan, Skál, sum Maria Tórgarð og Cecilie Debell leikstjórnaðu. Skál er samnevndur við yrkingasavnið Skál, og snýr seg um yrkjaran, Daniu O.Tausen, sum er flutt úr einum umhvørvi í annað. Filmurin snýr seg um ungdóms avbjóðingar um at finna seg sjálva, royna mørk og um at finna eina javnvág millum uppvøkstur og tað nýggja. Tað besta við filminum er, at hann er nuanseraður og brýtur niður fordómar. Sum hyggjari verður tú góð við persónarnar á báðum síðum av bíbliubeltinum og tað gevur ein serstakliga áhugaverdan film.

 

Ragnhild Hjalmarsdóttir Højgaard fingið danskt listalegat

Ole Haslunds Kunstnerfond letur eina ferð um árið legat ella gávufæ til listafólk, sum tey meta vera týdningarmikil - ein av hesum er føroyingur, tað er Ragnhild Hjalmarsdóttir Højgaard, sum hevur fingið eitt ferðalegat og sum á heimasíðuni hjá Ole Haslunds Kunstnerfond verður lýst við hesum orðum:

TEKSTILKUNSTNER OG DESIGNER
RAGNHILD HJALMARSDÓTTIR HØJGAARD

Færøske Ragnhild Hjalmarsdóttir Højgaard markerer sig stærkt i spændingsfeltet mellem tekstilkunst og design. Fra basen i København udforsker hun overfladen i tekstilet, og hendes produktion dækker en bred skala fra interiørdesign til billedkunst og arkitektur.

Efter sin afgang fra Det Kongelige Akademi – Design i 2016 udførte Ragnhild Hjalmarsdóttir, der også har en baggrund som skrædder, et scenetæppe til Nordens Hus i Tórshavn med færøske garner. Og netop de færøske garner er omdrejningspunktet for hendes fremsynede arbejder. Ragnhild Hjalmarsdóttir har en meningsfuld mission: at bruge og få gang i at producere tekstiler med alt det ubrugte uld og garn fra fårene på Færøerne. ’Ull er Føroya Gull’ (Uld er Færøernes guld), lyder titlen på tæppekollektionen, opkaldt efter det færøske ordsprog. Engang var uld en vigtig eksport- og handelsvare. Men i mødet med industrialiseringen er færøsk uld blevet et næsten overflødigt materiale. Men ud af den overskydende fåreuld frembringer Ragnhild Hjalmarsdóttir sine stedsspecifikke tæpper med forskellige taktile overflader og enkel mønstring, inspireret af færøske klipper og grottevægge. Under overfladen er hvert unikke design tæt knyttet til historien om en glemt håndværkskultur, der oprindeligt var bæredygtig og selvforsynende. Projektet handler både om realistisk udvikling af uldproduktion og forretningsmuligheder på Færøerne, samtidig med at det knytter tekstildesign til det globale FN-verdensmål om bæredygtigt forbrug og produktion. I tråd med tidsånden og det aktuelle fokus på bæredygtighed bliver det håndvævede tæppe således meget mere end blot et tæppe. Nemlig, en kommentar til brug og smid væk-kulturen – et stykke unikakunsthåndværk med holdning. Den færøske uld har Ragnhild Hjalmarsdóttir ligeledes omsat til skræddersyet, håndvævet pudedesign til restaurant Noma i København. I stor skala skal fremhæves udsmykningsopgaven med syv gobeliner fra gulv til loft i foredragssalene i uddannelsescentret Glasir i Tórshavn, tegnet af BIG, Bjarke Ingels Group. Senest har Ragnhild Hjalmarsdóttir samarbejdet med designeren Kasper Thorup og Århus Possementfabrik om at udvikle en ny, eksklusiv flagline i organisk færøsk uld til stolen Noel Chair.

I anerkendelse af hele denne innovative indsats, der i flere tekstile formater genbruger et gammelt håndværksmateriale som en højaktuel, bæredygtig og æstetisk ressource, modtager Ragnhild Hjalmarsdóttir Højgaard Ole Haslunds Rejselegat 2021.

https://www.olehaslundskunstnerfond.dk/legatmodtagere/#legat_2020-2029

Blátt

Lýsandi bláu málningarnir síggja næstan út sum um teir sveima í Gamla Seglhúsinum, har Anker Mortensen framsýnir í løtuni. Sunnudagin 21.november læt framsýning hjá Anker Mortensen við heitinum Sandagerð upp í Gamla Seglhúsinum í Klaksvík. Hetta var ein hugnalig løta við tónleiki, sum Karl Martin Samuelsen og Mikkjal Hvannastein stóðu fyri og við góðum skornum breyðbitum við skerpikjøti frá blíðu gallarífólkunum, Símun og Jastrid Gullaksen. Upplatingarrøðuna helt borgarstjórin í Havn, Heðin Mortensen, ið eisini er farbróður og gubbi listamannin - hon er prentað her í blaðnum.

Náttúra

Anker Mortensen framsýnir ikki ofta og tað er tessvegna við serligum spenningi, at farið verður til hansara framsýningar. Hann hevur í langa tíð arbeitt við monumentala málningaverkinum, sum nú prýðir nýggju politistøðina í Havn. Tað tykist sum um okkurt fótafar av hesum megnararbeiði sæst aftur í nýggju myndunum á framsýningini í Gamla Seglhúsinum. Fleiri av teimum eru náttúrukendar og eg komi í tankar um listafólk sum Tommy Arge og Bárð Jákupsson, meðan eg hyggi. Samstundis kann eingin ivi vera um, at tað er Anker Mortensen, ið hevur málað myndirnar og at hann er eins originalur listamaður sum hann hevur verið í áratíggju - tað síggja vit á strokum, litum, strukturum og bygnaði, eini ørgrynnu av smáum serstøkum brøgdum, sum gera málningarnar til eyðkend Ankersverk.

Blátt  

Á framsýningini í Gamla Seglhúsinum eru fleiri myndir rættiliga bláar, soleiðis at heildarinnttrykkið av framsýningini ljómar av bláum. Anker Mortensen brúkar bæði Ultramarinblátt og Parisarablátt, sum hann málar í fleiri løgum við rundleittum skapum, ið breiða seg kring allan myndaflatan. Summi sýnast fløt og óblonk, meðan onnur eru skínandi og gjøgnumskygd. Fleiri staðni hómast løriftið út ígjøgnum málingaløgini, tað hevur m.a, við sær, at kantarnir á myndunum sýnast eitt sindur ullintir. Endaúrslitið er málningar, ið um somu tíð eru sera fysiskt til staðar í rúminum samstundis sum okkurt fullkomiliga óítøkiligt er yvir teimum har tær hanga á myrku timburveggunum í Gamla Seglhúsinum eins og lýsandi ovursjónir.

Sandagerð

Fyri nøkrum árum síðani hevði Anker Mortensen eina framsýning í Steinprenti, sum hann kallaði Víkin Fagra, ið fevndi um Hoyvík og hagan og laðingar har, men sum eisini eisini tók støði í heitinum á skaldsøguni hjá Gunnari Hoydal, Dalurin Fagri (1999). Heitið Sandagerð um hesa nýggju framsýningina í Gamla Seglhúsinum er á sama hátt eitt slag av savnandi metafori við topografiskum og poetiskum tilsipingum. Fyri tað fyrsta er Sandagerð sum kunnugt lítla sandstrondin í Havn, ein sermerkt og náttúruvøkur oasa í heimstaði listamansins. Men Sandagerð er meira enn náttúra og hevur eisini verið karmur um ríkt mentanarvirksemi - tað var sum kunnugt her í prestagarðinum, at Jákup Dahl próstur týddi stórar partar av Bíbliuni til føroyskt og sonur hansara, yrkjarin, sangarin og tónaskaldið, Regin Dahl, sum Anker Mortensen hevur stóran tokka til, hevur sungið m.a. Barnarímur hjá Hans Andreasi Djurhuus og vísur og skjaldur, ið eisini eru afturvendandi íblástur hjá Anker Mortensen og hómast aftur í verkheitum og fabulerandi skapum, har rógvið verður út á Balta millum annað: “Rógva út á balta, veiða fiskin salta, rógva út á tanga, veiða fiskin langa, rógva út á háa, veiða fiskin gráa. Rógvið suður, og rógvið norður at vita, hvat ið harrin vil geva okkum báðum”. Regin Dahl yrkti um fossin í Sandagerði, eitt brot úr yrkingini ljóðar soleiðis “ein ringjandi, syngjandi fossur, eitt leikandi, kveikjandi lag, ein mynnandi, mennandi kossur - Har eigi eg friðarstað; har tutlar og mutlar, har tvætlar og skvatlar, har súsar og brúsar so søtt...”.

 

Abstrakt náttúra

Sjálvt um fleiri av verkunum eru rættiliga abstrakt, kenst náttúran sterk í teimum. Men tó at sjónarringurin er høgur og mynsturtekningin fjølbroytt og flykrandi, eru vit ikki sum hjá Tommy Arge niðri í sjálvum tilfarinum í fjallinum, í mosanum, lynginum og klettinum. Hetta tykist meira andaligt onkursvegna t.d. í einum málningi, sum er stórur og heilt ljósur eins og ein akvarel. Um mann stendur still eina løtu framman fyri hesum verkinum, tekur seg fram ein ørgrynna av strikumyndum av ymiskum skapum. Tað kann minna um trø, steinar, sólir, fiskar og øll møgulig skap og mynstur, ið hómast aftan fyri eitt ljósablátt tám sum ein fagran summardag. Ein málningur, ið fær meg at hugsa um kendu yrkingina hjá Steinbirni B.Jacobsen, BLÁTT “Himmal og hav/ Møtast í bláum/ sjónarringurin/ hitt svarta bergið er blátt/ fjøllini/ tær grasgrønu líðinar/ eru aftanfyri eitt blátt tám/ viðhvørt.” Í einum øðrum framúrskarandi málningi er helvtin av myndaflatanum skyggjandi blá, meðan hin helvtin er ljós og sveimandi – tað er serliga áhugavert, at listamaðurin hevur valt at staðseta hesa luftkendu myndahálvuna niðast eins og fundament í myndini - tað kennist herliga ólogiskt, setir náttúrulógir úr gildi og ger myndina meira abstrakta. Framsýningin er opin mánadag til fríggjadag frá 14:00 til 17:00 og sunnudagar frá 15:00 til 18:00 fram til 16. desember 2021.

Vatn er ein vátur logi

Eitt viðkomandi listaverk

Nýggja bláa bókin hjá Carl Jóhan Jensen, Vatn er ein vátur logi fullger sermerktu og ambitiøsu triologiina hjá skaldinum, har tilveran verður kruvd og kannað og sett saman aftur á nýggjum við orðum og setningum eins og viðkomandi listaverk. Vatn er ein vátur logi kemur aftrat bókunum Sær - ein fuglabók av gloymsku frá 2017, ið er hvít og Terningar – søgur av tilvild frá 2019, sum er reyð. Á hillini standa hesar tríggjar bøkurnar nú sum eitt sermerkt trikoloristiskt monument í nýggjari føroyskari bókmentasøgu, Eitt serstakt listarligt univers á tremur í listarligum og formligum tilviti og nýhugsan við søgum um nívandi einsemi, óndskap, tilvild og aðra eksistentiella elendigheit.

Yvirlit

Nú tríbókaverkið hjá Carl Jóhan Jensen er liðugt, ber til at byrja uppá at gera sær eitt yvirlit yvir teir mongu áhugaverdu samanhangirnar millum bøkurnar, eitt nú kann myndatilfarið í bókunum kannast. Í øllum trimum bókum eru myndir fremst og aftast. Myndatilfarið í teirri bláu bókini er illustrativt og banalt í mun til skaldskapin – tað er kenda demensímyndin av eini andlitsmynd í profil, sum myndast av einum træi, ið er byrjað at missa bløðini eins og dement missa minni og harvið sjálvan seg. - Upplagt verður somuleiðis hjá frøðingum at meta um hvat teir tríggir litirnir á vøkru bókunum umboða. Í framúrskarandi filmstriologiini hjá Kieslovski frá 1994, Tríggir litir (Blátt, Hvítt og Reytt) kannaði pólski filmsleikstjórin til dømis hvussu tað stóð til í Europa við hugtøkunum, frælsi, javnaði og felagsskapi, sum litirnir í franska flagginum ímynda. Vit hava sum kunnugt somu litir í føroyska flagginum og meginparturin av tríbókaverkinum hjá Carl Jóhan Jensen gongur eisini fyri seg í Føroyum.

Møletið

Nýggja bláa skaldsøgan hjá Carl Jóhan Jensen hevur eitt hóskandi vátt heiti av mótsetningum, ið endurgevur ein kendan setning hjá týska romantiska skaldinum, Novalis. Bókin verður nevnd Ein lívssøga og er sett upp sum ein sjónleikur við dramaturgiskum upplýsingum í byrjanini. Fremst eru persónarnir presenteraðir - tað er ein gomul kona, hvørs tankar og útsagnir í høvuðsheitum mynda bókina. Harumframt standa ”Tú” og ”Røddir í sjónvarpinum” til at taka lut í leikinum. Stað og tíð er ”ein stova í miðbýnum í Havn um miðjan augustmánað”. Tað er eyðkent fyri skaldið, at vit bara at síggja til fáa hópin av upplýsingum. –  Í veruleikanum er frásøgnin meira holut enn eitt møletið bundnaturriklæði og minst líka ørkymlandi.

Ørkymlandi einatala

Í staðin fyri at lesarin fær upplýsingar frá einum skilvísum 3.persónsfrásagnarfólki, eru vit í nokk so stóran mun sloppin upp á fjall og mugu gera okkara egnu metingar um støðuna og søguna burtur úr tí lutfalsliga ósamanhangandi orðafloyminum hjá høvuðspersóninum. Henda einatala er til tíðir eins ørkymlandi og óítøkilig sum flugan, sum gjøgnum alla bókina surrar uttan mál og mið og yvirhøvur tykist vera í stórari andsøgn til ta ógvuliga detaljeraðu og ítøkiligu scenografiina. Umhvørvið er lýst sera subjektivt og tulkandi, har er t.d. eitt ”ótol í luftini” og tapetið hevur ein ”nervaðan lit”. Hesin fyrsti parturin av bókini er samanhangandi og serstakliga væl skrivaður. Sum hjá Herman Bang verður ein heil lívssøga í grundini søgd við neyvu lýsingini av innbúgvi og ymsum lutum í eini stovu.

Syrgilig tilvera

Gjøgnum brotamyndir av minnum hjá konuni fáa vit ímyndina av eini heldur syrgiligari tilveru í okkara samtíð. Tingvarpið er tendrað í stovuni og tí ber til at dagfesta nútíðina í skaldsøguni at vera í august í 2018, tá Sonja Jógvansdóttir, tingkvinna legði fram uppskot um at geva tvørkyndum rætt til at skráseta seg alment sambært kynssamleika sínum. Hetta uppskotið setti eyðvitað gongd á alt møguligt grátt undir steini, ið máttu fram at verja borg og hesar fordømandi og býttisligu viðmerkingar av tingsins røðarapalli eru beinleiðis siteraðar í bókini, sum hervið hevur samtíðarlig perspektiv. Deprimerandi innlitið í tað politiska trongskygnið á skíggjanum speglar trongu umstøðurnar, sum okkara høvuðspersónur er uppvaksin í, umstøður, har hon ikki hevur fingið pláss til at vaksa sum menniskja.

Demens

Afturlítandi fáa vit innlit í barndómsheimið hjá henni - eitt hússetur, sum minnir eitt sindur um tað hjá fólkunum í Sær ein fuglabók av gloymsku – hesi eru eisini partvíst við í nýggju bókini, ið somuleiðis nevnir ein persón í Terningum. Her er samanhangur millum bøkurnar, men eisini stórir munir. Hon er ikki løtt at lesa, nýggja skaldsøgan ella tað vil siga, at hon er rættiliga skjót at lesa, tí tað stendur ikki øgiliga nógv á síðunum, men tað tekur tíð at fata og knýta samanhangir millum tað, mann fær at vita og tað mann ikki veit. Og so er alt hetta universið so ófatiliga hart, syrgiligt og óeydnusamt, merkt av vantandi kærleika. Gleðin er bara til í ørstuttum, óálítandi løtum, girndin er sveittandi og knøpp og tú fært javnan varhugan av onkrum sjúkligum ella onkrum, sum ikki fer rætt fram. Tað er ikki lætt at lesa slíkar tilveruligar oyðimarkargongur og einki verður betri av, at frásøgnin um hesa syrgiligu lagnuna tendrar í ringu samvitskuna hjá hesum lesaranum um eina aðra gamla konu, ið alt ov leingi sat í stórum einsemi, meðan gloymimyrkrið svølgdi hana. Tíverri hava fleiri okkara upplivað hetta, at foreldrini - annað ella bæði - gerast minnisveik og hjálparsleys. Og tað er hetta, sum er í ferð við at henda við okkara høvuðspersóni, har hon situr einsamøll í stovuni og tosar og minnist aftur á ymiskt, sum treingir inn á hana. Av tí, at hon er dement og serstakliga óálítandi frásøgufólk samstundis sum hon er sjálv søgan, verður ósamanhangandi mentala støðan ikki lýst sum so. Við holum, endurtøkum og prikkum verður hon heldur ítøkiliggjørd fyri lesaranum, sum følir seg stara inn í myrkrið og spakuliga gerast partur av tí, alt meðan gamla huffar og skeldar út.

Marta

Tað er ikki bara egpersónurin, ið tykist óálítandi. Hesin ”tú”, sum hon ofta vendir sær til er eisini fjølbroyttur og kann bæði vera tú, sum lesur og ein persónur, hvørs umhvarv, vit bara hóma sum eitt mannfólk, kanska ein vaksin sonur, sum gamla konan blandar við pápan og sum alt ov sjáldan er og vitjar, men tað er helst tí hon gloymir so hvørt. Barndómsheimið hjá konuni ljóðar til at hava verið ræðuligt. Foreldrini hava verið meira og minni óáhugað í henni og hava í størri mun verið noydd til at taka sær av systrini, sum ljóðar til at hava borið brek. Og so hevur tað annars verið eitt verri skil av gudiligheit, reinligheit, svakligheit og kærleiksloysi. Har er bara einstakur linni í frásøgnini og tað er Marta, ið er vinkona egpersónin – og helst nógv meira enn tað. Tað er forrestin positivt, at samkyndleiki sýnist alt meira vanligur í nýggjum føroyskum skaldsøgum.

Prikkar

Frásagnarhátturin er, sum áður nevnt, ógvuliga serstakur við holum, ólogiskum steðgum, útsagnum, ið verða brotnar av og so er tað maniska teknsetingin, sum eg í fyrstani eri við at fáa ganir av… Í staðin fyri at nýta punktum, brúkar Carl Jóhan Jensen konsekvent tríggjar prikkar millum setningar og setningsbrot. Slíkir prikkar verða vanliga brúktir til tess at lýsa, at tað skrivaða er partur av eini heild, at tað er óliðugt, at mann ikki heilt veit, men drálar og ivast. Í bókini Vatn er ein vátur logi eru prikkarnir partur av einum tilvitaðum stíli, sum hevur við sær, at tú sum lesari ikki følir nakran setning enda á avkláraðan hátt. Tað er strævið, men gerst alsamt meira áhugavert og viðkomandi, meðan mann lesur. Stílurin hevur eina hugtakandi, ekspressiva, óróliga, næstan tivandi effekt. Vit eru hjá konuni, í somu støðu sum hon djúpt inni í mjørkanum og støvinum mitt í vónleysu royndini at fáa tilverunnar puslispæl at liggja rætt.

Sofía vann Teaterpokalina!

Sjónleikarin Sofia Nolsøe Mikkelsen vann fyri løtu síðani týdningarmiklu donsku leiklistavirðislønina, Teaterpokalen. Teaterpokalen er elsta leiklistavirðislønin í Danmark og tó, at aðrar virðislønir eru bæði størri og pengasterkari, er Teaterpokalen ein serliga týdningarmikil og vird virðisløn. Olaf Johannessen fekk hesa virðislønina í 2014, og nú fekk Sofía Nolsøe hana.

Teaterpokalen varð stovnað sum leiklistavirðisløn í 1933 og orsøkin til hennara stóra tign er m.a., at tað eru fakfólk, ið lata hana. Tað er “Foreningen Danske Teaterjournalister”, sum á hvørjum ári lata virðislønina, ið nógvir týdningamiklir danskir sjónleikarar hava fingið, t.d. Liva Weel, Osvald Helmuth, Clara Pontoppidan, Ghita Nørby, Bodil Jørgensen og Lars Mikkelsen m.a.

Sofía Nolsøe Mikkelsen var tilnevnd fyri sín leiklut í Når vi døde vågner og A Clockwork Orange á Aarhus Teater. Virðislønin fevnir um 50.000 krónur og eina silvurpokal. Sofía Nolsøe Mikkelsen starvast fast á Aarhus Teater, har hon hevur spælt nógvar høvuðsleiklutir síðstu árini, t.d. sum Selma í Dancer in the Dark. Í Føroyum hava vit m.a. sæð hana í høvuðsleiklutinum í Hamlet, sum Det Ferösche Compagnie setti upp í Norðurlandahúsinum og í stuttfilminum Skuld hjá Heiðriki á Heygum. Ummælarin Lene Grønborg Poulsen handaði virðislønina við hesum orðum: ”Man er aldrig i tvivl om, hvornår du træder ind på scenen. Du tager rummet med en stor overbevisende kraft og favner hele spektret, så vi som publikum ender helt yderst på stolekanten og trækker eller holder vejret med dig. (…) Spændvidden er i hvert fald stor, når man med nerve mestrer alt fra det naturalistiske og surreelle hos Ibsen til det vilde og voldelige i 1960’ernes A Clockwork Orange”. Røðan kann lesast her í síni heild: https://bit.ly/3lBv3Th

Hjartaliga til lukku, Sofía!

Randi Ward hevur vunnið virðisløn fyri týðing av føroyskum skaldskapi

Foto: Gunnar Steinn Úlfarsson

Yrkjarin og týðarin Randi Ward hevur vunnið Nadia Christensen virðislønina í týðarakapping hjá American Scandinavian Foundation fyri týðingina av úrdráttum úr yrkingasavninum Hvat hjálpir einum menniskja at vakna hesumegin hetta áratúsundið hjá Kim Simonsen. Virðislønin verður latin eina ferð um árið. Í grundgeving fyri virðislønini verður Randi róst fyri sín málsliga stíl og evni at raka tað einfalda og tilfarsliga í upprunayrkingunum.

Randi Ward vann somu virðisløn í 2013 fyri týðingina av Fjalir eftir Tórodd Poulsen. Á listanum yvir tey, sum áður hava vunnið (sí leinki niðast), eru nógvir týdningarmiklir norðurlendskir høvundar og týðarar – í fjøruti ár er tað bara Randi Ward, sum hevur vunnið virðislønina fyri at týða úr føroyskum. Í 1985 vann John F.West fyri týðing av brotum úr Det gode håb hjá William Heinesen. Yvirhøvur ger Randi Ward nógv við at miðla føroyska poesi úti í heimi – hon hevur skrivað fleiri greinar um føroyskar yrkingar. Takk fyri tað, Randi og hjartaliga til lukku við virðislønini. https://www.amscan.org/fellowships-and-grants/past-asf-translation-prize-winners/

Satan, títt navn er...

Í hesum døgum verður nýggi leikurin hjá Jóanesi Nielsen, Portrettið framførdur á Tjóðpallinum. Í umrøðu av leikinum í útvarpinum hevur ferð eftir ferð verið staðfest, at leikurin er serstakur. Slík skoðsmál kunnu, tá tey verða endurtikin, sýnast ivasom, men eftir at hava sæð leikin haldi eg meg vita hvat tað meinast við og at leikurin fyri tað mesta er serstakur uppá tann góða mátan.

Hugskotið er líka svakt sum tað er fantastiskt fyri ikki at siga fullkomiliga Jóanes Nielsenskt; at bryggja saman ein sjónleik um eitt ímyndað møti millum Sámal Joensen-Mikines, Jógvan Kjølbro og Victor Danielsen. Ein hurlivasi av søgu og fiktión, ið er løddur av list, makt og trúgv, men við áhugaverdum perspektivum, sum røkka víðari enn bara til nakrar tilvildarligar ævisøgur.

Illimaður/kona

Fríggjakvøldið 12.nov. var eg til undansýning á Tjóðpallinum og upplivdi har leikin í dugnaligu uppseting Guðjón Pedersens við Hans Tórgarð, Hjálmar Dam, Nicolaj Falck og Kristinu Sundar Hansen á palli, umframt Annfinn Heinesen í films- og ljóðupptøkum, spæla fýra týdningarmiklar personasjur ella tríggjar prominentar søguligar persónar og so eitt ikki minni týðandi fyribrigdi - tað er illimaður, sum bara er til um og tá mann trýr uppá hann. Hetta fekk ein sera væl uppløgd Kristina Sundar Hansen okkum at sanna í cabaret-outfitti við høgum hatti. Hon er eitt satt vælsignilsi av humor, europeiskari mentan og dekadansu á pallinum, ja og av kvinnuligheit, ikki minst, sum yvirritaði kvinnuligi áskoðari ikki visti seg mangla inntil ta stund, at Kristina reisir seg úr stólinum, har hon situr, tá vit áskoðarar ganga fram við henni inn í teatursalin á Meiarínum. Og tað er eisini í hesu somu løtu, at leikurin finnur sítt rætta og sannførandi gear. Samrøðan millum illamann og Victor Danielsen er eitt hæddarpunkt í leikinum bæði av tí, at hugskotið er gott, men eisini tí Hans Torgarð spælir Victor Danielsen, sum hann ger framúr við at mana fram henda demoniska, heimfødda, sniðfunduga og arbeiðssama, men eisini glataða móðirloysing, sum vit taka synd í og gerast góð við eina løtu.

Marionettdukkur

Hugskotið í byrjanini og endanum av leikinum við surrealistiska marionettleikinum, ið skal ganga fyri seg í huga Mikinesar, er listarliga áhugavert, men eg haldi hesin partur gongur eitt sindur ov seint og nølandi fyri seg ella soleiðis kendist tað hesa undansýningina – tað hevði yvirhøvur klætt leikinum um einir tíggju minuttir voru kutaðir í hvørjum enda - leikurin vardi ein tíma og hálvtrýss minuttir. Tá leikararnir spæla við marionettdukkur (Rakel Helmsdal gjørdi dukkurnar) fáa teir ein annan samleika og júst hesin lítli leikurin í leikinum, hesin um somu tíð barnsligi mini-leikur og svakligi dance macabre ber spennandi møguleikar við sær. Leiklistaliga upplivingin verður meira fjølbroytt og tað vísir seg sum, at alt slag av sjangrublandi klæðir tilfarinum hjá Jóanesi Nielsen væl - hann er jú frammanundan vanur at skriva yrkingar, sum minna um sjónleikir og letur t.d. í yrkingini Streymslit í savninum Gudahøvd (2017) Luther og Melanchton koma á gátt. Eg haldi eisini, at teir bestu partarnir av nýggja leikinum eru eitt slag av lyriskum monologum um mánan, um tilveruna og um listina. – Tað tekur eina góða løtu áðrenn eg finni út av hvør leikari spælir hvønn – hetta kemst møguliga av, at ørligi standurin á sinnissjúkrahúsinum í fyrstani einsháttar persónarnar og fær teir at líkjast, men so varnast mann tann tann ovurhonds sjálvsfegna, men eisini ørkymlaða Mikinesmálaran, sum Nicolaj Falck spælir við hóskandi ivaloysi og vitloysi onkrastaðni beint við karikaturin - og sum vit orsakað av scenografiini helst longu vistu var har. Hetta gongur alt fyri seg í truplaða hugaheiminum hjá Mikines, meðan hann er innlagdur á nervasanatorium.

Pallurin

Pallurin er eitt sindur rátt framleiddur um mann t.d. ber saman við scenografiina í síðsta leikinum hjá Jóanesi Nielsen, Havfrúgvin (2016). Hetta minnir meira um eitt gamaldags pallrúm í einum gomlum sjónleikarahúsi við hurðum, nøkrum stólum, einum lítlum filmslørifti, einum risastórum mánaða og so einum veldugum altari av eini jarðarferðarmynd við afrikanskum maskum, munchskum skríggi osfr. Myndir, vask og annar húsbúni er allur viðvendur og hongur á høvdinum. Uppi undir loftinum hongur eisini ein stova á høvdinum, fullfíggjað við sofu, stólum, borði, lampu, innrammaðum fotomyndum, einum lítlum danabrókarflaggi og mitt á sofuni liggur ein militerkaskett – hon er tóm og full av týdningi – hesin parturin av scenografiini er eyðkendur fyri Edward Fuglø eins og ein dreymakend, surrealistisk pallseting av sakni. Lýsti low tech framburðurin umbroytist nakað av ljósi og ljóði (Turpin Napoleon Djurhuus stendur fyri ljósi og Jónfinn Stenberg hevur gjørt video og ljóðupptøkur). Ikki minst riggar mánin sera væl bæði sum scenografi, samlandi poetiskur metaforur og ítøkiligt lagnutungt lørift undir tí veruliga sorgarleikinum, ið hendi orsakað av Klaksvíksstríðnum, tá herskipskapteynurin á Rolf Krake, Holger Louis Jensen tók seg av døgum eftir miseydnaðu ferðina í Klaksvík. Inn í millum er buldur og brak, sum ger okkum varug við søguliga ófriðin í Klaksvík og í frásøgnini kenna vit eisini aftur partar av ævisøguni hjá Sámal Joensen-Mikines, men vit skilja alt fyri eitt, at talan ikki er um ein naturalistiskan ella realistiskan sjónleik - her er ikki nøkur kronologisk hendingagongd, sum drívur leikin fram á leið – tað eru hugmyndir, tableau og nakrir menn, ið tosa, kjakast og rokast á pallinum.

Kjølbro

Tað er sostatt hetta søguliga Klaksvíksstríðið ella sum Kjølbro og aðrir klaksvíkingar taka til, Læknastríðið, sum er søguligi karmurin kring leikin. Hetta stríð var um danska læknan, Olaf Halvorsen, sum eftir kríggið var settur í fyribilsstarv í Klaksvíkar Sjúkrahúsi. Tá tað vísti seg, at hann var útihýstur úr Danska Læknafelagnum, tí hann ikki vildi rinda eina bót, kundi hann ikki fáa fast starv sum lækni á sjúkrahúsinum. Tá fekk ein annar maður við tøttum sambandi til Kjølbrofamiljuna starvið og av hesum vóru fólk óð bæði inn á Kjølbrofamiljuna og um tað, tey fataðu sum ótolandi imperialistiskan/centralistiskan hugburð úr Keypmannahavn og Tórshavn. Í leikinum er Mikinesmálarin komin til Klaksvíkar júst tá tað leikar harðast á, at mála portrett av vinnulívsmanninum, J.F. Kjølbro, ið eftir øllum at døma ikki heldur nógv um William Heinesen, sum Mikines í heilum vísur til – men umframt hetta er Kjølbro tann av persónunum, sum stendur kámastur fyri mær, tá eg hugsi aftur á leikin, sjálvt um tað eydnast Hjálmar Dam at fáa fram bæði styrki og stúran í einum sera fysiskum og sterkum Kjølbro, sum tykist at kalla hippiesligur við síðum hári og hálvfjersarayvirskeggi og berur um føturnar. Kanska er tað tí, at eg blandi við Havfrúnna, at eg haldi hann líkjast meira Jóanesi Nielsen enn heroiseraða og demoniseraða vinnulívsmastodontinum úr Klaksvík – hesum selfmade fólkafloksmanninum úr smáum korum, ið gjørdist arbeiðsgevari hjá útivið túsund løntakarum og sum ikki bara ávirkaði tað tímiliga í heimbýnum, men eisini var ágrýtin og framstandandi partur av Brøðrasamkomuni og sigst vera ein orsøk til, at tann samkoman er so lutfalsliga stór í Norðoyggjum, av tí at so nógv av hansara starvsfólkum á sjógvi og á landi valdu at melda seg í Brøðrasamkomuna.

Satan títt navn er...

Í leikinum tekur Kjølbro hjartaliga ímóti Victor Danielsen, sum skal tosa við Holger Louis Jensen, herskipskapteynin í hansara stóru neyð nú royndin hjá danum at fáa skil á støðuni í Klaksvík er miseydnað. Her er ein sena um Faðir Vár, sum eg ikki heilt skilji (biðja baptistar ikki faðir vár og hví er tað stuttligt?), men portrettið av trúboðaranum og bíbliutýðaranum er sannførandi og hugtakandi dupult. Ein likamliga veikur maður við sterkari andligari sannføring, sum lætt freistast av allari heimsins herligheit og sum tessvegna hevur tørv á einum ítøkiligum illamann at halda skil á øllum teimum innaru demonunum. Tað er nógv fyri, at einasta konufólk á palli er fanin sjálvur, men í hesum leikinum tykist høvundurin tilvitaður um hetta og ger tað til eitt poeng, at satans navn er kvinna – eg hvakk við akkurát tá, tí eg helt meg hoyra mítt egna navn. Móðurloysi er eitt evni í leikinum, sum verður knýtt at lagnuni hjá Victor Danielsen, hvørs móðir doyði, tá hon átti hann. Evnið verður eisini breitt út til protestantisku kirkjuna, har vit ikki leggja sama dent á Mariumyndir sum katolikkar. Men annars er leikurin í stóran mun um menn og um mannligar lagnur og mannliga list og tað er fínt. Ella tað helt eg – heimkomin hugsaði eg, at tað kundi verið herligt onkuntíð at uppliva intellektuelt konuprát um list og lív við cognac og sigarum afturvið í onkrum leiki, har tað kvinnuliga ikki einans verður definerað av kærleiksfunktiónum.

Leiklistastríð?

Ein annar spurningur, sum eg hugsaði um, tá eg var komin heim aftaná leikin, er hvørt mín uppliving á nakran hátt var merkt av leiklistastríðnum, sum enn valdar og hevur við sær, at nógv etablerað leiklistafólk boykotta Tjóðpallin. Svarið er bæði nei og ja. Tað var ómetaliga gott aftur at vera áskoðari á okkara lítla Tjóðpalli. Men um vit t.d. minnast aftur til 2010, tá Kirsiberjagarðurin hjá Tjekhov var framførdur sama stað undir leikstjórn av sama leikstjóra, Guðjón Pedersen, so hevði hetta ikki borið til í dag – tað var eitt brak av einum leiki við ikki minni enn tólv leikarum. Nýggi leikurin hjá Jóanesi Nielsen inniheldur nógvan tekst, men hesin er latin lutfalsliga fáum leikarum at umsita – eg veit ikki um høvundin hevur havt ósemjuna í huga, meðan hann skrivaði sítt handrit og orsakað av tí hevur avmarkað leikaratalið. Hvussu er og ikki, er tað eydnast honum at skriva ein listarliga viðkomandi leik, sum er størri enn tær einstøku privatsøgurnar, sum hann speglar.

Blue Velvet Vernissage

Í gjár, 20.november læt framsýningin hjá Randi Samsonsen, Blue Velvet upp í Víngarðinum og eg helt eina røðu, sum eg seti inn herundir. Framsýningin kann síggjast fríggjadag og leygardag, tá opið er í Víngarðinum. Men hon sæst eisini uttanífrá um dagin, tá tað er ljóst. Her er røðan og onkrar myndir, sum eru eitt sindur ávirkaðar av heita og hugnaliga ljósinum í Víngarðinum. Far sjálv og hygg at framsýningini í dagsljósi.

Barndómur hevur ein sermerktan ævinleika yvir sær, men tá eg var barn vóru allir dagar ikki líka. Onkuntíð var tað jólaaftan og onkra aðru tíð skuldu mamma og babba í ball. Eg visti ikki hvat tað var, men mær dámdi útgangspunktið. Tí mamma fór í silvursandalir og ein so einastandandi flottan kjóla við vakrari silvurbrokadu. Yvirdeilurin var tjúkt og mjúkt ljósablátt velour. Eg minnist tann litin og eg minnist mammu í tí stóra speglinum í gongini við reyðari varrastift og vøkrum carmen-curlers bylgjandi hári. Eg minnist tann hugtakandi, men eisini ørkymlandi anga av luktilsi og hárlakk, sum sveið í eygunum. Mamma í speglinum var næstan ikki mamma meir. Eg fekk ein varhuga av onkrum heilt merkiligum og óskiljandi, sum í høvdinum á mær knýtti seg til tað veldiga myrkrið, eg longu tíðliga visti var har.

- Alt hetta. Tilfarið, ljósið og myrkrið renna fram fyri meg, tá eg hyggi at listini hjá Randi Samsonsen. Og nostalgiin verður jú undirstrikað í heitinum Blue Velvet – Tony Bennet sang vakra sangin í 1951 og í 1986 gjørdi David Lynch myrka filmin Blue Velvet. Í einum teldusamskifti, eg hevði við Randi, ger hon vart við tilsipingarnar, sum liggja í heitinum, Blue Velvet - at tað er bleytt, at tað er blátt og eisini sorgblítt. Tað seg um nakað, sum er farið, nakað sum stendur í stað og nakað, sum flytur seg ómetaliga seint. Randi skrivar og eg siteri:

“Velour (tilfarið) er við til at broyta litirnar áhaldandi, alt eftir hvar frá tað sæst og hvussu ljósið fellur á tað. Tað sýgur til sín og skjýtur frá sær. Er “heitt”, “kalt” og "bleytt". Velour minnir meg eisini á nøkur heilt ávís rúm. Stovur, sofur, gardinur. Har so nógv fer fram, har løturnar verða hangandi, har minnir verða verandi. Í tilfarinum, sogin inn. Og tá eg nerti varliga við, so kann eg endurkalla tey. Minnini. Góð sum minni góð. Og tøgn.”

Ein tráður í hesi framsýning er heilt vist nostalgiskur, ein annar er modernaður við hard edge figuratión, strípum, krossum og puntum, men motorurin er progressivur - sjálv framdriftin í hesari listini er progressiv. Tað hoyra vit á Randisa egnu frágreiðing, men síggja tað eisini við okkara egnu eygum, at hetta er samtíðarlist, gjørd og hugsað í okkara tíð. Tað riggar ikki at hugsa hesa listina inn í “ull er Føroya gull” hevdina - hetta er eitt spildurnýtt ættarlið av tekstillist í Føroyum. Eg haldi tað er hugtakandi at síggja í hesum lítla hølinum hvussu fjølbroytt verkini eru og hvussu tey fyrihalda seg til hølið - summi innrammað, onnur ikki, summi eru eins og myndir ella relieff, meðan onnur eru skulpturel. Summi verk tykjast álvarslig, onnur eru stuttlig – her er nógv at síggja, nógv at varnast. Randi, túsund takk fyri, at tú játtaði at gera hesa heitu, bláu og bleytu framsýningina til okkum. Hana eru vit glað fyri. Til lukku.