Tekningar og grafikkur hjá Zven Balslev

/

 KLOMBUR

Eitt klombur er hann, sum ikki hevur hegni til at gera tingini ordiligt á vanligan, rættan hátt. Zven Balslev er ikki nakað klombur, hann er listamaður, men hann hevur stóran áhuga fyri klombrum og outsidarum, og fríggjadagin 24.apríl klokkan 16-18 læt upp framsýning við nýggjum tekningum og grafiskum myndum í Steinprenti. Onkrar eru gjørdar í Steinprenti, aðrar hevur listamaðurin við sær.

Tað sigur seg sjálvt, at ein listamaður, sum dugir at finna sær myndevnisligan íblástur í einum festivalvesi, má vera ein rættiliga serstakur listamaður, og helst ein listamaður við størri áhuga fyri tí klombruta, lorkuta, ljóta og stuttliga enn fyri tí avkláraða, stórsligna og sublima. Tílíkur listamaður er Zven Balslev, ein stillisligur, gávuríkur maður, sum ofta sær út sum um hann gongur og hevur tað stuttligt fyri seg sjálvan. Hann hevur hesa seinastu tíðina búð í Williamshúsi, meðan hann hevur arbeitt á verkstaðnum í Steinprenti. Bæði evnisliga og í teknistíli hava myndirnar hjá Zven Balslev okkurt óskikkiligt yvir sær, hetta kemst møguliga av áhuganum fyri óskikkiliga býttlinginum í skúlaflokkinum, sum hann onkursvegna kennir seg onkursvegna sameindan við. Framsýningarheitið á einari framsýning í 2013 í SOD Gallery í Keypmannahavn var CANCRE, sum er eitt franskt slangorð fyri klombrið, ella býttlingin í flokkinum, hetta er somuleiðis ein sjálvsævisøgulig tilsiping til uppvøksturin hjá listamanninum, tá hann sum smádrongur gekk í einum franskttalandi skúla í Sveis.

 Myndevnini tyrpast

Myndirnar hjá Zven Balslev innihalda í fleiri førum eina ørgrynnu av ymiskum myndevnum, sum líkasum hava lyndi til at tyrpast í myndarúminum og til tíðir eru eisini orð í myndunum eins og í plakatkenda prentinum við yvirskriftini COSMIC, har myndevnini at síggja til eru við at spreingja myndarúmið. Grotesk gálvandi andlit eru kroyst inn í eina ørkymlandi heild av figurativum og abstraktum myndaliðum. Myndamálið er tekniseriukent, sjálv strikan minnir um undergroundteknirøðir, men myndirnar hava ikki sama narrativa greidleika sum teknirøðir. Heldur enn at siga eina søgu við byrjan, miðju og enda tykist endamálið heldur vera at ørkymla áskoðaran. Millum figurativar lutir, sum vit kenna aftur, eru eisini myndaliðir, sum bæði bera brá av surrealismu og av avskeplaða myndamálinum í gomlum ræðufilmum og ræðubløðum.

 3.ferð í Føroyum

Zven Balslev býr í Keypmannahavn, har hann eisini er útbúgvin. Hann var liðugur á kunstakademinum í 2006 og í 2005 vitjaði hann Grafiska Verkstaðin í Havn á fyrsta sinni. Hann hevur forlagið Cult Pump, sum javnan gevur út bøkur og bóklingar m.a. Hetta er triðju ferð, Zven Balslev er í Føroyum við arbeiðsuppihaldi í Steinprenti. Hann hevur luttikið á fleiri bólkaframsýningum, millum annað er hann við í ferðaframsýningini Grafiske Forbindelser, sum verður framsýnd í Norðurlandahúsinum í heyst, men hetta er fyrsta serframsýning hjá honum í Føroyum.  Við sær til Føroya hevur hann sonin, Ulf og teir búgva sama stað, sum Zven Balslev búði seinast, hann var her, í listafólkaresidensinum í Williamshúsi.

Myrkur og skemt

Uppihaldið í húsinum hjá stóra skaldinum hevur áður inspirerað Zven Balslev, og tað er honum so líkt, at tað er søgan hjá Williami Heinesen um knívin, sum hann hevur miðsavnað seg um. Søgan snýr seg um drongin Marselius, sum fær ein knív frá vinmanninum í føðingardagsgávu, sum hann dyrkar og brúkar til tess at rannsaka sínar myrku síður, og hetta er akkurát nakað fyri Zven Balslev. Fleiri av teimum útivið 35 myndunum á framsýningini eru nokk so svartar og løgnar, men nógvastaðni verður myrkrið bloytt av einum skemtiligum tóna, t.d. í einari svartari mynd, sum minnir um eitt portrett. Vit síggja einar primitivt teknaðar herðar og ein háls við hálsketu, andlitið er tó ikki heilt vanligt, men eitt samanhangandi mynstur av nøkrum, sum minnir um innvølir og gøgn, niðarlaga sæst ein grotesk hangandi nøs, eitt slag av falleraðum fallosfiguri og niðast á myndini stendur stutt, men ikki so greitt ”Prostatata”.

 

Eitt løgið landkort

Ein lítil svørt og hvít mynd á framsýningini minnir eitt sindur um eitt skattakort. Hvíti formurin á svartmálaðu grundini minnir um ein part av Danmark og Týsklandi, sum eru býtt upp í øki við hvør sínari tekning, harav skilst millum annað, at vesipappír er serliga neyðugt í Suðurjútlandi og í Sælandi er best at hava svørðini til reiðar, men so beinleiðis skal myndin neyvan fatast. Fleiri av myndaliðunum eru heldur ikki so lættir at avlesa. Myndin er í grundini ikki ólík einum stuttliga illavorðnum prenti hjá Tóroddi Poulsen, har oyggjarnar í Føroyum verða viðmerktar – og ikki fyri teirra góðu síður. Eg haldi, at hesir báðir listamenninir, Balslev og Poulsen hava rættiliga nógv í felag, teir tykjast listarliga skyldir við sama skeiva skálkabrosi. Fleiri av myndunum hjá Zven Balslev sipa til eina undirvísingarstøðu. Tær kunnu vera eitt slag av undirvísingartilfari við frágreiðingum um t.d. bókstavir ella um anatomi, men myndirnar eru hugsaðar út frá sjónarhorninum hjá klombrinum, býttlinganæminginum, sum situr og hugsar um alt møguligt annað, sum dagdroymir og sum ikki fær alt við, sum gongur fyri seg í skúlastovuni. Tí verða myndir frá nøringarlæruni blandaðar saman við dreymamyndum og ymiskum óviðkomandi, sum gerst listarliga viðkomandi. 

Heima

/

Eivør á Reinsarínum

Trý ár eru liðin síðan seinastu útgávukonsert hjá Eivør Pálsdóttir her á landi, tað var Room, sum varð presenterað í Norðurlandahúsinum. Nýggja útgávan, Bridges varð framførd m.a. á Reinsarínum síðsta leygarkvøld á einari útseldari konsert, ið veitti øllum áhoyrarum fulla valuta og fekk okkum at føla, at heima er eitt gott stað at vera.

Hoyma eitur eitt vælumtókt konsertkonsept frá kreativa tónleikaumhvørvinum í Gøtu, sum Jón Tyril hevur fyriskipað, har tónleikarar hava eina intima framførslu í stovuni hjá fólkum, sum bjóða seg og sína stovu fram. - Genialt konsept, halda fólk, eg trúgvi tí væl, men veit tað ikki, tí eg havi ongantíð verið. Orki ikki fyri skipaðum intimiteti í listahøpi. Tað er nóg ringt sum tað er frammanundan við konstanta (undirskilta) kravinum um positivitet, tá talan er um mentanarmiðling. Av somu orsøk dámar mær heldur ikki so væl at vera í Smiðjuni í Lítluvík ella onnur smá støð, har tað følist sum um tey kenslubornu listafólkaeyguni fylgja við hvørjum eygnabrá og hvørjum ómotiveraðum geispi, eg vil hava frið til at uppliva listina uttan at mínar reaktiónir skulu hava nakran týdning. Tí passaði tað mær ógvuliga væl, at útgávukonsertin hjá Eivør og teimum var í Reinsarínum. Har er hugnaligt og fjálgt, fólk, drekka øl og ganga á ves - eisini meðan framførslan er, men hetta er ikki heima hjá nøkrum. Hetta er nýggja spælistaðið í Havn, sum eina løtu var karmur um eina glæsiliga tónleikaliga heimkomu.

 Bridges

Í ummæli av nýggju útgávuni hjá Eivør, skrivaði eg okkurt um, at talan var um eina tónleikaliga sera búna útgávu og tað sama má sigast um konsertáhoyrararnar, tí meðalaldurin var lutfalsliga høgur í Reinsarínum leygarkvøldið, nøkur fá ung vóru møtt upp, men meginparturin var um miðjan aldur. Eg hevði glett meg til konsertina, tí hendan nýggja plátan hjá Eivør Bridges er ómetaliga væl eydnað. Og eg haldi ikki, at nøkur orsøk er at bíða við at staðfesta, at konsertin var so góð sum mann kundi væntað ella betur. Hon byrjaði eitt sindur lágmælt, men konsentrerað við dapra lagnum Stories, sum er síðsta lag á Bridges, og sum snýr seg um søgur, ið ikki skuldu verið sagdar og um særandi orð. Hetta var kanska ein eitt sindur løgin ella óvæntað byrjan, men eg haldi, at byrjanin eitt sindur á sama hátt sum valið at enda við Hounds of Love (triðja eykalag) hjá Kate Bush, vísir okkum eina sjálvstøðuga listakvinnu, sum ongar trupulleikar hevur av sínum íblástri frá Kate Bush og tí ikki smæðist við at viðurkenna hann alment. Eivør er ein listakvinna, sum setir sín hatt ella kanska heldur sítt hár sum hon vil við tí neyðuga listarliga yvirskotinum. Hárið gjørdist av óvart eitt evni í einari av teimum smáu fittligu improviseraðu introduktiónunum, sum Eivør hevði gjøgnum konsertina, har hon natúrliga og skemtiliga greiddi frá teimum ymisku sangunum.

Dynamisk heild

Sum heild var konsertin heilt ómetaliga fjølbrott og dynamisk, styrkin og ljóðkarakterurin broyttist alla tíðina og ljoðmaðurin, Hallur Jónsson var meira enn almindiliga dugnaligur og vakin, men hann varð eisini presenteraður sum fimti limur í bólkinum. Í mun til útgávuna helt eg konsertina vera enn meira elektroniska, og eitt sindur villari og lættari. Hetta kemst kanska eisini av, at eg á konsertini legði betur merki til øll tey elektronisku ljóðini, sum til tíðir lógu eins og eitt ídnaðarljóðspor og arbeiddi inni undir nógvastaðni. Eivør Pálsdóttir hevur í hesum sambandi fingið nakrar óvanliga sterkar viðspælarar, sum allir hava óvanligar góðar førleikar til tað elektroniska og sum harumframt hava nokk so góðar og ymiskar tónleikaligar førleikar. Mikael Blak er ikki bara ein framúrskarandi basspælari, hann hevði eisini eitt ljómborð undir hond á konsertini, sum var við til at tryggja ta fjølbroyttu tónleikaligu heildina. Leikluturin hjá Høgna Lisberg er stórur á útgávuni, hansara forritaðu trummuljóð eru við til at mynda sjálvan samleikan á Bridges og á konsertini var tað hugtakandi at uppliva hansara um somu tíð neyva musikalitet og orkumikla villskap. 

Ein tónleikaligur gandakallur

Tróndur Bogason, ið hevur framleitt Bridges saman við Eivør, er ein sera gávuríkur komponistur, sum hesi seinastu árini hevur brúkt nógva orku uppá at fáast við tónleik hjá øðrum, at útseta, framleiða, og hansara leiklutur á Bridges útgávuni og á Room áðrenn tað, er stórur og ikki at forsmáa. Á Bridges konsertini var Tróndur Bogason átøkur einum gandakalli, sum dróg alt millum himmal og jørð úr sínari skjáttu. Umframt ymisk áhugaverd elektronisk ljóð og strukturar fann hann bæði violinir og klaver í teirri gandaðu digitalskjáttuni, so at tað var ein sonn fragd at lurta eftir.  

Konsert við nærveru

Stórur munur er á at lurta eftir einari fløgu/plátu, sum er upptkin í studio undir neyvum eftirliti og at vera á konsert. Í einari góðari konsertframførslu fært tú nakað í staðin fyri tann stýrda neyvleikan og soleiðis var á hesari konsertini, sum var merkt av eini øðrvísi orku, spontaniteti og nærveru, samstundis sum tú sum áhoyrari týðiliga merkti hvussu væl Eivør og tónleikararnir vóru fyri og hvussu góðari venjing tey eru í aftaná konsertferðina í Týsklandi.  Tann undurvakri Morning Song darraði júst sum hann skuldi millum óhugnaligu náttartankar, sum verða kveistraðir burtur av morgunljósinum. Rørandi fagnarkvøðan til mammuna hevur fingið eitt lættari flog, violetti sangurin var ikki so syrgiligur, sum hann hevur verið áður, framførslan var eitt sindur meira rokkut. Please remember me er ein ómetaliga sterkur sangur, sum eg rokni við fer at vera verandi. Framførslan av Swing við teksti eftir Marjuna Syderbø Kjelnæs var full av power og sannari raddarprakt og tað var eisini gott at hoyra Room aftur, trummuljóðið var praktfult og framførslan av sanginum Bridges var í grundini skelkandi góð, eg  haldi næstan, at hon var betur enn á útgávuni, fantastiska væl og kristalreint sungið. Faithful friend er ein rørandi sangur til gamlar góðar vinir, hann kennist ótrúliga ektaður og viðkomandi eisini í tí meira rokaligu liveversiónini.

Heima

Eivør tosaði við áhoyrararnar um hetta at vera útiseti, at tað eitt nú hevur við sær, at hon lættliga gerst ovurkensluborin av kensluni at vera heima, hon greiddi frá sum dømi, at hon var blivin rørd bara tí tað sirmaði í Føroyum. Men júst hendan kenslan, gleðin yvir at vera komin heim merkti alla framførsluna, eisini tá Marius Ziska kom sum eitt sonevnt luxus-ískoyti og sang sín stilla vakra Going Home við Eivør í niðurlagnum. Tað er stuttligt og eitt sindur serligt at uppliva eitt tíðarskeið sum hetta, nú vit eiga so nógvar dugnaligar sangskrivarar, sum skapa eina perlurøð av alheimskendum heimstaðarsangum. At tað ber til hjá hesum framúrskarandi tónleikarunum at venda heim fyri at gera útgávur og fyri at framføra útgávurnar, er orsakað av, at tað finnast professionel støð sum Studio Bloch og Norðurlandahúsið við dygdargóðum ljóðumstøðum og hetta var sanniliga eisini galdandi fyri Reinsaríið, ljóðið var framúr.

Altjóða flog

Eivør er í framúrskarandi góðum formi. Hon eigur pallin, sum hon stendur á og sum hon væl at merkja stóð og dansaði á í útivið hálvan annan tíma uttan steðg. Hennara sangur er sum fossandi tónastreymar, sum áhaldandi leska tey, ið lurta. Tónleikararnir fingu ein lítlan steðg, meðan Eivør framførdi tann sera øðrvísi, eitt sindur etnocentriska og likamligt krevjandi sangin Trøllabundin, sum er eitt slag av signatursangi hjá Eivør haldi eg, hon framførdi hann eisini á Room-konsertini við trummu og einum sannari ørgrynnu av rytmiskum og melodiskum ljóðum, sum hon ger við røddini og við andadráttinum. Soleiðis upphitað kundi farast í holtur við Boxes, sum eg haldi var eitt hæddarpunkt á konsertini. Hann var heilt einfalt suverent framførdur, tey kilometurlongu tónalopini vórðu sungin sum var talan um tættar grannatónar. Eingin ivi er um, at Eivør hevur rætt, tá hon syngur “I´m on my way to somewhere”, tí Eivør hevur altjóða flog. Eg loyvi mær tó at fegnast um, at summar brýr gera tað møguligt eisini at venda heim fyri at servera okkum tónleikaligar gloypibitar sum Bridges. Takk!

 

Hjartaliga til lukku Sámal Blak - Anna Malan Jógvansdóttir - Dánjal á Neystabø

/

 

LISTATÍÐINDI

Altjóða operavirðisløn til B.O.C og Sámal Blak

Tá altjóða opera heiðurslønirnar vórðu latnar sunnukvøldið í The Savoy Theatre í London fekk ein havnarmaður enn einaferð part í stóra heiðrinum. Tí tað er eingin annar enn Sámal Blach, ið hevur sniðgivið operuna Khovanskygate/Khovanschini hjá Mussorgsky, sum Birmingham Opera Company fekk The International Opera Award fyri. Umframt Birmingham Opera Company, vóru fleiri kend operahús innstillað í somu kategori (New Production): Alcina, Zurich Opera. Ariodante, Aix-en-Provence. Gurrelieder, DNO. Benvenuto Cellini, English National Opera. Khovanskygate, Birmingham Opera Company. Prince Igor, Metropolitan Opera. Altjóða operavirðislønirnar eru stuðlaðar av Classic FM. Virðislønina sum besta sangarinda fekk sopranin Anja Harteros og virðislønina fyri besta sangara fekk baritonurin Christian Gerhaher. Virðislønina fyri besta operahús fekk Komische Oper Berlin. Vit ynskja høgtflúgvandi havnarmanninum hjartaliga til lukku við stóra viðburðinum og gleða okkum til hansara kynstur verður at síggja onkuntíð her í Føroyum.

 

Fínar ungdómsyrkingar

Í hesari vikuni kom yrkingarsavnið Undirfloyma eftir ungu Nólsoyarkvinnuna Onnu Malan Jógvansdóttir. Hetta er hennara debutsavn, ið telur 21 yrkingar. Við nøkrum (ordans!) undantøkum eru ungdómsyrkingar ofta ikki av tí mest áhugaverda, tí tær ofta gerast kensluríkari enn hvat yrkjarin megnar at liva upp til bæði formliga og málsliga. Tí eru ungdómssøvn ofta skjótt lisin. Men so er ikki við Undirfloyma. Gamaní er onkur yrking eitt sindur Sturm & Drang kensluborin og einstakar yrkingar tykjast romantiskt gentuligar, men tað eru yrkingarnar í Pigesind hjá Tove Ditlevsen jú eisini og alt gott um tað. Yrkingarnar í Undirfloyma eru 21 í tali, tær eru allar so mikið stuttar, at hvør yrking rúmast á einari síðu. Evnisliga eru tær býttar upp í tríggjar partar undir yvirskriftunum myrkur, hav og glas, partarnir eru prýddir við myndum í reyðum, bláum og hvítum. Yrkingarnar snúgva seg um eitt lyriskt ”eg”, sum følir og skrásetir og lýsir sínar kenslur í mun til umhvørvið, klettarnar og havið. Uppbýtingin leggur upp til tilfarsligt tilvit, sum eisini sæst aftur í nógvum av yrkingunum, har organiska menniskjað ella partar av tí ber seg at og vaksur saman við náttúruna. Æðrar grógva, klettarnir smelta og stadna, eygu og blóð frysta til ís ella til glas og brotnu og staðnaðu formarnir halda egpersóninum føstum. Málsliga eru yrkingarnar væl fyri og yrkingar sum tær á síðu 6 og 14 eru serstakliga væl eydnaðar. 

 

Úr mínum kjarna

 

Keldurnar í mær opna seg,

og tægrirnar toyggja seg út,

festast á klettin,

kringla seg djúpt niður í avgrundina.

Súgva til sín úr heimsins kjarna,

so magma rennur gjøgnum meg,

og eg gerist til brennandi evju.

Eitt stórt brunasár,

sum flýtur út,

stadnar

og verður til stein.

------ 

Gjarhjarta

 

Eg droymdi, at eg druknaði.

Eg sá geislarnar spríkja gjøgnum vatnskorpuna,

men kroppurin sakk bara longur og longur niður.

Ímeðan toygdu æðrarnar seg út

og boraðu seg djúpt niður í havsins botn,

so eg hekk føst.

Meðan havið streymaði gjøgnum mínar æðrar,

sprændi ein kensla av longsli inn í hjartað,

sum seigliga bleiv fjalt av gjari,

so eingin kundi síggja tað.

 

Foto: Bosse Nilsson

 Dánjal av Neystabø hugtekur Skánskan ummælara

Ummælarin í Kristianstadbladet, Anders E.Larsson var ómetaliga hugtikin av konsertini hjá Dánjali av Neystabø herfyri. Hann skrivar: “Áðrenn fyrsta lagið greiðir Dánjal á Neystabø frá um eitt føroyskt tónleikaslag, sum blandar miðaldar gregorianskan harmonik við nýggja “smarta” lutheranska stílin, sum kom til Føroya við einum donskum presti miðskeiðis í 16.øld. Sálmurin, sum verður spældur í fyrsta lagnum, er skrivaður av hesum prestinum og lýsir ta einu av tveimum høvuðsgreinum í tónleikinum hjá Dánjali: Eitt ofta svíðandi vakurt sorgblídni, sum verður bygt upp av perlandi arpeggiorørslum og liggjandi tónum á klaverinum, brakandi mandolinini hjá Kim Rafael Nyber, effektprýdda gittarinum og bakgrundsloopunum hjá Heðin Ziska, klarinettini og bassklarinettini hjá Anniku Jessen og violin- og munnharmonikuspælinum hjá Alexandur Kraglund. Bæði Jessen og Kraglund megna at spæla við nógvari luft og skaviljóðum, og saman við lágmælta gittaranum hjá Ziska og fjølbroytta kontrabass og cellospælinum hjá Erik Olevik, rulla tey út eitt livandi og vaksandi ljóðlandslag. Hin greinin á Dánjaltrænum snýr seg um klezmer og Balkantónleik, ofta instrumentalt við klarinett og violin frammarlaga í ljóðmyndini. Bólkurin spælir hetta tilfarið, sum fyrst og fremst kemur frá teirra fyrstu plátum, feilfrítt og neyvt og við einum serstøkum tóna. Sjálvur haldi eg, at sereyðkennini vaksa fleiri metrar á Time, seinastu plátuni, sum kom í fjør. Tónleikaligar referensur, sum koma mær til hugs um eg skal definera ekspansiva barokkminimalistiska blandið hjá Dánjali, er danski poppbólkurin Mew, svensku bólkarnar Komeda og Ray Wonder við einum skamti av skeivum Tom Waits blues. Men á Time eydnaðist Dánjali at miðla nakað heilt serstakt. Líka síðan uppdagingina av dygdunum hjá bassklarinettini í filmstónleikinum hjá Michael Nyman, hevur hon verið eitt yndisljóðføri. Í tí, sum møguliga eru teir fínastu 13 minuttirnar av tónleiki í 2014 - byrjanin av Time við løgunum Raindrops og Never again, leypir basklarinettin á innanfrá meðan løgini gjøgnumganga eitt slag av ævigari rørslu. Sjálvt uttan slagverkini á plátuni fara liveavbrigdini av løgunum beint inn í kroppsins innastu loynikrókar.”

Frískt, ruddiligt og keðiligt

/

 

Várframsýningin 2015 er frísklig, ruddilig og keðilig – hetta seinna sæst longu á plakatini, sum ikki er serliga listarliga inspirerandi. Men plakatliturin er ljósagrønur og tað er vónin jú eisini – í hesum førum um góða list...

Á framsýningini eru nøkur góð listaverk, sum festa seg og sum vaksa í huganum aftaná, at áskoðarin er komin heim. Her eru eisini verk, sum eru vánalig og sum ikki eru á tí yrkisstøði, sum Várframsýningin einaferð ætlaði sær at yvirhalda. Várframsýningin skuldi vera eitt professionelt alternativ til Ólavsøkuframsýningina, ein leikpallur hjá føroyskum yrkislistafólkum. Men hetta er væl at merkja skjótt fjórðingsøld síðani, og føroyski listaheimurin  er í støðugari broyting. Listastríðið er av, men tað er kollektiva felagshugsanin, sum Várframsýningin er bygd á, kanska eisini og kviklynti ungdómurin er í dag vorðin hart gjaldoyra. Vit dyrka tey ungu sum ongantíð áður í vón um at tey fara at tíma at støðast í Føroyum. Ungdómurin er framtíðin, so sjálvandi er tað gott at hitta ung fólk í Listasavninum sum nú, tá Várframsýningin læt upp. Men í staðin fyri bara at rósa teimum ungu, og strúka teimum við hárunum, høvdu tey og vit øll kanska fingið meira burturúr, um ein føroyskur listaskúli varð settur á stovn, har tey m.a. fingu skipaðan kritikk. Uttan skúling og ein seriøsan mentanarpolitikk verða vit verandi eftirbátar í samtíðarlistini.

 

Installatiónslist

Hetta er ikki fyrstu ferð, Várframsýningin hevur installatiónslist á skránni, verkini í ár eru kanska ikki kollveltandi, men eg haldi, at uppsetingin av installatiónslistaverkunum riggar betur hesa ferð á ein óroksutan, einfaldan og listarliga forsvarligan hátt. Hetta er eitt nú galdandi fyri ljóðinstallatiónina hjá Lív Mariu Róadóttir Jæger og Lasse Thorning Jæger, sum er ein yrking við smáum bókstavum, ið liggur á gólvinum, so at áskoðarin má niður á knæ sum ein eyðmjúkur, bókmentaligur detektivur fyri at fanga og granska orðini við sjóneyku. Ljóðini í oyratelefonunum stuðla undir ríka poetiska huglagnum í hesari stillu lágtøkniliga minimalu installatiónini við heitinum “Eg hoyri grasið”. Videoinstallatiónin hjá Rannvá Mortensen er meira ekspressiv og ger eitt sindur meira um seg, men eisini hon heldur seg til málið so at siga. Blóðregn er myndað av trimum videofilmum og einari stórari bók/handriti, sum áskoðarin kann hyggja, blaða og lesa í. Verkið minnir um eitt annað videoverk hjá Rannvá Mortensen, har filmarnir av vatni, blóði og frárensli vóru settir í ginur sum ein video-málninga-objekt installatión. Hugsunarhátturin í verkinum minnir um listafilmar og kvinnulist í sjeytiárunum, og eg haldi, at tað narrativa einfeldið í filmunum hóskar væl til mátan, teir verða presenteraðir á Várframsýningini 2015.

Havið og eg

Tað besta verkið á framsýningini, ella tað verkið, ið kom mest óvart á meg var videoinstallatiónin hjá Floortje Zonneveld Havið og eg. Floortje Zonneveld er ein ung hollendsk kvinna, sum í ein mánaða hevur búð í Tjørnuvíkar skúla. Í einum fyrimyndarligum samstarvi millum Sunda Kommunu og LISA er gamli skúlin í Tjørnuvík vorðin listabústaður og fleiri listafólk hava havt arbeiðsuppihald har, m.a. unga hollendska kvinnan Floortje Zonneveld. Tað er ringt at lýsa tað stórsligna í hennara verki uttan at tað kemur at ljóða klisjémerkt og kanska enntá platt. Tað snýr seg um filmsupptøkur av sjósvimjarum í Vestmanna, sum verða lýstar uppá nøkur gomul sprossavindeygu. Myndevnið og automatiska trídeilingin av filmsupptøkunum gevur alt fyri eitt hugsamband við Waves, tann fína portrettfilmin hjá Heiðriki av Heygum um svimjiommuna í Vestmanna við hópin av symmetriskum, vøkrum myndum. Afturvið tónleiki hjá Philip Glass síggja vit lívsfegnar kvinnur skvatla í ísakøldum havi og tað er kanska júst tað, eg eri hugtikin av, samankomuni millum bláan kulda og húðarlittan hita, millum einsamøllu og stórbæru fjøllini og tann fjálga, menniskjaliga felagsskapin. Anný Djurhuus er yngsti luttakari á framsýningini, og kanska tann, eg vænti mær mest av, tí hon longu í sera ungum aldri er tilvitað um stíl og tí hon torir. Hon hevur gjørt eitt sofistikerað verk við heitinum “Suffisant”, sum fevnir um installatión, poesi og uppvørpu, sum í skapi tykist inspirerað av verkinum DRESS, sum Jóhan Martin Christiansen gjørdi til framsýning í Steinprenti herfyri.

 

Gips

Jóhan Martin Christiansen hevur sjálvur fýra gipsverk við á Várframsýningini. Hann hevur saman við Ole Wich og Sigrun Gunnarsdóttir sitið í úrvalsnevndini og tey hava øll verk við á framsýningini. Tað er ein ósiður, at úrvalsnevndin hevur verk við, men í hesum førinum hevur tað verið neyðugt, tí høvdu tey trý ikki verið við, hevði framsýningin verið ov tunn. Gipsverkini, sum hanga væl uppi á balkongini í góðum ljósi, eru ómetaliga vøkur, haldi eg. Mær dámar so væl tilfarstilvitaðu gipsavstoypingarnar av pappstrukturum og teirra fjølbroyttu assosiatiónirnar til bæði stórslignar ikonir og gerandisliga skrivstovuútgerð. Hjá nýútbúna listamanninum snýr tað seg ofta um eina áhugaverda samankomu millum tað hátíðarliga og prosaiska, tað ítøkiliga og óítøkiliga, sum felagsheitið “Repeated Passages. Hidden Faces” eisini bendir á. Uppi á balongini standa eisini trý, skulpturel verk hjá Ole Wich við felagsheitinum “Vandrende sky”, ið øll bæði myndevnisliga og tilfarsliga tykjast bjóða tyngdarlógini av. Tilfarsvalið hjá Jón Sonna Jensen er altíð serstakt, honum dámar væl at brúka latex, sum er eitt ómetaliga óhetjuligt slag av tilfari. Tá hann so reisir tað upp sum eina hangandi klassiska grikska, súlu gerst tað stuttligt og løgið og væl eydnað. Verkið hjá Vígdis Petersen “Spring” er sett saman av readymade og myndum, tað er frískt, men tykist eisini eitt sindur roksut og listarliga grunt.

 

Trídimensionalar freistingar

Til ferniseringina sá eg eina smágentu, sum sat á knøunum uppi yvir pappírsinstallatiónini hjá Marionnu Mørkøre og sum ikki kundi lata vera við at trýsta varliga niður á teir spísku topparnar á verkinum, sum sær út til at vera settir saman av einari rúgvu av pappírskrabbagággunum, sjálvgjørdu leikurnar, sum vit plagdu at hava miklan stuttleika av sum børn. Eg havi møguliga sæð okkurt 3D origamiverk, sum líkist, men hetta verkið hjá Marionnu Mørkøre er hugtakandi grafiskt samstundis sum tað er trídimensionelt og mótsett origami, sum ofta er púra neyvt í sínum endurtøkum, er hetta verkið merkt av smáum óneyvleikum, sum ger tað livandi og áhugavert at eygleiða

Tveydimensional list

Tað er í sær sjálvum nakað serligt, at eg nái at skriva 1036 orð um eina føroyska framsýning áðrenn eg komi til myndirnar, tær teknaðu og málaðu, sum bæði roynd og óroynd framsýna á Várframsýningini. Kári Svensson hevur eina røð av smáum myndum við á framsýningini, sum tykjast feskar í úttrykkinum, men sum listarliga neyvan hava annað og meira uppá hjarta enn at vera litprýði, tað sama tykist galdandi fyri tær bláu og svørtu, fýrakantaðu myndirnar hjá Jónu Rasmussen og tær tríggjar myndirnar hjá Astri Luihn av grønum gróðuri við smáum fuglum. Tær tríggjar myndirnar hjá Elini Josefinu Smith eru heilt nakað annað, tær eru figurativar, villar og anarkistiskar og merktar av einum heilt øðrum listarligum hugburði og av sosialari indignatión um umstøðurnar hjá eitt nú flóttalegubørnum. Fyrstu ferð, eg sá myndirnar hjá Sigrun Gunnarsdóttir, tóktust tær øðrvísi sum eitt frískt lot í mun til tær hálvabstraktu landslagstulkingarnar, sum tá vóru í hæddini í føroyskari list. Nýggju akrylmálningarnir hjá Sigrun Gunnarsdóttir eru alt annað enn frískligir, teir eru monumentalir og tungir sum minnisvarðar. Málistílurin er ógvuliga einfaldur, næstan naivistiskur, tey ymisku myndevnini eru teknað á gráa bakgrund. Heitini á verkunum koma úr kendu sálmunum “Upp alt ið Harrin hevur gjørt” og “Harra Guð títt dýra navn og æra”. Sálmarnir eru gamlir og eg uppfati eisini myndirnar sum stak gamaldags, eins og gamlar symbolistiskar illustratiónir av sálmatekstunum.

 

Várframsýning annaðhvørt ár?

Í verandi støðu eru heili tvær amatørframsýningar um árið í okkara tjóðarlistasavni. Várframsýningin hevði kanska verið betur, um hon varð hildin annaðhvørt ár eins og ein uppsøkjandi biennala, sum t.d. eisini fevndi um verk hjá listafólkum í Heystframsýningarbólkinum umframt hjá listafólkum í Myndlistafelagnum. Hinvegin, so er tað ikki so galið, at okkurt hendir, at okkurt gongur fyri seg í Listasavninum, at føroysk listaáhugað fáa okkurt burtur úr okkara tjóðarlistasavni og at samtíðarlistin verður diskuterað.

Koparrør við poetiskum flogi

/

 

Í nýggja yrkingarsavninum hjá Katrini Ottarsdóttir, “MESSA FYRI EINUM FILMI” kennir lesarin seg vera á kendum gøtum í Havn í einum kjallara við koparrørum, men rørini hava av sonnum fingið poetiskt flog.

Samanumtikið er “MESSA FYRI EINUM FILMI” eitt betri savn enn tað fyrra “ERU KOPARRØR Í HIMMIRÍKI”. Kanska fer onkur at sakna tað meira ítøkiliga og veruleikakenda universið frá tí fyrra savninum, men eg haldi, at poesielskarar kunnu fegnast. Barnaminnini viga framhaldandi nógv. Savnið er fult av kenslum, men tær eru viðgjørdar og presenteraðar á ein meira fjølbroyttan, fleirtýddan og abstraktan hátt enn í tí fyrra. Savnið fevnir um 30 yrkingar, sum eru býttar upp í fimm partar - eg dugi ikki ordiliga í skrivandi stund at gjøgnumskoða uppbýtingina - í fyrsta parti er til dømis eitt av barnaminnunum “MARKIД sloppið uppí, sum evnisliga hevði passað betur til annan part, men møguliga hevur onkur onnur skipan verið stýrandi, sum eg enn ikki havi gjøgnumskoðað. At byrja við verða vit boðin við í drykkjuveitslu, men hon er kanska meira óveðurs- enn veitslukend og hetta er galdandi fyri alt savnið. Henda fyrsta yrkingin bjóðar lesaranum av:

 

“ódnarveðrið herjar á tykkum nú

hyggið øll sum vilja síggja

drekkið nú

endiliga

gerið so væl

alheimurin hevur borðreitt fyri tykkum

tykkum øllum”

 

Filmyrkingar

Yrkingin BUKETT er sum ein komprimeraður, ekspressivur stuttfilmur, ið byrjar í slowmotion við einari bukett, sum í staðin fyri at verða móttikin við gleði og takksemi eins og tílíkar plaga at verða móttiknar, verður tveitt út av eini altan. Vit verða flutt aftur í tíðina og fáa eina frágreiðing hví egpersóninum ikki dámar reyðar rósur og samstundis fáa vit eina lýsing av hvussu lív og deyði umskarast. Messuheitið minnir meg um okkurt, eg havi hoyrt áður, kanska er tað eitt filmsheiti. Ein messa kann sipa til okkurt heilagt, eg veit ikki hvør filmurin er, sum skal fagnast ella minnast við einari messu, men tað liggur nær at hugsa um filmin hjá Katrin Ottarsdóttir LUDO, sum varð heldur illa móttikin av fleiri donskum ummælarum. Tað ber eisini til at lesa yrkingini EGOMANIA inn í hetta sama høpið, tað snýr seg í øllum førum um eina óklæðiliga beiska yrking um tey, sum ikki fagna egpersóninum, sum egpersónurin eigur at verða fagnaður.

Barnið sum ikki slapp at vera barn

í rørandi yrkingini TANKAR ÚR SVENSKUM STÁLI eru vit aftur í kjallaranum, har sum ein smágenta roynir at vaska einar kovboybuksur við hond. Her er ein heilsan til koparrørini og yvirhøvur eru vit stødd í sama dapra universi sum í tí fyrra yrkingarsavninum hjá barninum, sum ikki sleppur at vera barn, men sum alla tíðina má taka atlit til tey vaksnu, sum hava tað ringt og sum ikki tola, at hon javnt og samt kemur at siga tað skeiva, gera tað skeiva og so kemur straffurin. Innaru samrøðurnar eru fullar av autentiskari angist og barnsligum skuldarkenslum og sjálvsábreiðslum. Móðirportrettið er átøkt teirri øru og óndu mammuni í filminum LUDO, sjónarmiðið er enn sum áður hjá tí ólukkuliga umsorganarsvikna barninum.

Skiftandi stílur

Tær samfelagsatfinnandi yrkingarnar, sum eitt nú greina truplu støðuna hjá gamla Evropa ella bera saman støðuna hjá ólukkuliga barninum við napalmgentuna í Vietnam eru sum heild ikki líka sterkar sum tær psykologisku støðulýsingarnar av kenslunum hjá tí svikna barninum. Men sum heild skiftir stílurin í yrkingunum frá klassiskt modernistiskum yrkingum, sum eru abstraktar og sum innihalda negatiónir, originalar orðamyndir og upploysing, til meira ítøkiligar, sosialrealistiskar lýsingar av umstøðum og umhvørvi í barndóminum og harumframt eru nakrar ekspressivar litsterkar yrkingar við brennandi málningum. MESSA FYRI EINUM FILMI er ein tann besta yrkingin í savninum, hon er um ein ferðasølumann við kuffertinum fullum av vøru, sum hann falbýður øllum áhugaum. Yrkingin byrjar sum ein veruleikakend stuttsøga, men skjótt eru vit yviri í tí ókenda, surrealistiska og poetiskt áhugaverda, har egpersónurin brádliga er tann, sum liggur til sølu í kuffertinum. RINGRÁS er á sama hátt stórbær í lýsingini av menniskjanum í alheiminum, einstaklinginum, sum stingur seg av stjørnunum. Onkrastaðni haldi eg meg hóma íblástur ella samsvar við yrkjarar sum Tomas Tranströmer, Tórodd Poulsen og Sissal Kampman, men samanumtikið ber savnið “MESSA FYRI EINUM FILMI” boð um, at vit í Katrini Ottarsdóttir hava fingið ein yrkjara aftrat av teimum dyggu.

 

tú orkar ikki at halda stev við knøttin

umferðirnar eru uttan vit og skil

so heldur sveima runt sum eitt liðaleyst dýr

spæla pikk við stjørnurnar

lata køldu kvíslarnar nema teg

stinga teg so tú bløðir

uttan at varnast sviðan

 

skýggini vagga tær

ringja seg um teg

fast og inniliga

tú letur teg drukna í teimum

krógvar teg fyri flennandi myrkrinum

tí lokkandi ókenda

freistandi ótrygga

 

grammliga sleikja tey blóðið av kroppinum

hálsi og bringu

búki og kyni

øllum tí sum tú eisini ert

sum ímyndar teg

 

síðani letur tú teg blaka

út í ævinleikans ódeyðiligu ringrás

 

tú vilt ikki hyggja teg aftur um bak

álíkavæl sært tú hvussu alt tað blúgva

skelvandi hvíta

og reina og skæra

hevur fingið ein farra

av blóðugari njóting

sum ein nýliga brostin

moydómshinna

 

(RINGRÁS s.62 og 63 í MESSA FYRI EINUM FILMI)

 

Stakkals menniskju

/

Kærleiki og hevnd á Tjóðpallinum

Tá Tjóðpallur Føroya samstarvar við Eyðun Johannesen um ein leik hjá August Strindberg, sigur tað seg sjálvt, at góðskan er í lagi. Tá undirritaða allíkavæl sat og hevði einstøk herðindi av hugspjaðing undir frumframførsluni, snýr tað seg kanska um, at grundkonfliktin í leikinum ikki rakar meg, tí hon er ov gamaldags.

Kravravnar er ein ómetaliga intensur leikur, eitt drama í einari akt, sum gongur fyri í skiftandi orðaskiftum millum nøkur menniskju. Leikurin snýr seg um tann eftir øllum at døma samleikaveika listamannin, Adolf og hansara problematiska samlív við konuna Teklu, sum hann eftir ráðum frá nýfunna vininum og sálarráðgevanum, Gustav, tekur eina vanlukkuliga uppgerð við. Leikurin stavar frá tí sonevnda nýbrotinum, frá einum tíðarskeiði, tá norðurlendskt drama var fremst í øllum heiminum at viðgera veruligar trupulleikar. Kravravnar er eitt naturalistiskur leikur við áherðslu á psykologiskar tilelvingar í parlagnum. Strindberg er strævin, men óansæð hvussu snjallur hann verður í sínum lýsingum av kvinnulyndinum, so verður hann ongantíð óáhugaverdur, hann er ein ómetaliga neyvur eygleiðari og dugir óhugnaliga væl at endurgeva t.d. hvussu eitt skeldarí tekur seg upp og hvussu orð stendst av orði. Tað er synd fyri menniskjuni heldur Strindberg og tað sama má áskoðarin ásanna eftir at hava sæð leikin, ið lýsir eina tilveru, har kynini tykjast dømd til at pína og plága hvørt annað í allar ævir.

 

August Strindberg

August Strindberg er ein av heimsins kendastu leikritahøvundum. Hann varð føddur í 1849 í Stockholm og gjørdist lærari eftir at hann tók studentsprógv í 1867. Hann royndi seg innan ymsar vinnuvegir eitt nú sum sjónleikara, men tað miseydnaðist og í 1870 byrjaði hann at lesa  heimspeki á universitetinum í Uppsala, men helt uppat við hesum tvey ár seinni fyri í staðin at skriva. Hann skrivaði bøkur, men arbeiddi eisini sum tíðindafólk og listakritikari. Hann var tríggjar ferðir giftur og tey sum heild óeydnusomu hjúnabondini gjørdust íblástur til fleiri av hansara leikum, m.a. til Kravravnar. Hansara fyrstu leikir eru naturalistiskir, men eftir aldarskiftið eru hansara verk eisini ávirkað av altjóða rákum í tíðini sum symbolismu og ekspressionismu. Uppsetingin av Kravravnum er naturalistisk fram til endan, tá veruleikakenda hendingagongdin umskapast til symbolskekspressivar myndir við greidligum tilsipingum til myndirnar “Skríggj” og “Vampyr” hjá Edvard Munch. Í mun til alt tað myrka og sinnisliga avskeplaða, sum gongur fyri seg í leikinum, er pallurin merkiliga ljósur og fríður, hvítur og ljósabláur sum í einum Krøyer-málningi, og karaflan, sum stendur á borðinum er ein vatnkarafla og ikki ein vínkarafla. Leikurin er ikki heilt appilsinfríur kortini, so nógv sum hann er miðsavnaður um ta rúsandi erotisku atdráttarmegina.

Ein bókmentalig kollvelting

Í Danmark var tað Georg Brandes, sum setti orð á tað nýggja í eini fyrilestrarrøð frá 1871. Bókmentir skulu viðgera veruligar trupulleikar, heldur hann og fleiri norðurlendskir høvundar eru í somu árum í ferð við júst hetta sama. Eitt av vandamálunum, sum kjak er um hesa tíðina, er leikluturin hjá kvinnuni í samfelagnum, um kvinnan skal hava somu rættindi sum menn, og serliga verður kjakast um sexualmoral í tí sonevnda siðalagsstríðnum. Nógv hildu tað vera órímiligt, at treytirnar vóru so ymiskar hjá kynunum báðum, at kvinnur skuldu halda seg “reinar” og jomfrúiligar áðrenn hjúnalag, meðan menn kundu vitja skøkjuhús sum teir vildu og yvirhøvur helst skuldu hava kynsligar royndir áðrenn teir vórðu giftir. Men ósemja var um hvør loysnin var tann besta. Georg Brandes og onnur við honum hildu, at kvinnur eisini skuldu sleppa at gera sær kynsligar royndir, tí at hetta fór at geva eydnuríkari hjúnaløg. Hitt sjónarmiðið var, at menninir skuldu skikka sær ordiligt, tí prostitutión var av tí ónda og m.a. orsøkin til kynssjúkur. Norski høvundurin Bjørnstjerne Bjørnson stóð fyri hesum seinna sjónarmiðinum, sum hann lýsti í leikinum “En Handske”, ið kom út í 1883 og sum ordiliga setti gongd á kjakið. August Strindberg helt hinvegin ikki, at menn skuldu halda seg aftur, tað kundi vera beinleiðis hættisligt, helt hann. Í einum brævi til ein vinmann í 1884 skrivar hann soleiðis: “A propos horboken (t.e. Giftas) är färdig! Ren socialism med det radikalaste quinnoprogram man sett! Men jag skäller på Ibsen för hans satans idealism i ett Dockhem. Björnsons Handske ligaså. Fånig kurtis, gammaldags galanteri. Ska inte pojkar nu heller få knulla, när man vill skaffa flickorna frihet till det! Hvilka skola då få knulla flickorna?”.

Kærleikin ein maktkampur

Sjálv avdúkingin av menniskjamuruni og samanbrotið eru ómetaliga væl konstruerað í leikinum. Kærleikin er ein maktkampur við skiftandi kravánarum, og vit eru øll offur. Og hertil er alt í lagi við mær. Eg eri sum áskoðari undirhildin av tí fantastiska dialoginum, teirri veritablu knubbaskjótingini av perfiditetum, eg smílist og ógvist, men jú longur vit koma inn í leikin, jú meira troyttist eg av kvinnufatanini og av fatanini av parlagnum. Fyrr í tíðini var man giftur til deyðan og tað úrslitaði í infernalskum hjúnarløgum. Og kanska eru tey til enn, tey infernalsku hjúnarløgini, men í dag hevði tað í grundini borið til hjá Noru at farið úr sínum dukkuheimi. Hon hevði møguliga kunna leiga eina kjallaraíbúð í Havn ella kundi hon farið til Keypmannahavnar, har tað er bíligari at búgva. Tað er so ómetaliga løgið, at ein listamaður, sum var so klókur og modernaður sum Strindberg, samstundis var so regressivur og fordømandi í mun til kvinnur sum hann var. Hann helt ikki, at kvinnur vóru skaptar til at hava somu støðu sum menn í samfelagnum. Henda fatanin av til dømis, at kvinnur eru meira erotiskar og minni analytiskar enn menn er kanska ikki nóg passé til, at eg heilt klári at halda hana út Strindberg kallaði sjálvur Kravravnar fyri “ein skemtileik, har allir persónar eru fittir og dámligir;” men skemtið er altso rættiliga svart og eg haldi í grundini, at leikurin er eins óhugnaligur og hann er stuttligur.

Krevjandi leikur

Tó at Kravravnar er ein lítil kamarleikur við bara trimum leikarum, er hann krevjandi bæði fyri áskoðarar og leikarar, tí hann er serstakliga orðríkur samstundis sum tað í langa tíð ikki hendir so nógv í honum. Eg havi ikki ordiliga hug at endurgeva alt innihaldið í leikinum, tí eg haldi, at lesarin skal hava høvið at uppliva Kravravnar í teirri raðfylgju, sum Strindberg upprunaliga ætlaði. Men eg kann staðfesta, at leikurin livir upp til tað professionella støðið, sum Tjóðpallurin og Eyðun Johannesen plaga at borga fyri. Tað er eisini galdandi fyri ta einføldu, men huglagsríku ljóðmyndina hjá Jón Mc Birnie við vøkrum tónleiki hjá Kim, spenningsundirbyggjandi ljósið hjá Turpin Napoleon Djurhuus, einfalda ljósa pallin hjá Steen Lock-Hansen við ráhvítum blondum og Friedrich´skum endaloysi í havsbrúnni og ta góðu, málsliga dagførdu týðingina hjá Lauru Joensen.

Dugnaligir leikarar

Leikararnir loysa ta stóru uppgávuna væl, Kristina Ougaard hevur leiklutin sum tann eiggiliga, men vandamikla kvinnan Tekla í hvítum kjóla við reyðum varrum, sum brúkar sína útsjónd og sín sexualitet sum vápn fyri at gera menn býttar í sær fyri síðan at misnýta og mergsúgva teir. Tað er í øllum førum soleiðis menninir útleggja málið allan tann fyrsta partin av leikinum. Vit fáa málaða fram eina vampyr, sum sýgur alla megi og íblástur burtur úr listamanninum og spakuliga mannar tann ússaligi listamaðurin seg upp til eina hevndaruppgerð. Hetta er ikki fyrstu ferð, eg havi sæð Hjálmar E. Dam í einum útspekuleraðum, fanansbesettum leikluti, sum hann aftur hesa ferð klárar framúr. Endin er sera áhugaverdur, tað er sum um leikurin fer upp í gear, samstundis sum hann er so komprimeraður, at áskoðarin veruliga má gera sær ómak fyri at fáa alt við. Eg hoyrdi ikki tað, sum Tekla sigur móti endanum og tað var spell, tí eg haldi, at alt hevur stóran týdning. Hans Tórgarð spælir heilt fantastiska væl. Við øllum sínum plágaða kroppi og sinni ER hann hesin veiki og trilvandi listamaðurin, sum plágast av svartsjúku og vantandi sjálvsáliti. Tað er sera áhugavert eisini, tá leiklutirnir umbroytast og vinnarar gerast taparar í kærleikans eirindarleysa spæli. 

KLOMBUR - Zven Balslev sýnir fram í Steinprenti

/

Eitt klombur er tann, sum ikki ger tað, sum gerast skal, á hegnigan, rættan ella vanligan hátt. Í skúlahøpi er klombrið kanska næmingurin, sum ongantíð fær meira enn helvtina við av undirvísingini. Zven Balslev er als ikki nakað klombur, men ein gávaður listamaður, sum fríggjadagin 24.apríl klokkan 16-18 letur upp sína fyrstu serframsýning í Føroyum í Steinprenti á Skálatrøð við útivið 35 tekningum og grafiskum myndum. Hesin listamaðurin er sjálvur útbúgvin á kunstakademinum, men hann hevur samhuga og innlit í sjónarmiðið hjá klombrinum, outsidearanum, sum í staðin fyri at vera til staðar og lurta eftir læraranum, kanska heldur situr og dagdroymir í skúlastovuni. Sjórnarhornið hjá klombrinum gevur kanska ikki teir bestu karakterirnar, men tað er av sonnum listarliga gevandi - hetta kunnu áskoðararnir vissa seg um á teirri forkunnugu framsýningini í Steinprenti.

Teknihátturin hjá Zven Balslev er eitt sindur ráur og minnir um stílin í undirgrundsteknirøðum við surrealistiskum brá og einum rættiliga persónligum og eyðkendum myndamáli við hópin av smáum teknum og tilsipingum, sum eru afturvendandi í hansara myndaverð. Nakrar av grafisku myndunum eru gjørdar í Steinprenti, har Zven Balslev hevur havt arbeiðsuppihald hesa síðstu tíðina. Samstundis sum myndirnar hava ein fjálgan og skemtiligan dám, eru tær onkursvegna stórbýarkendar og coolar, t.d. herliga myndin av einum festivalvesi, sum aftur er dømi um tey heldur óvæntaði sjónarmiðini og myndevnini, sum Zven Balslev finnur uppá. Øll eru hjartaliga vælkomin til ferniseringina. 

​

Myndir úr rúmd og haga

/

Í fyrstu atløgu eru føroyskur hagi og igulker kanska ikki tað fyrsta, tú kemur í tankar um, tá tú sært rúmdarkendu myndirnar hjá Trine Boesen, men danska listakvinnan sigur seg hava fingið stóran íblástur tíðina, hon hevur verið í Føroyum.

Hon er partur av einum ættarliði av listafólkum, sum høvdu sítt gjøgnumbrot í danskari list við figurativum myndum við abstraktum elementum í nullunum, í byrjanini av hesari øldini. Myndevnisliga eru myndirnar hjá Trine Boesen blendingar ella hybridar millum veruligar lutir og abstrakt skap, sum ofta tykjast sveima og sum bera seg at eins og í surrealistiskum vektloysi. Trine Boesen varð liðugt útbúgvin á Det Kgl. Danske Kunstakademi í 2002 og í marsmánaða í ár hevur hon verið í Steinprenti í Havn og gjørt fýra prent fyri Glostrup Kunstforening.

Fiskafjølbroytni

Tá eg møtti Trine Boesen í Steinprenti, var listakvinnan longu fullkomiliga tikin av bóli av upplivingunum her, sjálvt hon bara hevði verið her í landinum einar tveir-tríggjar dagar. Ein púra vanligur mikudagsdøgverðatími gjørdist ein sonn fiskaveitsla, tá ein útróðrarmaður hevði verið inni á gólvinum við brosmu, longu, skrubbum, hýsu, toski við rogn og livur og øllum góðum, sum alt samalt varð sett á borðið. Dagin eftir kom Birgir Enni inn á gólvið og samrøðan tók at snúgva seg um igulker. – Tað kundi hon hugsað sær at roynt, segði listakvinnan og legði síðani skemtiliga aftrat við Birgir Enni: “Men, tú hevur neyvan igulker í lummanum?”. – Nei, Birgir hevði ikki nøkur igulker í lummanum, men tað tók honum bara ein minutt at fara út í bilin eftir nøkrum og so royndi ein ovfarin Trine Boesen eina av hesum ovurvøkru havsins fruktum, sum henni dámdi væl, tað smakkaði søtt, helt hon, og í grundini ikki serliga sjókent. Allar hesar upplivingarnar av at hitta fólk og uppliva náttúru hava havt stóran týdning, skilti eg á listakvinnuni.

Mótsetningsfullar myndir

Í teimum nýggju prentunum sæst ein samanstúving av lutum og linjum á einari einlittari grund. Allar myndirnar tykjast sera dynamiskar í bygnaði við tað, at dentur er lagdur á skáklinjur, sum tykjast ganga inn í myndina. Tá talan er um myndirnar hjá Trine Boesen eru mótsetningarnir ikki til at koma uttanum. Myndarúmið er til dømis fullkomiliga flatt uttan nakra dýpdarillusión, men allíkavæl er tað sum um, at strikurnar eru settar á flatan eftir onkrari ávísari skipan og mynda eitt komplekst rúmdarperspektiv av tí slagnum, sum Leonardo da Vinci var ein meistari í at tekna. Støddargradientar, linjur og realistiskt teknaðir staklutir fær áskoðaran at halda, at tað ber til at fara mentalt inn í myndarúmið, men hetta er allíkavæl ikki gjørligt í myndunum hjá Trine Boesen. Samstundis sum teknaðu lutirnir á myndunum eru ógvuliga gerandisligir, hava myndirnar um somu tíð hava okkurt hátíðarligt, stórbært yvir sær. Myndirnar snúgva seg í stóran mun um rúm og rúmd. Á einum bognaðum skelti í einari av myndunum stendur skrivað EMPTY SPACES, tó at tómrúmini ikki kunnu sigast at vera mong í myndunum hjá Trine Boesen. Myndirnar tykjast um somu tíð vísindaligar og spælandi og fáa meg at hugsa um bæði alisfrøði og um tær fyrstu abstraktu myndirnar hjá Kandinsky. Dynamikkurin í myndunum sýnist spentur á tamb og tí væntar áskoðarin, at okkurt fer at henda, ein spreinging ella okkurt tílíkt.

Upplivdi náttúruna í arbeiðssteðgum

Eg havi hava verið í Steinprenti og fregnast, og spurdi listakvinnuna um um uppihaldið í Steinprenti.

TB: Tað var Glostrup Kunstforening, sum bjóðaði mær at gera teirra ársprent. Henda innbjóðing hevði við sær ein túr til Føroya til litografiska prentverkstaðin hjá Jan Andersson, Steinprent. Tað helt eg ljóðaði sera áhugavert, bæði av tí, at eg havi arbeitt við steinprentstøkninum áður og tí eg hevði hoyrt nógv gott um Steinprent, tí tók eg av. Eg haldi, at tað gekk sera væl og eg hugsi, at orsøkirnar til, at tað gekk væl, eru nógvar. Nógv ymiskt spælir inn, tá mann skapar og ikki minst umhvørvið. Her hevði eg nógv nýtt at taka støðu til soleiðis at skilja, at eg ikki havi verið í Føroyum áður ogheldur ikki kendi Jan Andersson og Fríðu Matras Brekku og teirra verkstað. Men tað tók altso bara 2 minuttir, so føldi eg meg væl tilpassar í verkstaðnum, eisini tí at tey á verkstaðnum gjørdu tað møguligt hjá mær at uppliva náttúruna í arbeiðssteðgum. Á tann hátt varð alt tað, eg upplivdi, spakuliga flættað inn í mín myndaheim. Teir serstøku heitu litirnir í líðunum og feska sjónin út yvir tey kavakløddu fjøllini og útsýni yvir hav, hevur heilt vist verið við til at avgera palettina til tey fýra prentini.

 

Fýra nýggj prent

KP: Kanst tú greiða mær frá tilgongdini í sambandi við nýggju prentini?

TB: Tað snýr seg um fýra prent við sama formati, tvey eru karrygul og hava heitið “ True Affection”  og hini bæði eru ljósagul og hava heitið “Winter-Summer”. Bæði heiti vísa til Føroyar og mínar upplivingar í Føroyum. Men umframt íblásturin, sum eg fekk av at vera í Havn og úti í náttúruni, eru prentini fullkomiliga samljóðandi við alt hitt, sum eg geri. Eg arbeiði við einum samansettum heimi, sum er myndaður av leysum myndafragmentum, upplivingum og útlátum. Tað er ein heimur, sum er mettaður av tilsipingum, symbolum og teknum. Í mínum akkumulerandi myndaheimi arbeiði eg við at skapa rúm, har áskoðarin verður sogin inn og har hann ella hon kunnu villast í teimum mongu strikunum, teknunum, orðunum og myndamálinum. Eg arbeiði við at skapa heildir av ólíkum lutum og brúki ymiskleikan í lutunum og samanblandaðu rákunum, tíðunum og støðunum til at skapa eitt dynamiskt útlát. Eg eri ógvuliga nøgd við prentini, tí tey raka tað serliga huglagið ella kensluna, eg hevði, meðan eg var í Føroyum, av ráleika og fjálgum hita. Eg haldi, at tað var ein fantastisk uppliving at koma til Føroyar og at verða so væl móttikin sum eg var og eg eri vís í, at eg komi aftur. 

 

PATOS - Um líðing í list

/

Hendan greinin stóð í Dimmalætting 27.mars

Nú páskini nærkast, kemur líðingin aftur í hásæti. Líðingin hevur stóran mentanarligan og listarligan týdning, hetta sæst til dømis í teirri nógvu, framúrskarandi listini, sum er gjørd við støði í líðingarsøgu Jesusar. Mítt útgangsstøðið er heldur øðrvísi, eg havi brúkt virala sólarmyrkingarvideolagið hjá Hamferð sum grundarstøðið í eini hugleiðing um patos í føroyskari list.

Tríggir menn í myrkum klædningi standa pinnastillir í mótljósi og vindi í vakra landslagnum við Kvívík og framføra ein stillan, kenslubornan sang, meðan ljósið broytist og himmalhválvið skiftir úr ljósabláum og djúpgráum litbrigdum til violett myrkur, meðan sólin umbroytist og verður svørt. Tað er ómetaliga einfalt, dapurt og vakurt og so er tað ordiliga væl hugsað at gera eina live upptøku við fullari sólarmyrking sum bakteppi. Tónleikabólkurin við tí góða hugskotinum eitur Hamferð og teir eru til dagligt fleiri enn tríggir: Jón Aldará, John Egholm, Theodor Kapnas, Remi Johannesen, Esmar Joensen og Ísak Petersen. Uppá nakrar fáar dagar hava 100.000 (talið er síðani økt til 220.000) klikt seg inn á live-upptøkuna, sum bólkurin gjørdi undir sólarmyrkingini og sosialir miðlar flóta yvir av rósi og hugtiknum viðmælum frá øllum møguligum ymiskum fólkum, eisini fólkum, sum vanliga ikki lurta eftir sonevndum doom metal tónleiki. Videolagið liggur longu á nógvum heimasíðum, bæði føroyskum og altjóða og fagnaðurin heldur á. Sangurin eitur “Deyðir varðar”, og er partur av útgávuni “Evst”, sum Hamferð góvu út í 2013   “Evst” snýr seg um leitanina hjá einum manni eftir soninum, ið hvarv í ódnarveðri í fjøllunum, og sangurin “Deyðir varðar” snýr seg um sjálva ásannanina av, at sonurin er horvin og tá maðurin frá sær sjálvum byrjar sína leitan. Teksturin er ómetaliga dapur, fullur av líðing og patos, hetta hómast longu á patetiska heitinum “Deyðir varðar”.

 

Patos í DNA´num

Patos er hinvegin partur av dna´num hjá bólkinum, tí Hamferð spælir sonevndan doom-metal, ið er myrkur og tungur rokktónleikur á tremur av hátíðarligum vónloysi. Men limirnir í Hamferð vilja nakað og av tí, at dygdin er so góð sum hon er, bæði á framførslu og framleiðslu, gerst tú sum áhoyrari rørd av hesum óhugnaliga universinum og av konsekventa háttinum, sum hesin heimur verður framborin. Allir sangirnir hjá bólkinum eru serstakliga langir og seinir, hetta er eitt eyðkenni fyri tónleikaslagið doom skilst á allýsingini av tónleikaslagnum við undirsjangrum sum funeral doom og death doom. Eitt annað heiti, sum ikki er minni patetiskt er tað á yrkingarsavninum hjá yrkjaranum og tónleikaranum Peturi Pólsson “Opus 6 - Ein symfoni fyri æðrar” og í hesum savninum eru umframt heitið eisini onnur dømi uppá trupulleikan hjá patetiskari list, at hon ofta verður klichémerkt, t.d. “lat æðrar tínar/ syngja mollstemtar sangir til saknin” og “einsemi er ikki/ tað ringasta sum er til// onkuntíð er tað/ tvørturímóti størsta/ signing sum/ hugsast kann//”. Mær dámar nógv betur sangtekstirnar hjá Peturi Pólsson, t.d. sangin “Øskuhav”, sum hann nýliga fekk FMA heiðursløn fyri, og sum ikki sýnist heilt so eintýðugur sum tær æðrasymfonisku yrkingarnar.

 

Hugtakið patetiskt

Patetiskt verður í danskt-føroysku orðabókini hjá Sprotanum umsett til kensluborin og tað hevur eisini nógv við kenslur at gera, serliga sorgarbundnar kenslur. Pathétique eitur tað á fronskum frá grikskum pathētikós fyri kensluborin og pateǐn, sum merkir at líða og tað við líðingini er týdningarmikið í sambandi við patos í listini. Ofta verður orðið brúkt um okkurt ella onkran, ið verður mettur at vera ov (sjálv)hátíðarligur, ov kensluborin, ov uppgjørdur og sum tí hevur lyndi til at vekja vanvirðing. Eitt samheiti fyri patetiskt er láturligt, og hyggi eg eftir mínum egna brúkið av hugtakinum patetiskt, hevur tað ofta verið negativt hugsað. Men eg havi í grundini eisini brúkt tað positivt t.d. tá eg skýrdi eina framsýning at vera sublimt patetiska og tað var hugsað sum rós, tvs. at hugtakið patetiskt ikki av sær sjálvum kann roknast sum negatión.

 

Patos í fornøld

Patos hevur verið partur av listini líka síðani fornøld. Hellenistisk list frá 336 - 31 ár fyri Kristi føðing var t.d. merkt av stílsligari óhógv við serligum denti á ræðuliga líðing og drama. Ein kend standmynd frá hesum tíðarskeiði er dynamiska lýsingin av troiska prestinum Laokoon, sum saman við synum sínum varð álopin av sjóslangum, sum Poseidon sendi fyri at forða honum í at avdúka troiska hestin. Hetta er ein tann kendasta standmyndin úr fornøldini, og hon fekk stóra listarliga ávirkan, tá hon var grivin út í Rom í 1506 og serliga seinni undir mótreformatiónini, tá tær stóru kenslurnar aftur gjørdust aðaltáttur innan listina. Standmyndin verður nú sum tá sýnd fram í Vatikansavninum.

 

Patetisk list í Føroyum

Føroysk list hevur somuleiðis verið patetisk síðan byrjanina. Kvæðini eru miðsavnað um dramatiskar hendingar, kríggj, blóðhevnd og glatan, men kvæðini eru jú episk og miðsavnað um hendingar heldur enn um kenslur. Modernað list og bókmentir taka hinvegin støði í kenslum ella í tjóðskaparromantiska rákinum, sum er miðsavnað kring kenslur fyri føðilandinum. Men hyggja vit at yrkingunum hjá Janusi Djurhuus ella málningunum hjá Mikines, er hetta list, sum í stóran mun er merkt av patos. Stóri málsligi endurnýggjarin, Janus Djurhuus flytir gamla klassiska mentan inn í føroyska málið og sum so er tað kanska skeivt at tosa um klichémerkta poesi, tí hann jú gjørdi nakað spildurnýtt, tá hann gav út savnið “Yrkingar” í 1914. Men yrkingarnar eru tó klassiskar bæði í formi og innihaldi við einum greiðum tokka  til tað dapra, hátíðarliga, kensluborna og eitt sindur uppblást flotta; “Mín sorg er ein kvinna so marmorbleik” og “Tømdir eru steypar allir;/ yvir miðjunátt tað er,/ og eg siti einsamallur;// kenni meg sum maður, tá hann/ sær á grúgvu slokna logan:/ øskan verður køld og ber...”. Reglurnar eru ómetaliga snotiligar og kanska í so pompøsar, um vit hugsa okkum, at tað kanska bara snýr seg um onkran, sum er í ringum lag, - keðiligt at ballið er liðugt osfr. Evnið til sublimering er eitt av undrunum við listini, men dømið lýsir kanska allíkavæl hvat eg meini við, tá eg haldi uppá, at yrkingarnar hjá Janusi Djurhuus eru fevndar av patos. Tær eru eisini centrallyriskar, tvs. at tær eru skrivaðar út frá einum lyriskum eg-persóni, sum sansar, ásannar og lýsir umheimin. Centrallyrikkur verður javnan settur upp ímóti interaktiónslyrikki og avantgardismu, einum fleirtýddum yrkingastíli við fleirtýddum eg-persóni og við fleiri røddum. Men tað er ikki lætt at seta hetta upp í beinar mótsetningar í dag, yrkjarar kunnu skifta ímillum fleiri yrkingarhættir og hugtøkini eru ikki støðug. Avantgardisman er dømi um eitt hugtak, sum hevur broytt seg nógv. Upprunaliga snúði avantgardulistin seg um list, ið varð mett at vera frammanfyri og í andstøðu til etableraðu listina, men avantgardulistin hevur nú í mong ár verið samlík við tað etableraða. Eitt dømi um ein føroyskan avantgardulistamann er Tóroddur Poulsen, hvørs yrkingar og myndir til dømis eru rættiliga reinsaðar fyri patosdyrkan og stórsligna pínu.

 

Mikines og líðingin

Í myndunum, sum Samuel Joensen-Mikines málaði frá 1934-1940 er líðingin grundleggjandi og harvið eisini patos. Myndirnar eru lagnutungar, ekspressivar og symbolskar og snúgva seg um menniskjansliga líðing og pínu. Mikines fekk myndevnisligan íblástur úr heimbygdini, sum varð rakt av stórari sorg, tá sluppirnar Nólsoy og Neptun fórust í ódnarveðri í 1934, og 43 menn sjólótust, harav 9 teirra vóru úr Mikinesi. Men stílurin, sum Mikines ávirkast av, hevur sum so einki við heimbygdina ella við sjúku og deyða at gera. Stílurin er europeiskur við støði í teirri fronsku modernismubráðpannuni París. Tað var haðani, symbolistiska hugskotslistin breiddi seg um Europa til Danmarkar til Ejnar Nielsen, lærara Mikinesar, men eisini til Noreg til Edvard Munch. Báðir høvdu teir líðing sum høvuðstema og báðir vóru teir týdningarmiklar fyrimyndir hjá Mikines, men hyggja vit eftir myndunum hjá teimum, nær eingin teirra Mikines til kníggja í patos, um vit altso bara hyggja eftir myndunum frá tríatiárunum. Ejnar Nielsen er meira veruleikatrúgvur og Edvard Munch er meira bjartlittur enn Mikines. Í myrkamyndunum hjá Mikines kunnu vit veruliga tosa um bølamyrkur og eina konsekventa dyrkan av lagnutungari líðing og vónloysi og av tí stórsligna og hetjukenda í vónloysinum. Tað er í hesum sambandi vert at nevna, at Hamferð hevur brúkt høvuðsverk Mikinesar “Aftur av Jarðarferð” frá 1937 sum bakgrund undir onkrari framførslu. William Heinesen skrivar um teir døkku málningarnar hjá Mikines, at teir eru fevndir av sama hugsunarhátti sum Kingo í sínum Bod og Poenitentze sálmum.

Føroysk patos

Eg havi ein stillan varhuga av, at tað patetiska veruliga liggur til okkum føroyingar. Varhugin er vísundaliga óváttaður, men tað patetiska, sentimentala stingur seg fram nógvastaðni í føroyskari list og medferð í so mikið stóran mun, at tað viðhvørt minnir um reina sadomasokismu. Eg haldi ikki minst, at teimum ungu dámar patetiska list, syrgiligar sangir og myndir - tað kensluborna liggur teimum nær. Mín varhugi er grundaður á sera ymiskar upplivingar bæði við ungum og gomlum, frá brúdleypsrøðum til listarligar upplivingar hjá mær sjálvari og hjá øðrum. Tá filmurin hjá Katrini Ottarsdóttir, LUDO varð sýndur niðri, høvdu dansku ummælararnir tað ikki lætt við ekspressiva stílinum og teirri serligu myndaligu dyrkanina av tí ræðuliga, sum gongur fyri seg. Ummælararnir eru kanska ikki vanir við hetta slagið av stórslignari patos við Edgar Allen Poe- kendum krákusymbolum. Í øllum førum var tað eins og vamlaðust teir við úttrykkið, sum teir søgdu var “melodramatisk” og tað var ikki meint sum rós. Filmsleikstjórin og serfrøðingurin Christian Braad Thomsen viðmældi hinvegin filmin, sum hann lýsti eins og ein sterkan og djarvan film, sum skilir seg radikalt frá teirri tekkingarhugaðu sosialrealismuni, sum sambært Braad Thomsen merkir danska biografin í løtuni.

 

Patos og politikkur

Politikkur kann eisini hava við patos at gera, tó at tað fyrra eigur at hava meira við skil at gera enn tað seinna, sum er knýtt at kenslum. Týskarar hava eitt nú verið heldur varnir við at brúka sama slag av patos listarliga, sum fyllir tónleikin hjá Wagner og myndirnar hjá Caspar David Friedrich. Hetta kemst sjálvandi av tilvitaða háttinum, sum nazistarnir brúktu listina og serliga ta stórbæru listina til at stuðla undir teirra propaganda. Spurningurin er um patos kann vera landafrøðiliga avmarkað. Ein vinkona segði einaferð, at føroyingar eru føddir við ov stórum toli og ov lítlum vilja. Hon sipaði í hesum føri til ríkisrættarligu støðuna hjá landinum og tað stóra njótilsið, vit eftir hennara tykki hava burturúr vónloysisknarrinum um hesa støðuna. Hvussu er og ikki kunnu vit staðfesta at tjóðskaparligur longsul, sum annars er eitt gamalt tjóðskaparromantiskt fyribrigdi enn fyllir nógv í okkara mentan.

 

Sorgblíður saknur

Heiðrik á Heygum er ein av okkara dugnaligu samtíðarlistafólkum, sum í stóran mun brúkar patos í sínum tónleiki, filmum og myndum. Í hansara myndum eru persónarnir ofta sorgarbundnir, teir hava til tíðir tár í eygunum sum í onkrari trivialromantiskari lýsing, men eisini í videoløgum, filmum og tónleiki hevur Heiðrik á Heygum ein forkærleika fyri at dyrka tað syrgiliga og romantiskt vónleysa, sum samstundis er estetiskt vakurt. Í tí framúrskarandi videolagnum OMG gongur listamaðurin sjálvur í stórslignu fjøllunum sum í vónloysisøði kanska av hjartasorg, hann  hevur í øllum førum eitt hjartaformað hol í bringuni. Í videolagnum, sum hann hevur gjørt fyri tann eksperimenterandi bólkin ORKA við Jens L.Thomsen, “Aldan reyð” snýr tað seg um eina smágentu, sum druknar og sum síðani verður tikin av huldufólkum. Hetta er ein tann fyrsta føroyska filmslýsingin av teimum undirjarðisku, men videolagið er somuleiðis merkt av áhugaverdum homoerotiskum undirtónum, ið eisini myndar eitt nýbrot innan føroyska list. Videoløgini “True Love” og “Rain”, sum Heiðrik á Heygum gjørdi fyri Eivør, eru á saman hátt bæði miðsavnað um sorgblíðan sakn og óeydnu júst sum í døkku myndunum hjá Mikines.

Líðingarsøgur

Tá tosað verður um patos og dyrkan av líðing í føroyskari list, kunnu vit ikki koma uttanum Øssur Johannesen, sum um nakar hevur lýst pínuna í føroyskari list. Hansara listarliga credo er ikki serliga øðrvísi enn tað, sum Edvard Munch skrivaði niður í St.Cloud í 1889 og sum gjørdist hansara listarliga manifest: “Málast skulu ikki longur innanhýsismyndir og fólk sum lesa og kvinnur, sum binda. Tað skulu vera livandi menniskju, sum anda og føla og líða og elska. Eg skal mála eina røð av tílíkum myndum – Fólk skulu fata tað heilaga við tí og tey skulu taka hattin av sum í einari kirkju”. Har er okkurt monomant yvir myndunum hjá Øssuri Johannesen, sum aftur og aftur endurtekur sítt myndevni av einum síðhærdum manni, ið líkist listamanninum, hann tykist ólukkuligur og til tíðir er hann krossfestur ella deyður. Øssur Johannesen er tónaskald, tónleikari, yrkjari og myndlistamaður, og hann skapar list, sum er ekspressiv og beint frammaná uttan nakað uttanumtos. Kompromileysa heitið á einari fløgu "Ein harður vegur ígjøgnum svartasta helviti við kós ímóti deyðanum. Amen." er eyðkent og ber boð um ein serstakan og stríðshugaðan listamann. Fyri Øssur Johannesen er líðingin bæði drívmegi og myndevni í hansara verkum á sama hátt sum í áðurnevndna yrkingarsavninum hjá Peturi Pólsson. Men har er munur millum teir báðar listamenninar og tað ávirkar helst mína lesing av teirra verkum, har eg ikki í líka stóran mun góðtaki patetiskar klichéir frá Peturi Pólsson. Orsøkin til tað hevur helst við eina ymiskliga fatan av hesum báðum listamonnunum at gera. Orsøkin til, at eg góðtaki og eri hugtikin av flotta, patetiska videolagnum hjá Hamferð, hevur við samanfallið millum teirra listarliga úttrykk og sjálva hendingina at gera. Tað er hóast alt ikki ofta, at kenslan av dómadegi er so veruleikakend sum júst hesa løtuna, tá sólin slóknaði. Sólarmyrking leggur upp til patos, tað gera páskirnar eisini.

Tommy á Norðurbryggjuni

/

THOMAS ARGE – LITSINS EVNI
18. apríl - 14. juni
Norðurbryggja
Upplatingardagur fríggjadag tann 17. Apríl kl. 16-18

Listamálarin Thomas Arge (1942-78) hoyrdi til annað ættarlið av listafólkum í Føroyum, og hann gongur í fótasporunum hjá listafólkum sum Samuel Joensen-Mikines, Ingálvur av Reyni, Ruth Smith og Janus Kamban.

Thomas Arge teknaði og málaði longu sum barn, men hann lærdi til timburmann. Hann tók skeið á tí nýggja málaraskúlanum í Tórshavn síðst í 1950’unum, og síðani royndi hann seg fyrstu ferð á Ólavsøku framsýningini í 1962.

I 1964 bleiv føroyingurin tikin upp í tí kongaliga listaskúlanum í Keypmannahavn, har danski modernisturin, Richard Mortensen, var professari. Tað sigst at hava verið ein ávís ásemja millum teir báðar, eftirsum professarin ynskti, at næmingarnir skuldu fara sama veg sum hann og dáma tað skapleysa- og grundevnini í málninginum: lit, flata, linjur og rúm. Hetta dámdi Arge lítið, sum dámdi best tað ímyndandi og natúr-ekspressionistiska.

Tað er eingin ivi um, at verkini hjá Tummas Arge, eins og hansara persónur, innibera frumkraft og ørskap. Meðan aðrir samtíðar málarir kundu hava lyndi til at dyrka ta blíða ella tað melankoliska í natúruni, kastaði Arge seg út í djarvsemi og frælsi í sínum málningum.

Hansara verk vísa eisini ein spentan persónleika, sum tey seinastu árini í hansara lívi, bleiv styrktur av stórari rúsdrekkanýtslu. Arge var ígjøgnum alt lívið søkjandi og hevði ógvusligt sinnalag, sum sæst aftur í hansara sterku og kensluríku málningum.

Spenningurin millum sansaávirkanina og litbrúki hjá Arge einumegin og myndevnið, tað ytra, tann roynveruligi veruleikin, hinumegin stendur enn sterkur. Í dag verður hann mettur at vera ein av teinum mest upprunaligu málarunum, ikki einans innan føroyska, men eisini skandinaviska list.

Framsýningin er skipað í samstarv við Listasavn Føroyar, www.art.fo.

Ummæli av framsýningini í Listasavninum: 

http://www.listaportal.com/tidindi/2015/2/20/evni-litinum

DREYMURIN VIÐ HAVIÐ eitt vet nærri at gerast veruleiki

/

Av teimum 19 filmsverkætlanunum, sum hava fingið stuðul frá filmsjáttan mentamálaráðsins, fer størsta upphæddin, 150.000 til Fish&Film við Ingun í Skrivarastovu, sum vegna filmsleikstjóran, Sakaris Stórá og restina av filmsliðnum er sera takksom fyri álitið. Fyrstu royndarupptøkur til nýggja filmin hjá Sakaris Stórá eru gjørdar, og liggja á telduni í Skopun, har leikstjórin nú situr og klippir verkið.

Upptøkurnar vóru í Sandoynni, sum skulu brúkast til at gera ein sonevndan ”pilot”, ein filmur upp á 7 minuttir, sum gevur eina mynd av innihaldinum í filminum, sjónleikarum, filmsstýli, og umhvørvi.  Samstundis fáa leikstjórin, tekniska toymið og leikarar roynt samstarvið. Innanduraupptøkurnar vóru í Skopun, á Sandi og í Skálavík. Upptøkurnar úti vóru vestan fyri Skopun við Lykkjuvatn og á Dalinum.  Leikstjórin, Sakaris Stórá,  er sera nøgdur við úrslitið.  Hann helt, at við hesum upptøkum varð funnið fram til kjarnuna í filminum, og hvussu endaliga framleiðslan kann fara fram.  Hetta er ein samtíðarfilmur um tvær ungar gentur, sum ikki hava stórvegis í felag. men sum hóast hetta leita eftir tí sama. Nærgangandi og inniligt lýsir søgan eitt lítið samfelag, sum hóast sera føroyskt, eisini er universelt. Tað er rithøvundurin Marjun Syderbø Kjelnæs, ið skrivar handritið í tøttum samstarvi við leikstjóran. Tey hava arbeitt saman um handritið síðan á sumri í fjør.

Ætlanin er, at sjálvur filmurin skal takast upp í september í ár, um neyðug fígging fæst. Kostnaðurin er mettur at verða 2,7 milliónir kr. Ein góð byrjan er at Mentamálaráðið gjøgnum filmsjáttinina hevur veitt 150.000 kr. Eisni gav Mentanargrunnurin rithøvundinum og leikstjóranum 3 mánaðar starvsløn hvør, so gjørtligt hevur verið at arbeitt dyggiliga við handritinum, sum er nærum liðugt. Í løtuni verður eisini arbeitt miðvíst við at skaffa fígging herheima og uttanlands.

Framleiðarin Ingun í Skrivarastovu leggur dent á, at hetta er ein týdningarmikil partur av at byggja upp eina veruliga føroyska filmsvinnu, og at fáa royndir innan samframleiðslu við eitt nú Danmark og Belgia.

 

         Filmstoymið til upptøkurnar til pilot vóru

         Ingun í Skrivarastovu, framleiðari

         Sakaris Stóra, leikstjóri

         Virginie Surdej, Høvuðsfotografur

         Rúni Friis Kjær, Upptøku hjálparfotografur

         Marjun Syderbø Kjelnæs, leikritahøvundur

         Sebastian Schelenz,  ljóð og ráðgeving

Gunnvá Gaard, framleiðsluhjálpari.

Leikarar við í pilotinum:  Helena Heðinsdóttir,  Juliett Nattestad og Treysti Holm Eliasen.

Eg var mær og vitjaði Listasavnið...

/
2015-04-10 16.23.57.jpg

Eg var mær ein svipp í Listasavninum í gjár. Várframsýningin læt upp og har var fitt av fólki samankomið til upplating, har høvið beyðst at lurta eftir inniligum sangi hjá Døgg Nónsgjógv og eftir nøkrum vælvaldum orðum frá Jóhan Martin Christiansen, sum beyð vælkomin. Bjørn Kalsø helt upplatingarrøðuna. Framsýningin er sera blandað, eg ummæli hana í komandi Dimmalætting 17.apríl.

Fyribils eru her nakrar myndir úr Listasavninum í gjár. Hesar báðar ovastu myndirnar eru úr Mikinespyramiduni, har ein gulur pílur hevur yvirtikið alt tað heila alt. Eg hugsi, at ætlanin er at vísa á, at parafrasan hjá Edward Fuglø also er ein parafrasa yvir Aftur av jarðarferð hjá Mikines, men eg má bara staðfesta tað sum man vera greitt fyri øll, at einki blívur betur ella meira klárt av hasum pílinum, ella hvat halda tit? 

​

Kravravnar frumframførdur leygarkvøldið

/

Í kvøld 11.apríl verður leikurin Kravravnar hjá August Strindberg frá 1888 frumframførdur. Sambært Tjóðpallinum hava fáir høvundar hava havt so stóra ávirkan á leiklistina sum August Strindberg. Saman við m.ø.  Henrik Ibsen og Anton Tjekhov skapti hann ein nýggjan, realistiskan leikhátt, ið førdi leiklistina úr tí háfloygda og poetiska og inn í veruleikan í 20. øld.  Leikir sum t.d. “Frøkun Julie”, “Faderen”, “Spöksonaten”, “Dödsdansen” og “Ett drömspel” hoyra til teir, ið mest verða spældir um allan heim. Strindberg hevur fleiri ferðir verið á palli í Føroyum, “Frøkun Julie” hava bæði Havnar Sjónleikarfelag og Gríma sett upp, “Karl XII” hevur verið á palli bæði í Havn og i Klaksvík, og Gríma spældi eisini ein-aktaran “Tann sterkara” í 80’umum. Nú verður tað “Kreditorar”, ið varð skrivaður í 1888, sum Tjóðpallurin hevur valt at seta upp. Hetta er ein leikur um hevnd, sálarliga manipulatión og maktspælið millum menniskju. Listamaðurin Adolf og konan Tekla eru stødd á einum baðistaði í vestursvøríki. Meðan Tekla er burturstødd kemur Adolf í samband við Gustav, sum í samrøðum um lívið, listina, trúnna og – ikki minst – kvinnuna, fær burturúr Adolf allar teir loyniligu tankarnar um, hvussu kona hansara, sum ein annar vampýrur, hevur sogið alla megi úr honum. Tá ið Tekla og Adolf hittast aftur byrjar ein sálarligur bardagi, ein skrúva-uttan-enda, har parlagið og menniskjasálin verða skorðin upp og løgd á borðið. Leikurin leggur seg mitt í millum tað tragiska og tað komiska, tað láturliga og tað ræðuliga. Sjálvur rópti Strindberg hann “ein skemtileik, har allir persónar eru fittir og dámligir;” men skemtið er kolasvart, og hóast hetta er ein lítil leikur við bara trimum leikarum, so vísir hann týðuliga, hvussu flogvitið hjá Strindberg dugdi at sundurgreina tað viðbreknu mannasálina. 

Leikarar eru Kristina Sørensen Ougaard, Hans Tórgarð og Hjálmar Dam. Eyðun Johannessen leikstjórnar, og pallmyndina ger Steen Lock-Hansen, ið m.a. eisini gjørdi pallmynd til “Glataðu Spælimenninar” í Norðurlandahúsinum í 1993. Týtt leikin hevur Laura Joensen.

Bláar bøkur taka tíð at lesa

/

Fyri neyðini og mitt í øllum tí banalt páskagula millum stearinljós og páskaliljur lendi eitt myrkasorgarblátt ella neutralblátt yrkingarsavn í mínum plastikkgrøna postkassa á middegi í dag akkurát eina løtu ov seint til, at eg náddi at fáa nakað í Dimmalætting komandi um hesa nýggju bláu messuna. Tað ger einki. Bláar bøkur taka tíð at lesa. T.d. Rot hjá Tóroddi Poulsen, Vencil nr 7 og handan bókin um Tove Ditlevsen frá 1976. Nú kann eg geva mær góða tíð at lesa nýggja yrkingarsavnið hjá Katrini Ottarsdóttir, Messa fyri einum filmi, sum Mentunargrunnur Studentafelagsins gevur út. Ummælið kemur í næstu Dimmalætting 17.apríl.

Gávumildur ummælari rósar Tóroddi Poulsen

/

Fyri kortum varð bókin “Himlen har stjålet mine farver” við yrkingum hjá Tóroddi Poulsen í úrvali givin út á danska forlagnum Politisk Revy. Nú er bókin ummæld í Weekendavisen, har kendi lyrikkummælarin Lars Bukdahl tykist hugtikin av yrkingunum og poetiska logikkinum aftan fyri tær. Undir yvirskriftini "Gávumilt einsemi" skýrir ummælarin onkra yrking at vera suverent einfalda, onkur onnur verður kallað fantastisk. Ummælarin endar við at staðfesta (út frá yrkingarsavninum Heimvitisferðini), at tað man vera gott fyri heilsuna hjá bæði yrkjaranum og Føroyum, at hann býr í Keypmannahavn og skrivar subversivar yrkingar um epli.   

Klaus Rifbjerg er deyður

/

Myndin er úr samrøðu í BT Linda Henriksen. Sí leinki niðast.

Danski rithøvundurin Klaus Rifbjerg (1931-2015) doyði í gjár. Eg helt í grundini ikki, at hesin bókmentaligi risin nakrantíð fór at doyggja, eg helt hann vera ævigan. Eg  helt ikki, at støðugi bókastreymurin nakrantíð fór at steðga ella, at tey klóku orðini, tey merkiliga ítøkiligu orðini ella tær luftiga løgnu orðsamansetingarnar nakrantíð fóru at vera uppi. Men tað vórðu tær í gjár. Men hóast listamaðurin er deyður, eru orðini eftir hjá okkum í øllum teimum ótrúliga nógvu og góðu verkunum, sum hann gav út. Takk fyri stríðið, Klaus, takk fyri orðini, takk fyri ta kronisku og fyri kvørkveggjuna og fyri allar hinar framúrskarandi tekstirnar, tú skrivaði.

 

Solsort

 

nu lukkes hospitalets porte op

af rustne hænder det grå

terassogulv er gummitavst

de levende er endnu mere stille

og ånder gennem sår af sten

mens urets visere af jerngår over deres kinder kullet skrider

mellem husene det regner indadvendt

et sug af præparater stigende og faldende

er spærret inde bag ved gaze står i rør

du sover i de blinde kældre venter bag

en skærm en hånd på lagenet

fingrene blæst hen en grå og fugtig ro

da vokser i dit hjerte spejl som spørgsmål

et skærmet radarminde om en

anden tid da gror i hjerteøret hammerekko

en buet lyd af syn

af dufte farvet moll imellem skyer

da tier ingenlyd du vågner

 

------------------- 

 Ein samrøða við yrkjaran, tá hann fyllti 80:

http://www.bt.dk/kendte/klaus-rifbjerg-jeg-vil-doe-uden-at-det-goer-ondt

 

 

Grækarismessurøða á Vaglinum í Havn 15.mars 2015

/

Grækarismessurøða á Vaglinum í Havn 15.mars 2015

Góðu tit øll

Í Føroyum búgva í løtuni 93 ymiskir nationalitetir. Og kanska hava vit havt varhugan av hesum í longri tíð, allarhelst hava vit sæð tað í frystidiskinum í Miklagarði, har matvøruúrvalið gerst alsamt meira fjølbroytt. Men annars eru teir mongu tjóðskapirnir í Føroyum rættiliga ósjónligir, og tað er spell, tí tað er ikki bara innan matgerð, at okkara innflytarar hava nakað at bjóða uppá.

Hugsa vit aftur í tíðina, høvdu vit neyvan klárað okkum serliga væl uttan frískt útlendskt blóð og tað meini eg nokk so ítøkiliga. Við tað, at Føroyar eru eitt oyggjaland, er samfelagið av sær sjálvum merkt av nógvari ferðing - bæði koma og fráferð eru grundleggjandi partur av tilveruni her. Seinastu árini er talið av innflytarum til Føroyar vaksið, innflytarar festa røtur her, tey arbeiða, summu fáa familju, og øll ríka tey føroyska samfelagið á sín hátt. Fyri bara at nevna eitt dømi innan eitt øki, sum eg sjálv kenni eitt sindur til, so hevur føroysk list í stóran mun notið gott av innflytarum og av eftirkomarum av innflytarum. Tað fer at taka ov drúgva tíð at nevna øll, men eg kann nevna nøkur einstøk dømi uppá innflytarar, sum øll hava havt eina ómissandi stóra ávirkan á føroyska list - ein er hin musikalski Bakar Hansen frá Bornholm, sum William Heinesen portretterar sum Kaspar Bomann í skaldsøguni Glataðu Spælimenninir - men mamma William Heinesen var jú eisini donsk, hon kom frá Restorff familjuni í Havn, ið upprunaliga kom úr Danmark. Sharon Weiss kemur úr Massachusetts, men so knappliga var hon her í Havn og lærdi meg nótar og at spæla blokkfloytu í Eysturskúlanum fyri nógvum árum síðani, tað broytti mína verð - nú lærir hon sonin hjá mær um verðina í Frískúlanum. Amerikanska ferðakvinnan, ævintýrarin, Elisabeth Taylor og vinkona hennara, danska prestakonan á Viðareiði, Flora Heilmann vóru millum tær fyrstu í Føroyum at takast við myndlist tíðliga í 20. øld og teirra áhugi festi í áhugan hjá øðrum, m.a. hjá Eiðismálaranum Niels Kruse. Hetta skapti ringar í sjónum, ið spakuliga mentust til eina føroyska myndlist. Seinni í tíðini hevði danski listamaðurin og listamiðlarin, Jack Kampmann ómetaliga stóra ávirkan á føroyska listaumhvørvið og í dag er tað heilt løgið at ímynda sær føroyska list uttan alt tað, sum gongur fyri seg í Steinprenti við bæði útlendskum og føroyskum listafólkum, harav mong teirra eru útisetar, ið eins og flytifuglar vitja heim og ríka okkum við síni list.

 

Tað var júst í Steinprenti, at framsýningin Svart og Reytt læt upp á Grækarismessu fyri nøkrum árum síðani. Íblásturin til myndaúrvalið á framsýningini kom frá teimum vøkru og grafiskt greiðu litunum hjá okkara tjóðfugli. Í onkrum práti upplatingardagin komu vit inn á eitt gamalt og kent evni, hví júst tjaldrið er føroyskur tjóðfuglur. Hví velja ein flytifugl til tjóðfugl, ein fugl, sum bara er her ta góðu tíðina av árinum, og sum rýmir áðrenn kuldin og myrkrið av álvara seta inn. Hví ikki heldur velja ein fastbúgvandi fugl til tjóðfugl, ein fugl, sum ikki rýmur when the going gets tough. Kanska skuldi mann valt ein meira pragmatiskan og opportunistiskan fugl sum krákuna ella ravnin til føroyskan tjóðfugl? Hesir fuglar tykjast serliga snildir, tá tað kemur til at lívbjarga sær  og sínum og júst hetta hevur víst seg at vera frammarlaga í huganum hjá okkum føroyingum seinastu árini. Eitt valslagorð til síðsta val snúði seg um at føroyingar skuldu arbeiða meira. Og tað hava vit. Vit hava arbeitt sum ongantíð áður. Vit hava arbeitt so nógv, at fleiri av okkum eru stressað. Og sjálvt um pengarnir streyma inn, vaksur hallið á fíggjarlógini, ójavnin í samfelagnum økist, og á Landssjúkrahúsinum hava tey eftir øllum at døma ikki ráð til lunkað vatn. Svimjihylurin, sum verður brúktur í sambandi við uppafturvenjing og til giktasjúklingar er tómur. Og hetta er ikki einasta tvørsøgn í Føroyum í løtuni. Onkursvegna er tað sum sigla vit við mentalum hentleikaflaggi í hesum árum. Vit vilja sjálvandi fegin flagga við Merkinum, tá Pál kemur á mál, ella tá aðrir føroyskir úrmælingar skara framúr í altjóða høpi, men taka líka so altrá ímóti danska blokkstuðlinum hvørt tað einasta ár. Samstundis vilja vit virðast sum tjóð, men tá talan er um at taka ímóti flóttafólkum, stendur einki til hjá okkum, tað mugu danskarar taka sær av. Men danskarar skulu væl at merkja ikki blanda seg uppí hvørki handilin við fiskiloyvum ella samstarvið við Russland og soleiðis heldur tað fram. Vit blása við mjøli í munninum og gera tað eftirhondini nokk so rutinerað.

Heimurin hongur saman í størri mun enn áður, kanska hongur hann meira saman enn vit megna at fata ella at taka ábyrgd fyri – hesin tankin kom til mín, tá eg í fyrru viku las í Politiken um sjey ára gomul børn, ið umhugsa sjálvmorð í flóttafólkalegum í Syria. Men altjóðagerðin er ikki longur eitt fremmant framtíðarfyribrigdi, vit eru mitt í henni. Eg hugsi, at tey flestu munu hava uppdagað, at tað ikki ber til at koyra solo í heiminum í dag. Fiskivinnan er helst tað økið, har altjóðagerðin fyrst hevur gjørt um seg - føroysk sjófólk eru høgt í metum og arbeiða kring allan heimin. Innan fiskivinnuøkið vita tey av hvussu stóran týdning tað hevur at lúka tey krøv, ið verða sett til skip og manningar og at tryggja, at tey samsvara við altjóða konventiónir og kvotur. Men fiskivinnan má eisini taka menniskjanslig atlit og umhvørvisatlit mugu somuleiðis takast í álvara. Hetta verður í størri mun eitt sjálvsagt krav. Og sjálvt um prísurin er minni fyri fiskahøvdið enn fyri fiskin, so ber ikki til at tveita høvdini fyri borð. Sjálvandi ger tað ikki tað. Vit hava onnur og meira týdningarmikil atlit enn fíggjarlig at taka. Í staðin fyri at skava inn undir okkum, kunnu vit t.d. við størri eyðmýkt hugsa um framtíðina, um framtíðar ættarlið, um at lata vera við at oyða fiskastovnar og minnast til, at planetin bara er okkum til láns og at okkara tíð her er avmarkað.

Sverre Patursson hugsaði nógv um framtíðina. Hann var hugsjónarmaður umframt rithøvundur og blaðmaður og skipaði saman við Skótaliði Sigmunds Brestisson av fyrstan tíð fyri Grækarismessuhaldi í 1943. Tá snúði tað seg bæði um tjóðskaparliga kveiking og um at fagna sólarljósinum. Felagið, sum Sverre Patursson stovnaði fyri 120 árum síðani í 1895 fekk navnið Sólarmagn og hetta felag gjørdist fyrimynd hjá ungmannafeløgum um allar Føroyar, sum vóru grundleggjandi partar av eini fólkaræðisligari menning. Symbolskt hevði sólarljósið stóran og eyðsæddan týdning sum undirstøði undir einari tjóðskaparligari upplýsing. Men sólarmegin varð eisini dyrkað fyri sínar ítøkiligu lívgevandi strálur, sum jú kennast serliga góðar, tá tær koma aftaná mánaðar í myrkri - fríggjadagin um bara fimm dagar vita vit hvussu tað kennist, tá sólin tendrar aftur aftaná eina fulla sólarmyrking. Tá kunnu vit kanska hugsa um yrkingina “Kom dagur, kom ljós”, sum Sverre Patursson skrivaði í 1925 og sum verður umrødd í Bókmentasøguni hjá Maluni Marnersdóttir og Turið Sigurðardóttir. Endin á yrkingini snýr seg um sólina og um ljósið, sum verður knýtt saman við einum ynski um tjóðskaparligt sjálvræði, tað ljóðar soleiðis: “Øld eftir øld/ í túsund ár/ sá ættin vár/ sól at rísa/ sól at seta.../ Kom dagur,/ kom sól,/ kom megi,/ kom dirvi,/ kom gleði,/ og gev okkum signing til/ frælsisleið.”

Sverre Patursson var ein sera ágrýtin og virkisfúsur maður, og hansara bjartskygni er stuttligt og inspirerandi at lesa í dag. Í tekstinum Føroyar – land okkara, sum er prentaður í Varðanum í 1932, staðfestir hann: “Føroyar eru einki liðugt land. Føroyar eru bert í byrjan. Enn eru vit einans 25.000 fólk her í oyggjunum. Í øllum góðum eiga vit at kunna vaksa til 100.000 í tali, áðrenn her verður ov trongt”. Hetta má sigast at vera øðrvísi optimistiskt enn forsíðan á Dimmalætting, sum í síðstu viku spáddi um, at Føroyar fara at verða avtoftaðar. Sverre Patursson hevði neyvan nakrar fólkatalsframskrivingar at halda seg til, men hann var treystur og hevði stórar tankar um sítt land, og ikki minst, so tykist hann hava verið sera opin og gestablíður í mun til umheimin. Sverre Patursson var fuglavinur og fuglafrøðingur og tað var als eingin tilvild, at hann valdi tjaldrið til tjóðfugl. Hetta er m.a. grundað á Fuglakvæðið hjá Nólsoyar Páll, sum í kvæðinum lýsir seg sjálvan í tjaldurshami. Í Fuglakvæðinum verður tjaldrið lýst at vera ein djarvur, rættvísur og ósjálvsøkin fuglur, ið tekur sær av teimum smáu, veiku fuglunum og teimum, ið standa uttanfyri, og verjir teir móti rovfuglunum.

Tað, at ein tjóðfuglur er tjóðfuglur alt árið kemst av, at hann er eitt symbol. Eitt symbol er jú ein fullkomin ímynd, bygd av hugsjónum, ið kunnu tykjast nóg so høgtflúgvandi í mun til tann vanliga, praktiska gerandisdagin. Og sjálvandi verður føroyski veruleikin aldrin lýtaleysur, tað skal hann ikki. Men kanska skulu vit brúka Grækarismessuna, kanska kunnu vit brúka ta ljósu tíðina og tjaldrið sum fyrimynd og eina leiðarstjørnu, ið kann geva okkum dirvi og áræði til at venda grammleikanum, teimum glúpsku og sjálvsøknu rovfuglunum bakið, so at vit í staðin í felag kunnu fagna ljósinum, opinleikanum og ymiskleikanum í Føroyum.

Takk fyri.

 

 

 

LeikREAD 2015 hetta vikuskiftið

/

Annika Hoydal er við í LeikREAD 2015. Maria G. Tórgarð tók myndina

Venjingarnar til LeikREAD eru lidnar

Hetta vikuskiftið verður LeikREAD í Sjónleikarhúsinum í Havn har kunnu tit uppliva pallsettar lesingar av 6 leikritum. Seinastu tveir dagarnar, hava 60 fólk stákast í Sjónleikarhúsinum fyri at fáa alt uppá pláss.

At hvørjum riti eru knýttir leikarar og leikstjóri. Leikararnir fingu ritið mánadagin, men fingu ikki at vita hvønn leiklut tey hava, fyrr enn beint undan fyrstu venjing. Hvør leikur er vandur tvær ferðir fýra tímar, áðrenn hann verður spældur. Venjingarnar hava gingið sera væl, og nú gleða tey seg at bjóða øllum í Sjónleikarhúsið. tiltakið er ókeypis.

LeikREAD er partur av Nordic Drama Train, sum er úrval av nýskrivaðum leikritum
úr øllum Norðurlondum. Luttakandi ritini verða vald annaðhvørt ár og týdd til øll norðurlendsk mál. Dramatokið ferðast millum Norðurlanda, og hvørt land skipar fyri síni egnu lesing.

Skrá

Millum hvørja lesing verður steðgur í 20 min.

Fríggjadagur, 27. mars 2015

Kl. 19:00 LeikREAD vælkomin
Lesing 1: Sek eftir Hrafnhildur Hagalín (IS) Týðing: Pauli Nielsen

Tá ein ung genta verður kynsliga misnýtt av elskaranum hjá mammu hennara, velur mamman at vitna ímóti dóttur síni fyri at dylja syndirnar hjá elskaranum. Leikurin byggir á veruligar vitnisburðir í íslendskum rættarmáli frá 1836.

Leikstjórn: Jón Atli Jónasson (IS) Leikstjórahjálpari: Sissal Drews Hjaltalin
Leikarar: Kristina Sørensen, Páll Danielsen, Torkil Tórgarð, Sanna Apol og Hilmar Joensen

Kl. 20:10 Lesing 2: Rithøvundarnir eftir Alejandro Leiva Wenger (SE)
Týðing: Gunnar Hoydal

Tá Alex kemur inn í lívið hjá rithøvundanum, Alvaro, og arbeiðsleysa sjónleikaranum, Ali, broytist alt á ein hátt, ið eingin av teimum er fyrireikaður til. Leikurin snýr seg um at siga søgur, um at ræðast at hoyra søgur, og um megina, ið liggur í søgum.

Leikstjórn: Mattias Lech (SE) Leikstjórahjálpari: Vár B. Jacobsen Leikarar: Jákup Veyhe, Nicolaj Falck og Finnur Koba

Kl. 21:20 Lesing 3: Sár á sál eftir Kristinu Sundar Hansen (FO)

Týðing til enskar undirtekstir: Bergljót av Skarði og Martin Regel

Vit fáa innlit í sorgina hjá eini mammu, ið hevur mist tveir synir, tí at teir brunnu inni saman við einum vinmanni. Leikurin gevur mammuni eina rødd, og vit fáa innlit í, hvussu hon roynir at fáa lívið aftur á rættkjøl.

Leikstjórn: Christoffer Berdal (DK) Leikstjórahjálpari: Hjørdis Johansen Leikarar: Gunnvá Zachariassen, Durita Dahl Andreassen og Nicolaj Falck

Kl. 22-01 Hangout við tónleiki

 

Leygardagur, 28. mars 2015

Kl. 19:00 Lesing 4: UMsorg eftir Toril Goksøyr og Camilla Martens (NO)
Týðing: Ria Tórgarð

Ein leikur, ið byggir á eygleiðingar, ið gjørdar eru á norskum ellisheimum, har gerandis- hendingar og nógv óhapp merkja fyrstu akt. Í næstu akt verða vit boðin við og spurd um upplivingar okkara, áðrenn triðja akt lýsir søguna um arvaklandur.

Leikstjórn: Toril Goksøyr og Camilla Martens (NO) Leikstjórahjálpari: Hanna Svartafoss Leikarar: Laura Joensen, Ria Tórgarð, Katarina Nolsøe og 11 leikarar úr Havnar sjónleikarfelag

Kl. 20:10 Lesing 5: Sangir við gráu havsins strendur eftir Pipsa Lonka (FI)
Týðing: Hans Tórgarð

Í einum lítlum havnarbýi uppliva vit vanlig fólk liva sítt vanliga lív við sínum smáu dreymum, gleðum og sorgum. So rakar ein umhvørvisvanlukka, og tað noyðir íbúgvarnar at taka lívsbroytandi avgerðir.

Leikstjórn: Jón Atli Jónasson (IS) Leikstjórahjálpari: Sissal Drews Hjaltalin
Leikarar: Annika Hoydal, Allan Dalsgarð, Súsanna Tórgarð, Beinta Clothier og Jákup Wardum

Kl. 21:20 Lesing 6: All My Dreams Come True
– Eitt disneydrama um depressión og ævintýreftir Christian Lollike (DK)
Týðing: Jonhard Mikkelsen

„All My Dreams Come True“ tekur støði í einum klichékendum dialogi millum tvey modernaði, deprimeraði menniskju, ið skapa ein heim av ævintýrskapum. Samstundis er alla tíðina framburður og menning í leikritinum.

Leikstjórn: Kristina Sundar Hansen (FO) Leikstjórahjálpari: Elin Mortensen
Leikarar: Durita Dahl Andreassen, Thomas Voss (DK), Sóley Danielsen og Petur Meinhart E. Andersen

 Kl. 22-01 Hangout við tónleiki

Gleðiliga sólarmyrking

/

Fríða Matras Brekku

Kanska verður mjørki og kanska fer tað at sirma, men myrkt verður tað so í øllum førum umleið klokkan tjúgu minuttir í tíggju í morgin árini og tað eru vit øgiliga spent uppá øll somul. Eg gleði meg til í morgin. Ætli mær út at uppliva býin og kanska at hyggja at kreativitetinum og kitschinum og øllum tí nógva, sum fólk hava funnið uppá í sambandi við sólarmyrkingina. Eitt runt svart skap er í so stóran mun vorðið synonymt við sólarmyrking, at eg helt meg eta sólarmyrkingarbomm í áðni, men tað var bara eitt púra vanligt Gajol.

Í Steinprenti eru fleiri sólarmyrkingarprent gjørd til høvið, Bárður Jákupsson og Fríða Matras Brekku hava gjørt hvør sítt, tey hava bæði eitt føroyskt landslag við svartari sól og ein seyð á myndunum, sum annars eru rættiliga ymiskar í stíli. Myndin hjá Bárður er einføld og dekorativ sum ein symbolsk mynd. Prentið hjá Fríðu Matras Brekku er um somu tíð gátuført og stuttligt skyggjandi ljósstrálum í myrkrinum og einum ørkymlaðum og bilsnum seyði í miðdeplinum.