BEINT NÚ! Samrøða við sjónleikaran Olaf Johannesen

/

 

Sunnukvøldið fekk Olaf Johannesen ta stóru donsku leiklistarvirðislønina, ársins Reumert fyri sín leiklistarliga innsats hetta síðsta árið. Av tí, at hann framum hinar báðar tilnevndu var innstillaður fyri tríggjar leikir ístaðin fyri ein, so tóktist tað sannlíkt, at dómsnevndin fór at útnevna hann sum besta danska sjónleikara. Her er eitt spildurnýtt viðtal við Olaf Johannesen, sum snýr seg um sjónleik, arbeiðshættir og eitt lítið sindur eisini um virðislønir, sum ikki hava tað stóra at týða. Tað er hinvegin listin, ið hevur alt at týða fyri sjónleikaran, sum ikki sigur nei, skuldi hann fingið eitt áhugavert leiklistarligt tilboð úr Føroyum.

Vit hittast ein mikudag í juni á Café Wilder á Christianshavn og mín fyrsti, haldi eg sjálv, rættiliga líkatil spurningur verður møttur av lammandi tøgn. Eg havi møtt honum áður í Rabarbukvarterinum í Havn, haðani hann er ættaður og har eg sjálv búgvi í dag. Hann er sonur Tove Jacobsen, sjónleikara og the grand old man innan føroyska leiklist, Eyðun Johannesen, og bróður Anniku Johannesen, sjónleikara. Kanska er hann mest kendur sum forsætisráðharrin Kristian Kamper í altjóða kendu donsku sjónvarpsrøðini “Forbrydelsen”, men sum sjónleikari hevur hann í serligan mun miðsavnað seg um sjónleik, tí hann er hugtikin av tí intensa og nútíðarliga, sum merkir júst hetta listaslagið. Sum sjónleikari skarar hann serliga framúr í persónsgerðini av truplaðum, ørkymlaðum menniskjum, sum eru stødd í onkrari lívskreppu, og her meistrar Olaf Johannesen serliga dupultleikan millum kalt gløggskygni uttaná við smáum glottum inn í eitt brennandi undirdýpi av ótálmaðum kenslum.

 

Spurningurin, ið varð settur áðrenn tøgnin líkasum steðgaði øllum fyritaksemi á Christianshavn var, hvønn týdning ein Reumert-virðisløn hevur fyri hann sjálvan. Olaf Johannesen setur knyklar í brýr, tey ljósabláu eyguni í væl dæmda andlitinum gerast smøl av konsentratión, men so bítur hann avgjørdur í ein croissant og sigur: - “Eg veit fanin ikki hvat eg skal svara uppá hatta har. Handan virðislønin er nógv hypað, fólk koma til handanina í fínasta stási og showið verður sent beinleiðis í sjónvarpinum. Jú, jú, tað er helst feitt og fínt fyri fáfongdina. Men heilt erligt, so haldi eg ikki, at virðislønin hevur nakran ítøkiligan týdning fyri meg. Børsen gjørdi eitt viðtal við meg og tann blaðmaðurin legði stóran dent á hetta, at eg ikki eri so kendur millum fólk og eg greiddi honum frá, at hetta er eitt lutfalsliga tilvitað val. Eg eri í grundini ikki áhugaður í at verða avmyndaður millum tey kendu í Billedbladet ella Se og Hør. At vera kendur er eitt tvíeggjað svørð. Á ein hátt kann tað hava við sær, at tú fært fleiri uppgávur. Hinvegin haldi eg, at tað avmarkar sjónleikaran í fatanini hjá áskoðarunum. Um ein sjónleikari er ov kendur, skal hann ella hon í grundini berjast nokk so leingi at koma burtur frá sínum egna kenda privatpersóni, tá hann framførir ein leik.

 

Modus operandi

 

KP: Tá tú fært ein leiklut, hvør er tín arbeiðsháttur? Um vit t.d. taka “Samtale før døden” hjá Adam Price sum dømi – hvussu gert tú ?

 

OJ: Tað gongur øgiliga nógv fyri seg uppi í høvdinum í byrjanini við, at eg leiti fram alt møguligt tilfar - Um vit taka høvuðspersónin í leikinum, Eichmann sum dømi, so lesi eg alt tað, sum eg kann fáa fatur á um tann ávísa søguliga persónin. Og so tosi eg við leikstjóran og rithøvund um persónin og tíðina osfr, so at eg føli meg væl rustaðan, tá vit fara í gongd. Og so fer arbeiðið í gongd og tað er ymiskt alt eftir hvussu leikstjórin er og hvussu arbeitt verður, men í “Samtale før døden” var handritið ikki liðugt, tá vit byrjaðu, leikurin varð liðugt skrivaður meðan vit vandu í fyrstani, so vit sótu nógv rundan um borð og tosaðu um tíðina. Tá tað er sagt, so er talan jú um eitt listaverk. Adam Price hevur ikki skrivað ein søguligan leik, men hann er upptikin av onkrum ávísum, sum hann sær í hansara lívssøgu og brúkar  t.d. okkurt av tí, sum hendi á einum ráðstevnufundi í Wannsee í sambandi við “Endløsung”, endaligu loysnina um at týna allar jødar í Europa. Og meðan vit samskifta, vaksur leikurin spakuliga fram, vit spæla onkra ávísa søgu, royna pallin osfr. Næsta fasa hjá mær er, at alt tað teoretiska verður tveitt burtur, meðan persónurin, eg skal spæla, spakuliga traðkar fram og har valdast tað hvat leikstjórin vil. Tað listarliga avger hvussu tulkingin verður og í sambandi við “Samtale før døden” var tað sera kollektivt, øll luttóku í skapanini av leikinum, leikstjóri, leikarar, ljósfólk osfr.

 

Klassiskir leiklutir í mun til nýggjar

 

Olaf Johannesen hevur eitt sera umfatandi CV og hevur spælt nógvar leiklutir hjá sera ymiskum høvundum sum Shakespeare, Moliére og Ibsen til samtíðarhøvundar sum Claus Beck Nielsen/ Das Beckwerk umframt Adam Price og aðrar. Eg spyrji hann um ikki stórur munur er millum at spæla gamalt tilfar og so at framføra nýskrivaðan samtíðarleik?

OJ: Í grundini er munurin ikki so stórur. Tá mann fer í gongd við ein klassikara, so veitst tú sjálvandi, at tilfarið er í ordan, tað er gott og roynt áður. Men fyri at tað ikki skal bíva ein endurtøka av einum klassikara, so verður mann jú noyddur óansæð at opna dósina av nýggjum og spreingja karmarnar. Vit mugu finna út av hví júst hesin leikurin, Per Gynt ella Hamlet ella King Lear skal spælast beint nú. Hví hava vit tørv á júst hesum leikinum? Hetta er listarliga neyðugt. Tað er keðiligt at spæla klassikaran fyri klassikarans skyld, musealt teater sigur mær einki. Tað kann vera flott, men sjónleikur skal raka tíðina beint nú. Pólski kritikarin Jan Kott skrivaði fyri fleiri árum síðani bókina Shakespeare our contemporary, har tað snýr seg um júst tað sama. Orðini hjá Shakespeare eru framúrskarandi, men vit mugu vita hví hann er áhugaverdur beint her, beint nú, skal framførslan vera listarliga relevant.

 

KP: Góð list ber í sær møguleikan fyri at vera æviga viðkomandi, men eg hugsi allíkavæl, at tað er meira vágið at spæla nýskrivað verk; tá tað snýr seg um ein spildurnýggjan leik, ert tú meira bundin og treytaður av tínari egnu bókmentaligu meting.

OJ: Ja, tað er ómetaliga stuttligt og avbjóðandi at kasta seg út í nakað, sum verður skapt her og nú. Við Claus Beck Nielsen gjørdi eg eina verkætlan á Dramaten, har 10 leikhús í Evropa samstarvaðu. Øll høvdu fingið til uppgávu at framleiða okkurt leiklistarligt yvir sigursrøðuna hjá Barack Obama, tað var heilt frítt, onkur gjørdi performance, onkur arbeiddi á onkran annan hátt og tað bleiv so alt at enda sett saman til eitt stórt event. Tað var ordiliga spennandi at arbeiða við einari tílíkari verkætlan, og uppliva hvussu røðan kundi relatera til Europa í dag.

 

Beint nú!

 

KP: Hevur tú havt ávísar leiklutir, sum hava verið serliga spennandi ella torførir ella er tað sum tað so ofta er hjá listafólkum, at tað er núverandi støðan, tað sum er beint her og beint nú, sum er mest spennandi?

OJ: Ja, júst soleiðis haldi eg tað er, beint nú er tað spennandi. Men yvirhøvur gangi eg ikki og droymi um at sleppa at spæla ein ávísan leiklut í einum ávísum leiki. Tað er í so ómetaliga stóran mun treytað av høpinum. Sjónleikur er eitt kollektivt fyribrigdi, sum verður framt saman við øðrum, hvat leggja tey í leikin, hvør er høvundur, leikstjóri, hvar er tað, nær er tað osfr. Alt hetta hevur týdning. Og jú meira opin og óbangin mann torir at vera saman og skapa tað rúmið, har tað er loyvt, og har pláss er fyri øllum, eisini frustratiónum, so kann henda okkurt, sum vit ikki vistu frammanundan fór at henda og tað haldi eg vera áhugavert. Tað er kanska eisini tað sama hjá einum málara, at hann byrjar við at hava eitt ávíst hugskot, men endar onkra aðra staðni enn hann hevði ætlað sær. List snýr seg um samskifti. At koma í eina samrøðu við løriftið. Fyri meg snýr sjónleikur seg um at koma í samrøðu við tilfarið, við hini, sum eru partur av leikinum, og at enda at koma í samrøðu við áskoðararnar.

KP: Í einari rósandi portrettgrein, sum Berlingske Tidende hevði um teg, metti leiklistaritstjórin, Jacob Steen Olsen, sum eisini er partur av Reumert-dómsnevndini, at tú ikki av álvara forloysti tínar skapandi gávur tey fyrstu árini, tá tú vart í føstum starvi í Århus og Keypmannahavn, hann heldur, at tað er hesi seinnu árini sum fríyrkisleikari, at tú blómar listarliga. Hvat heldur tú sjálvur um hetta uppáhaldið ert tú við uppá tað, sum hann meinar ?

OJ: Jú, eg skilji væl hvat hann meinar og eri partvíst samdur. Heilt frá byrjanini var tað óvissan, ið var avbjóðingin og tað stuttliga, at mann ikki akkurát visti hvat og hvussu. Eg haldi, at eg misti hetta tey síðstu árini á Kongaliga Teatrinum. Tá tú ert fast settur á einum tílíkum risastórum stovni, er vandi fyri, at títt egna initiativ hvørvur. Á kongliga leikhúsinum spælir tú teir leiklutir tú verður biðin at spæla í teimum leikum, sum verða settir upp, tað er ógvuliga avmarkað hvat tú sjálvur sleppur at avgera, tú ert bara ein finna, ið verður flutt í einum stórum spæli.  Sjálvandi er ein fjálgur tryggleiki í tí at fáa fasta løn, men tryggleikin hóskar ikki so væl saman við listini, í øllum førum ikki fyri meg.

KP: Sami ummælari sær eitt ávíst lyndi til, at leikarar vaksa fastir saman við ávísum leiklutum, og heldur at tú hevur ment teg nógv mótsett øðrum leikarum, sum bara endurtaka ávísar leiklutir.

OJ: Ja, tað tosaðu vit um í áðni og tað er ein trupulleiki fyri summar leikarar. Eitt syrgiligt dømi er Dirch Passer, sum hevði eitt brennandi ynski um at spæla meira álvarsligir leiklutir, men tað bar ikki til. Bara hann trein inn á pallin t.d. í leikinum “Mýs og menn”, vóru fólk um at koppa sum tey flentu.

 

Núið er bara til í núinum

KP: Nær og hvussu kom áhugin fyri leiklistini

OJ: Leiklistin hevur altíð verið har. Men upprunaliga hevði eg ikki stóran áhuga fyri sjónleiki. Listarligi áhugin kyknaði innan tónleikin. Eg var í sjeytiárunum við í einum tónleikabólki, Cactus, saman við Herluf Sørensen, Dánjali Højgaard, Marius Müller og Herluf Lützen og vit vórðu bidnir um at taka lut í leikinum “Beiggin, blóman, diddan og dukkan” sum Gríma framførdi og tá byrjaði tað spakuliga, eg varð síðan biðin um at spæla ein lítlan leiklut í leikinum Hatursfuglar og so vaks áhugin og eg fór til Odense at ganga í sjónleikaraskúla og eitt ár eftir, at eg var liðugur, fekk eg arbeiði í Århus Teater.

KP: Ummælarar rósa tær fyri eina serstaka sálarliga nærveru, ert tú tilvitaður um hetta?

OJ: Eg veit tað ikki sjálvur, men eg kann siga hvat tað er, sum eg royni. Rainer Werner Fassbinder byrjaði jú innan leiklistina áðrenn hann fór inn í filmsheimin, og hann hevur sagt um sjónleik, at tað er einasta listin har núið bara er til í núinum. Har er einki áðrenn og einki aftaná. Tað ljóðar kanska ørkymlandi, men tað er tað, sum eg royni, tá eg spæli, altso ikki at hugsa fram ella aftur, ikki hugsa um ta vitan eg havi ognað mær, men bara vera til staðar í núinum. Sjálvandi er alt lagt til rættis áðrenn, men hugsar mann um tað, meðan mann ger tað, so doyr tað.

KP: Ja, so kemur onkur frástøða uppí leikin. Men handan hjáveran í núinum má krevja, at mann dugir tilfarið serstakliga væl bæði intellektuelt og venjingarliga og so krevur tað ein ekstreman opinleika?

OJ: Kanska kann hendan støðan berast saman við tónleikin hjá amerikanska tónleikaranum, John Scofield, eg eri stórur fjeppari av honum. Hann eigur nógv løg, har eg haldi, at núið er til staðar. Tað snýr seg um samspæli í einari kvartett, hann hevur sololeiklutin, men tú merkir tað ikki ordiliga. Hvør leikari hevur stóran týdning og tað samspælið hevur týdning, alt hevur sítt pláss í einum nátturligum samanhangi. Tónleikurin og samspælið eru merkt av stórum opinleika og tilvit um hvussu alt skal vera.

KP: Tað snýr seg eisini um improvisatión?

OJ: Ja, men improvisatión hevur eisini stóran leiklut í sjónleiki. Sjálvt um orðaskiftið er skrivað niður frammanundan, so kanst tú ofta sum sjónleikari variera eitt sindur, um ikki talan er um onkra ávísa metriska skipan til dømis. Men eg haldi eisini tað sama er galdandi hjá klassiskum tónleikarum. Í tí løtu tú sleppur tíni vitan, tá noyðist tú at improvisera í ein ávísan mun. Men fyri at kunna gera hetta, krevst venjing, venjing og meira venjing og lat meg í hesum sambandi ikki gloyma at nevna tann týdning, sum Marita Dalsgaard, unnusta mín hevur. Hon er själv sjónleikari og veit alt um hvat gongur fyri seg í einari process. Men hetta at hava onkran hjá sær, sum man kann venda øllum saman við, er sera týdningarmikið fyri meg, ikki minst tá talan er um eitt menniskja, sum er so opið, vitandi og forvitið sum hon, og sum dugir at seta orð og kenslur á akkurát rætta stað í røttu tíð. Tað kann jú ikki virðismetast nóg høgt at hava eitt menniskja at ivast saman við at leita og finna, tað er einastandandi. Men tað er ikki bara nakað sum kemur av sær sjálvum. Tað krevur tíð, arbeiði, virðing og ikki minst so krevur tað kærleika.

 

Til Týsklands og kanska til Føroya at spæla?

 

KP: Tú hevur verið í Týsklandi og framført - hvussu kom tað í lag?

OJ: Tá eg fekk tilboðið úr Týsklandi, var fyrsti leikurin ein Michel Houellebecq dramatisering við heitinum Karte und Gebiet, síðani ein leikur við tekstum av Georg Büchner (Büchner Project) og so Peer Gynt. Eg mátti sjálvandi finna mær intensiva undirvísing í týskum, eg møttist og prátaði við eina kvinnu í Goethestovninum og harumframt fekk eg málundirvísing og so lurtaði eg eftir týskum tónleiki, teldan varð innstillað til týskt, og so hevði eg ein málvenjara á leikhúsinum.

 

Og tað gekk eftir øllum at døma ómetaliga væl hjá Olaf Johannesen í Týsklandi. Hann varð tilnevndur stóru Faust-virðislønina og hann er longu biðin aftur til Týsklands at spæla. Vit tosa eina løtu um føroyska leiklist og eg spyrji varisliga um føroyska leiklistin ikki longur er á nóg høgum støði til hann. Fyrst skilir hann ikki ordiliga hvat eg meini við og eg greiði frá orsøkini til spurningin, at hann hevur spælt fáar leiklutir í Føroyum, hann var við í “Glataðu Spælimonnunum” og so hava hann og Marita Dalsgarð saman framleitt og framført leikin “Eg taki tína hond í mína” í 2012, men annars hevur verið heldur langt millum snapsarnar frá honum. Hann hevur ongan hug at finnast at, men eg fái ein varhuga av, at hann neyvan hevur verið undirdýktur av tilboðum frá føroyskari síðu. Hann letur meg kurteisliga vita, at tað als ikki snýr seg um vantandi áhuga ella vantandi støði. Hann nevnir aftur tað kollektiva, at leiklistin er felags avrik. Vit práta um føroyska leiklist og vantandi fígging og um útisetalistafólk og fyrimunirnar við at fáa tey aftur til Føroya í sambandi við leikir, framsýningar, konsertir osfr., at tey saman við okkum fastbúgvandi kunnu hjálpa við at lyfta støðið enn hægri. At enda í hesum prátinum spyrji eg eitt lítið sindur meira ítøkiliga enn eg havi mandat til: 

 

KP: Um nú ein skaldsøga sum t.d. “Glansbílætasamlararnir” hjá Jóanesi Nielsen varð dramatiserað og leikstjórnað av Christoffer Berdal á Tjóðpalli Føroya við scenografi eftir Sámal Blak, og tú vart ringdur upp og var biðin um at spæla ein høvuðsleiklut, hevði tú funnið uppá at játta?

OJ: Ja!

KP: Tú ert 53 ár, hevur verið fast settur í størstu leikhúsum í Danmark, tú hvur fingið Lauritsen-virðislønina, verið innstillaður til ta stóru týsku Faust-virðislønina og hevur nú vunnið Reumert. Er yvirhøvur nakað eftir at gera hjá Olaf Johannesen?

OJ: Sjálvandi! Eg  havi so nógv eftir at læra, eg havi nógv eftir at gera, nógv fólk eftir at hitta og nógv sum eg vónandi skal útsetast fyri. Heiðurslønirnar eru ikki tað, sum tað snýr seg um. Heiðurslønirnar eru bara óvæntaða sukrið omaná. Júst tá eg byrjaði sum sjónleikari, hevði tað stóran týdning fyri meg at blíva virðismettur fyri tað, eg dugdi, men soleiðis er tað ikki longur. Tað, sum hevur týdning fyri meg nú, er at kunna skapa nakað, sum hevur týdning, sum eg haldi vera spennandi, sum kanska kann broyta okkurt.

KP: Er tín núverandi aldur ikki perfektur í so máta? Altso at vera vaksin og hava sjálvsálit uttan at skula taka sær so nógv av hvat onnur halda um ein?

OJ: Ja. Tað er beint nú, at tað kann henda sera nógv. Eg skal til Týsklands at spæla ein høvuðsleiklut í leikinum “Rose Bernd” hjá framúrskarandi týska rithøvundinum Gerhart Hauptman og so havi eg eisini høvuðsleiklutin í verkinum “Herr Puntila” á Kongaliga Teatrinum, tað er ein leikur hjá Bertholt Brecht.

Og Keypmannahavn er eisini eitt sindur sum Havnin - ein lítil bygd, tí brádliga kemur ein vinkona framvið okkara borði, sum hann ikki hevur sæð leingi og tey práta saman. Eg takki fyri samrøðuna, biði farvæl og gangi spent móti metroini við mínum upptøkutóli í taskuni og kensluni av, at tað er beint nú og í nærmastu framtíð, at nógv kann henda fyri føroyska leiklist.

Barokkmeistarin Velazquez

/

Í Grand Palais í París er hetta til hálvan juli ein stórfingin framsýning við verkum hjá barokkmálaranum Diego Velazquez, sum eru lænt úr listasøvnum og gallaríum víða um í Orleans, Rouen, Madrid, Wien, Chicago og Boston.

Diego Velazquez er ein serstakliga týdningarmikil listamaður ikki bara í teirri gomlu listini, hann var eisini ein stór fyrimynd hjá Picasso, sum í 1957 málaði 58 parafrasur av kenda verkinum Las Meninas, ið Velazquez málaði í 1656. Tann yvir tríggjar metrar høgi málningurin frá spanska hovinum, Las Meninas / Hovdamurnar er tíverri við á framsýningini í Grand Palais, men hongur har hann plagar í Prado Listasavninum í Madrid. Framsýningin í Grand Palais er tó á tremur í týdningarmiklum verkum hjá Velazquez, sum eisini eru høvuðverk í evropiskari listasøgu. Listamálarin Diego Velázquez var borin í heim í 1599 í Sevilla. Hann var føddur inn í eitt samfelag í handilsligari framgongd, har myndaskaparar áttu virðing millum manna. Velazquez var heilt ungur, tá hann avgjørdi at gerast listamálari, tað var longu í 1611, tá hann var bara 12 ára gamal, at hann byrjaði sum lærlingur hjá málaranum Fransisco Pacheco og seks ár seinni var hann útlærdur.

Framsøkin listamaður

Velazquez hevði stórar ætlanir og droymdi um at gerast málari hjá kongi og í 1622 fór hann til Madrid og hóast hansara ætlan um starv miseydnaðist, fekk hann heilt nógv burturúr. Eitt nú upplivdi hann í Madrid eitt nýtt listarák úr Italia, sum kom frá italska málaranum Caravaggio. Myndirnar hjá Caravaggio eru um somu tíð sera veruleikakendar og ógvuliga dramatiskt uppsettar. Hansara halgimenni eru veruleikakendir veðurbardir menn við rukkum og lýtum, sum ofta eru settir inn í eitt bølamyrkt myndarúm, har ein ljósglæma upplýsir teir, eins og stóðu teir á einum palli. Hetta modernaða ljósárinið, sum fleiri barokkmálarar brúka, kallast chirascuro ella clair obscur, ið merkir ljós í myrkri. Í 1623 málaði Velazquz fyrsta portrettið av Filip IV kongi og stutta tíð eftir varð Velazquez settur í starv sum hovmálari. Velazquez var fremst av øllum portrettmálari, hansara myndir av spanska hovinum tykjast næstan kollveltandi í mun til eldri myndir, bæði myndevnisliga og í mátanum tær eru málaðar. Har er øgiliga nógv meira lív í myndunum hjá Velazquez enn í hovmyndunum áðrenn hann.

Modernað fyrimynd og einari

Tað er kanska ikki løgið, at modernað listafólk sum t.d. impressionistarnir dámdu Velazquez. Har er okkurt, sum líkist í máliháttinum í teimum sjónligu, títtu pensilsstrokunum, sum fanga ljósárinið og gera tilfarið í tí, sum lýst, ítøkiligt. Kenda myndin av Innocent páva, sum Francis Bacon parafraseraði í 1953, er dømi um framúrskarandi evnini, sum Velazquez hevði til at mála ymisk tilfar sum silki og línklæði, men eisini evnini hjá spanska málaranum at ganda fram eitt livandi menniskja úr kjøti og blóð í einari portrettmynd, sum enn í dag tykist ógvuliga veruleikakend, næstan nútíðarlig. Velazquez málaði realistiskt, men tann eitt lítið sindur stívi mátin, sum fólkini eru uppstillað í myndarúminum hoyrir gomlu hevdini til. Sjálvt um Velazquez var víðagitin málari í sínari egnu tíð myndaði hann ikki nakran skúla ella nakað rák av málarum, sum hermdi eftir honum. Tað var ikki fyrr enn nógv senni í tíðini, at hann varð enduruppdagaður av Goya, Manet og øðrum listafólkum. Kanska var Velazquez ov torførur og ov egin at herma eftir. Kanska var hann framman fyri sína egnu tíð. Myndirnar, sum eg eri serliga hugtikin av hjá Velazquez, eru tær, sum innihalda speglingar ella myndir í myndunum, hetta er galdandi fyri myndir sum Las Meninas, Venus, Køksgentuna í Emmaus og Jesus hjá Mariu og Martu.

Venus

Myndin av rómversku kærleiksgudinnuni, ið er við á framsýningini í Grand Palais, er tann einasta nakna kvinnulýsingin, sum vit vita um, at Velazquez hevur gjørt. Nakinmyndir eru orsakað av leiðreglum hjá kirkjuni og inkvisitiónini í tátíðar Spania rættiliga sjáldsamar innan málningalistina har um leiðir í 17.øld og hildið verður eisini, at Velazquez hevur málað sína Venusmynd í Italia onkuntíð millum 1647 og 1651. Á myndini síggja vit eina unga vakra kvinnu, sum speglar sær. Ein rundleittur smádrongur við veingjum - tað man vera Amor - heldur í speglinum ella í spegilsmyndini. Myndin varð flensað í 1914, tá ein av sonevndu suffragettunum, Mary Richardson, sum stríddust fyri m.a. valrætti til kvinnur royndi at oyðileggja myndina sum mótmæli móti viðferðini hjá bretska stýrinum av leiðaranum av suffragetturørsluni, Emily Pankhurst. Mary Richardson er ikki tann einasta, sum hevur øst seg um naknar sexualiseraðar kvinnulýsingar í listini. Men hendan myndin hjá Velazquez er annað og meira enn bara ein mynd av kvinnuligum vakurleika, Venus verður ikki bara lýst sum eitt sexobjekt. Vegna ósamsvar í myndini, bæði myndevnisliga og viðvíkjandi málihátti er hetta ein mynd, sum setur spurningar. Málihátturin er nógv meira óslættur í spegilsmyndini og andlitið er bæði ov stórt og ov gamalt í mun til tann kroppin og vangan, sum vit síggja aftanífrá. Hetta er ein av fleiri myndum hjá Velazquez, sum listfrøðingar kjakast um. Onkur heldur, at myndin snýr seg um vandarnar í sjálvsdyrkan. Eg ivist í um tað ber til at lesa tílíkan moral inn í myndini, men eri óansæð hugtikin av sjálvum muninum millum tann strálandi sera likamliga, trídimensionella kroppin og so veikt málaða, burturfánaða andlitið, sum eg eisini haldi kann brúkast sum ein hóskandi viðmerking til nútíðarinnar kropsdyrkan.

Myndir í myndini

Í myndini av Las Meninas er veggurin aftast í avmyndaða rúminum fullur av myndum, ein av hesum myndum er øðrvísi ljós enn hinar og líkist einum spegli. Tað kundi til dømis hugsast, at vit í speglinum síggja myndevnið, sum Velazquez er við at mála í speglinum aftast. Í myndini sæst eisini ein sjálvsmynd av málaranum við eitt sera stórt lørift júst sum Las Meninas. Tí kann eisini hugsast, at málarin hevur málað eina mynd av tá Las Meninas varð málað, men á mátanum, sum øll á myndini hyggja upp á áskoðaran kann eisini hugsast, at tað er áskoðarin, sum er við at vera málaður. Hetta sama evnið við ivasomum speglum, sum antin eru myndir ella útsýni inn í eitt annað rúm, er eisini á skránni í tveimum myndum av einari køksgentu, sum tykist steðga á við arbeiðinum, hon stendur við hondunum niður á køksborðið við høvdinum á skák sum um hon gáar eftir onkrum. Vinstrumegin køksgentuna gongur okkurt fyri seg. Tað kundi verið ein mynd ella ein spegil, men er helst ein veggjaopningur úr køkinum inn í stovuna. Og á myndaheitinum skilst, at tað ikki er hvat sum helst, sum gongur fyri seg. Myndin eitur Køksgenta til døgurðan í Emmaus, og tað er eftir øllum at døma júst tann døgurðin, tá tann endurrisni Jesus vísti seg aftur fyri fólki. Hin myndin líkist við sama denti á kyrrlutalýsingina í køkinum í forgrundini men við tveimum kvinnum, einari køksgentu og einari eldri kvinnu, sum peikar móti stovuni. Hetta eru hugtakandi myndir, ikki bert tí tær eru framúr væl málaðar, men tí tær støðugt elva til iva um myndarúmið og til hugsanir um avmyndingar og um myndina sum miðil.

Tað er neyvan nøkur list, sum kennist so fjar frá teirri føroysku sum tann  centralevropiska barokklistin, jú kanska italska endurburðarlistin, sum eisini hevur hetta sama sofistikeraða og ovurmentaða bráið. Samstundis rýkur henda listin av ítastu førleikum og av makt, av hovlívi, har tey høvdu jól og góðar dagar á einum støði, sum vit ongantíð hava upplivað í Føroyum. Men hetta er ikki einasta orsøk til, at vit ikki hava listafólk, sum mála á sama hátt sum Diego Velazquez. Høvuðsorsøkin er sjálvsagt tann, at føroysk list avmarkar seg til at vera modernað. Tað finst bara ein føroyskur málari, sum kemur mær til hugs í hesum sambandi og tað er Tórbjørn Olsen, sum er framúrskarandi portrettmálari eins og Velazquez, hann er eisini hugtikin av spanska barokkmálaranum og hevur eisini arbeitt við somu myndevnum, t.d. Døgverðin í Emmaus, sum Tórbjørn Olsen málaði til altartalvuna í kirkjuni í Thorum í 2011. 



Flott framsýning um móta í Norðurlandahúsinum

/

 

Upplatingin av Summarframsýningini í Norðurlandahúsinum fríggjadagin var grandios, men tað sømdi seg fyri framsýningina, The Weather Diaries, ið av sonnum er stórsligin.

Í staðin fyri sum vant at ganga fyri seg í forhøllini, var móttøkan í stóru konserthøllini í Norðurlandahúsinum. Har vóru rund borð sett upp við stólum, har fólk kundu seta seg og so nógv vóru komin til fernisering, at tað skjótt gjørdist fult rundan um borðini. Eg stóð uppi undir allari seansuni, ið kanska av teirri orsøk kendist heldur drúgv. Fyrst beyð stjórin í Norðurlandahúsinum, Sif Gunnarsdóttir vælkomin og greiddi frá hvussu framsýningin var komin í lag. Síðani røddi Heðin Mortensen og fegnaðist millum annað um stóran týdningin, sum list og sniðgeving hevur fyri okkara samfelag. Inn í millum røðurnar framførdi kvinnubólkurin KATA til mikla fragd fyri áhoyrararnar, sum kvitteraðu við ljódligum lógvabrestum. Kuratorarnir hildu ein lítlan fyrilestur, har tær við orðum og myndum greiddu frá hvørjir tankar liggja aftan fyri verkætlanina og at enda trein føroyska avantgarde drottningin, Barbara í Gongini á pallin og lýsti framsýningina at vera opna.

Ein ferðaframsýning

Talan er um eina ferðaframsýning. Stigtakari til Summarframsýningina er verkætlanin The Nordic Fashion Biennale í samstarvi millum Ísland, Grønland og Føroyar. Kuratorar eru myndakvinnurnar Sarah Cooper (USA) og Nina Gorfer (Eysturríki). Tær báðar Cooper & Gorfer búgva í Gøteborg, har tær samstrava. Tá tær í 2012 vitjaðu norðurlond fyri at hitta sniðgevarar í sambandi við framsýningina, varnaðust tær hvussu stóran leiklut veðrið hevur her um leiðir. Tessvegna valdu tær at kalla framsýningina fyri Veðurdagbøkurnar. Tær valdu út nakrar av sniðgevunum, sum tær hittu, og føroysku luttakararnir eru Guðrun & Guðrun, Barbara í Gongini og Rammatik (Rannvá Káradóttir og Marianna Mørkøre). Úr Íslandi koma Mundi, STEiNUNN, JÖR by Guðmundur Jörundsson, Kría, Hrafnhildur Arnardóttir a.k.a. Shoplifter, og grønlendsku luttakararnir eru Bibi Chemnitz, Najannguaq Lennert, Nikolaj Kristensen og Jessie Kleemann.

Fotomyndir


Við framsýningini vísa Cooper & Gorfer á tann týdning, sum móti og nútímans sniðgeving hava fyri mentanarsamleikan. Framsýningin varð fyrstu ferð at síggja í Frankurt, síðan varð hon framsýnd í Keypmannahavn og nú í Havn. Sjálvt um fotomyndir fylla stóran part av framsyningini, halda kuratorarnir ikki, at talan beinleiðis er um eina fotoframsýning í orðsins rætta týdningi. Í einari samrøðu greiðir Sarah Cooper frá, at tær royna at siga søgur við myndunum og at teimum dámar um myndirnar ikki eru so tøkniliga eintýddar, at tær í summum minna um málningar og at tær í støðum eru grafiskar meðan aðrir staklutir tykjast næstan ítøkiligir.

Munagóð myrkalegging

Framsýningin breiðir seg um alt Norðurlandahúsið og tað er ein sonn fragd at síggja, at eisini Athøll er tikin í brúk. Eg haldi eisini, at tann parturin av framsýningini riggar best. Hølini eru myrkaløgd og fotomyndirnar í stórari stødd eru upplýstar, hetta er sera effektivt og gevur framsýningini eitt serstakt dramatiskt huglag. Myndirnar eru ómetaliga yndisligar, estetikkurin í onkrum av hesum lýsingunum av bleikum ungmoyum við rosalittum kjálkum minna næstan um portrettmyndir hjá Raphael og Renoir, tó uttan ta dýpdina, sum listaverkini innihalda. Ítøkilig dýpd hómast hinvegin í installatiónsverkinum hjá Steinunn Sigurðardóttir, sum nógv vóru sera hugtikin av. Verkið er sett saman av einum hvítum kjóla í ovurstødd, sum hongur niður úr loftinum miðskeiðis í eini ørgrynnu av túllpettum, sum sveimu og kasta skugga og skapa iva um hvat er ítøkiligt.


Summarmótaframsýning

Hetta er ein framsýning um móta, og móti er nakað annað enn list, tó at nøkur av verkunum nærkast einum listarligum úttrykki. Óansæð, so er tað hugtakandi at síggja eina tílíka norðurlendska presentatión av sniðgeving av hægstu góðsku – ikki minst er tað gott at varnast hvussu væl føroysku ískoytini standa seg í heildini. Myndin Kristin Against Black av einari gamlari kvinnu, sum er vavd inn í svart klæði hjá Barbaru í Gongin er framúrskarandi og eisini eitt dømi um eitt verk, sum siktar hægri enn at vísa lekrar myndir av vakurleika.

 

Valplakatir uttan veiggj

/

 

Hesa brátt farnu vikuna hava alsamt fleiri valplakatir verið at sæð í sambandi við fólkatingsvalið. Valplakatir hava kanska ikki sama stóra leiklut í valstríðnum í dag sum tær høvdu fyrr í tíðini, áðrenn sjónvarpið og síðan internetið broytti alt. Sjálvt um miðlaumhvørvið er øðrvísi, satsa tey flestu valevnini uppá plakatirnar enn, men tað er synd at siga, at henda satsingin er nakað serliga kreativ.

Sum heild hava valplakatirnar verið heldur enn ikki slættligar hesi seinastu árini – tær eru at kalla reinsaðar fyri alt, sum bara minnir um politiskan boðskap og kreativitet og tað er spell. Plakatin er eitt serligt myndaslag, sum í grundini hevur eina drúgva og stolta politiska hevd. Plakatir hava í meira enn eina øld verið brúktar bæði í almenna rúminum sum áheitan og í reklamuhøpi, men tær verða eisini brúktar til at prýða heim sum eitt bíligari alternativ til eitt nú oljumálningar. Men upprunaliga vóru tær mótmæli móti makthavarunum.

Og ofta eru hesar gomlu plakatirnar merktar av listarligum og estetiskum virði, sum tær nýggju valplakatirnar ikki náa til kníggja. Vit kunnu t.d. illa ímynda okkum, at fólk í framtíðini fara at brúka valplakatir frá nútíðini á sama hátt sum gamlar plakatir verða brúktar í dag eins og prýði í heimunum.

Ræðast boðskap

Søgan hevur lært okkum at ræðast propagandaplakatir, men vit mugu ikki vera bangin fyri at hava eina meining og at føra hana fram. Politikkur er fullur av sannførdum fólkum. Hví ikki brúka hesa sannføringina, eisini í plakatunum? Til tess at fáa politiska boðskapin fram á besta hátt, er tað ein fyrimunur at hugsa kreativt og øðrvísi bæði innihaldsliga og grafiskt og hetta er nakað, sum listafólk duga. Gamlar valplakatir eru stuttligar og hugtakandi at hyggja at, og so siga tær eina fólkaræðisliga søgu um hvørji evni hava verið áleikandi í sambandi við tey ymisku tíðarskeiðini. Í Evropa hevur politiska plakatin sína stórheitstíð aftaná fyrsta verðaldarbardaga og inntil 1950-60´ini, tá sjónvarpið kom. Frá byrjan av høvdu listafólk sum Toulouse-Lautrec stóra ávirkan á plakatmótan í Evropa, men eisini russiskar plakatir ávirkaðu serliga plakatirnar hjá sosialistisku oppositiónini í byrjanini av 20.øld. Tær gomlu plakatirnar vórðu teknaðar og málaðar av listafólkum, grafikarum og karikaturteknarum, sum eisini kundu finna uppá at gera politisk mótstøðufólk til gjøldur. Hetta er vorðið óhugsandi í okkara meira politiskt korrekta nútíðarsamfelag. Prentitøknin hevur sjálvandi eisini havt ávirkan á plakatframleiðsluna og her hevur steinprentið, men eisini linoleumsprentið verið útbreitt. Seinni varð eisini offsettprent og fotokopi brúkt. Ein onnur grundleggjandi treyt, sum skal nevnast í sambandi við plakatframleiðslu er pengar, tí tað kostar at fáa plakatir settar upp og prentaðar við røttum grafiskum samleika ella hvat tað nú er, tey kalla tað – reklamufólkini. Sum heild haldi eg, at kreativiteturin tykist størri í plakatum, sum verða framleiddar av t.d. luttakarum í Faroe Pride. Men í grundini eru fleiri dømi um væl eydnaðar valplakatir, sum eru bílagdar frá listafólkum, t.d. Hope-plakatin, sum gjørdist púra grundleggjandi partur av valstríðnum hjá Barack Obama í 2008. Tað var gøtulistamaðurin Shepard Fairy, ið gjørdi ta plakatina við støði í fotomyndum hjá Associated Press.

Valplakatirnar líkjast

Eg var mær ein túr í vikuni uppi í rundkoyringina við Norðara Ringveg í Havn. Har stóð ein stór plakat av Anniku Olsen uttan nakað annað enn hennara ásjón, navn og navnið á Fólkaflokkinum. Tey hava kanska valt at satsa uppá útsjóndina hjá valevninum og tað skilji eg væl, tí Annika Olsen sær gott út og er frískliga avmyndað uttandura í føroyskum landslagi við vindi í hárinum og bókstavirnir eru eisini frískir og grønir. Eg haldi bara ikki, at tað hevði gjørt nakað um onkur boðskapur slapp við í myndina. Eg meini so við; í einum lutfalsliga lítlum samfelagi sum okkara átti tað ikki at verið neyðugt at framleiða plakatir uttan vit, sum bara eru meir og minni væl eydnaðar portrettmyndir við einum stórum bókstavi, sum vísur hvønn flokk og lista valevnið hoyrir til. Vit vita fyri tað mesta hvørji tey eru og hvørjum flokki tey eru í. Vit vita eisini hvussu tey síggja út og  hvussu tey eita - eisini tá tey ikki eru so væl friseraði ella fotoshoppaði.

Kreativ uppheinging

Plakatin av Høgna Hoydal í somu rundkoyring var átøk plakatini av Anniku Olsen - heldur ikki her hómaðist nakar boðskapur. Hansara plakat var á sama hátt sum í áðurnevnda føri sett saman av einari góðari portrettmynd av honum sjálvum, brosandi við navni og flokki og tað var altso ein keðilig plakat og tað skilji eg ikki. Høgni Hoydal er ikki keðiligur, hann er á tremur í politiskari indignatión og vilja. Tað var ein lítil uggi í, at vantandi kreativiteturin í sjálvari plakatsniðgevingini varð kompenseraður av mátanum, plakatirnar vóru staðsettar. Plakatin av Høgna Hoydal hekk nokk so væl mitt í einari strípu av plakatum hjá Edmund Joensen báðumegin, sum onkursvegna tóktust peika fagnandi yvir á Høgna Hoydal og tað var eitt sindur stuttligt. So frægur var Edmund Joensen, at hann hevði eitt slogan á sínari plakat, men ikki var talan um eitt serliga hvasst ella neyvt slogan:  “ÁLIT/ÚRSLIT” – kann hetta ikki brúkast sum PR um allar flokkar? Boðskapurin má ikki blíva ov breiður, so verður hann útvatnaður.

Plakatin hjá Rigmor Dam, sum eg sá í fleiri eintøkum uttan fyri eini hús í Varðargøtu - ein teirra var helst á veg niðan í rundkoyringina - var áhugaverd í so máta. Her var aftur talan um eina snøgga portrettmynd av valevninum, men henda plakatin var horisontal og helvtin av myndaflatanum var rósureyður við einari javnaðarrósu og sloganinum “Kom víðari!” Hetta er sanniliga eisini ein breið orðing, men hon rakar allíkavæl inn í ein viðkomandi kontekst, sum hevur verið eitt høvuðsevni í sambandi við fólkatingsvalið í Føroyum. Ein afturvendandi spurningur hevur nevniliga verið hvørt vit yvirhøvur hoyra heima í donskum politikki. Tað er fyri mong ein eitt sindur troyttandi tvístøða, eisini tí føroyskir veljarar neyvan kenna sær ábyrgd av tí, sum gongur fyri seg í donskum politikki. Um vit leggja aftrat, at summi valevni ljóða sum um tey ikki ætla at blanda seg, meðan onnur primert ætla sær niður at skaffa fleiri pengar, ja so hevur valið ikki verið lætt val hjá føroyskum veljarum og í hesum høpi tykist áheitanin frá Rigmor Dam viðkomandi og pragmatisk.

 

Jacob stýrir

Grundleggjandi kann eg ikki ordiliga ímynda mær, at allar tær snøggu passmyndirnar í ovurstødd flyta nakra atkvøðu. Og tað sama benda útlendskar kanningar á, t.d. staðfestu danskir granskarar við seinasta val, at plakatirnar í sær sjálvum ikki hava nakra ávirkan á veljararnar, men at arbeiðið kring plakatirnar, framleiðsla og uppseting av teimum osfr. hava eitt ávíst mobiliserandi árin. Men um varhugin av, at plakatirnar hjá teimum ymisku flokkunum primert venda sær til veljararnar hjá somu flokkum nú vísir seg at vera rættur, kundi tað ikki verið meira hóskandi at fingið greiðan politiskan boðskap í plakatirnar? Tað hevði verið nógv stuttligari, tað kundi virka savnandi í mun til kjarnuveljararnar, undirhaldandi og gott fyri fólkaræði við tað, at tílíkar plakatir høvdu elvt til kjak og økt tankavirksemi hjá okkum øllum? Hví ikki av álvara lata valplakatirnar spegla tann stóra eldhuga, ídni, vitan og áhuga, ið fyllir hesi fólkini, valevnini, sum fáa plakatirnar gjørdar? Og kanska skuldi mann eisini gjørt sær betur ómak bæði innihaldsliga, men eisini fagurfrøðiliga. Eg havi ikki sæð allar valplakatirnar í sambandi við hetta fólkatingsvalið, men sum heild eru tær ógvuliga eins og minna um plakatirnar til løgtingsvalið. Í teirri keðiligu heildini má mann bara fegnast um undantøkini. Eitt nú var plakatin hjá Jacob Vestergaard til síðsta løgtingsval fyrimyndarliga kreativ. Tað var ein tekning hjá Óla Petersen av fiskimálaráðharranum, sum klemmaði ein stóran makrel. Niðri undir stóðu nøkur kvæðaørindi, annað ørindi ljóðaði “Jacob stýrir makrelinum yvir tann salta sjógv/ Letur hann allar hinar vita/ Eg vil hava nógv”. Eg gangi út frá, at hetta upprunaliga var ein keiputekning í Sosialinum, sum gjørdi gjøldur við grammleikanum hjá fiskimálaráðharranum, men tað er ikki vist, at fólkafloksveljarin heldur líka illa um grammleika sum javnaðarveljarin. Eg haldi, at tað er stuttligt og vísir virðingarvert yvirskot, at Vestergaard tordi at brúka eina tílíka tekning í einari valplakat. Niðri undir tekningini stóð viðmerkt við appilsingulum stavum uppi yvir einari fotomynd av Jacob Vestergaard: “Søtur er sjálvgivin biti” og hervið verður skemtið vent við. 

Nationalisman stingur fram sítt høvur

/

Fyri løtu síðani varð nýggja danska stjórnin presenterað við Lars Løkke Rasmussen sum forsetismálaráðharra. Mentanar- og kirkjumálaráðharri verður Bertel Haarder, hann er 70 ár og væl kendur í donskum politikki. Hann hevur verið ráðharri innan fleiri øki, m.a. undirvísing, tað var við honum á odda, at bachelor varð sett í verk á donskum universitetum. Bertel Haarder er liberalist í odd og egg við støði í Grundtvigska háskúlaumhvørvinum og tjóðskaparligari konservatismu. Hann hevur skrivað fleiri bøkur, har hesin hugburður er greiður, t.d. atfinningar at almennaverkinum og vælverðarsamfelagnum sum heild, ið hann heldur passiviserar fólk. Institutionernes tyranni (1974), Midt i en klynketid(1980), Grænser for politik (1990) og Lille land, hvad nu? (1994). Eg nýti høvið at vísa eina mynd úr nýggjasta kataloginum hjá framúrskarandi danska listamanninum Peter Carlsen frá framsýningini á Kastrupgaardsamlingen Realitymaleri. Myndin er frá 2004 og lýsir alter ego listamansins Villy, ið fær eina opinbering av tí meira óhugnaliga slagnum. Villy er ein breiðspektraður persónur, til tíðir er hann eitt slag av typiskum danskara, ein antihetja við ølbúki, sum elskar Kartoffelchips og øl og sum ræðist aðrar mentanir, sum ikki elska øl og chips. Hendan myndin eitur “Clairvoyant Villy ser nationalismen stikke sit hoved frem”. Fólkaræðið hevur talað. Danmark er blátt við einum enn kaldari ljósagulum undirstøði, men kanska er ein lítil reyður uggi í tankanum um alla inspiratiónina, sum politiska listin nú fær í Danmark. 

Kvæði í list

/

 

The Ballad in Faroese Art

Listasavn Føroya 27.6. – 30.8. 2015

Kvæði og myndlist

Gomlu kvæðini eru mentanarligt DNA í føroyskum siðaarvi. Tey liva enn við sítt fríska lív í dansinum. Kvæðini vóru eisini keldan til nútímans føroyska skriftmálið, tá tað varð endurreist í 1800-árunum.

Eisini í listini hava kvæðini og dansurin verið eitt væl umtókt myndevni hjá mongum myndlistafólki. Gitnasta lýsingin av serliga Sjúrðarkvæðunum eru málaðu relieffini hjá Williami Heinesen í Kommunuskúlanum í Havn, kend av ættarliðum av skúlabørnum í høvuðsstaðnum.

Á okkara døgum hevur Astri Luihn, sum sjálv hevur granskað kvæðaløgini, givið kvæðunum eina modernaða tulking.

Annars er tað mest dansurin, sum hevur givið listini íblástur, frá Emil Krause yvir Sámal Joensen-Mikines og Janus Kamban til Olivur við Neyst, Edward Fuglø og óbeinleiðis Inga Joensen. Álvarsemi, dynamikkur, felagsskapur, kæti og skemt seta dám á hesar lýsingar, sum avspegla, at dansurin gongur fyrr sum nú.

Framsýningin á Listasavninum hevur samband við altjóða kvæðaráðstevnu-na, Ballad Conference, sum verður í døgunum 20. – 24. juli í Havn í samstarvi millum H.N. Jacobsens Bókhandil, Fróðskaparsetur Føroya og Norðurlandahúsið. Tvey av tiltøkunum á ráðstevnuni verða á savninum. Sí heimasíðuna hjá ráðstevnuni www.ballads2015.fo

Framsýningin heldur fram til 30. august, tó avbrotin í viku 31, tá Ólavsøkuframsýningin sum vant fyllir savnið.

Framsýningin letur so upp aftur í viku 32 og heldur fram allan august mánað.

Til framsýningina eru 12 dupult postkort givin út við myndum av einum listaverki og umtalu av tí.

Av tí at ráðstevnumálið er norðurlendsku málini og enskt, er teksturin á postkortunum enskur. Bæði føroysku kvæðini eins og føroysk list eiga eisini at fáa altjóða uppmerksemi.

 

Vinaliga heilsan LISTASAVN FØROYA

 

Nú er tað ikki stuttligt meir...

/

Mynd: Hitt føroyska skjaldraveldi

Fáir løgmenn munu hava elvt til so nógva satiru og kreativt skemt sum núverandi løgmaður. Og ikki kann sigast annað enn at núverandi BADH samgonga hevur verið ófør í mun til at tendra og vekja ta annars durvandi politisku listina her á landi. Og júst nú, tá tað í grundini yvirhøvur ikki er stuttligt meir, nú øll smíl eru fánað og pínligheitin yvir, at løgmaður Kaj Leo Holm Johannesen ikki alt fyri eitt játtaði sítt misbrot, breiðir seg. Tað er spell - hann hevði sýnt sær sjálvum, sínum embæti og sínum landi størri virðing um hann alt fyri eitt viðgekk, at hann segði ósatt fyri bæði tingi og Føroya fólki og tók avleiðingina og fór frá. 

Hetta er enn ein ørkymlandi óstøða í føroyskum politikki, sum verður drigin út inntil august, men í staðin fyri at drýpa høvur, kunnu vit kanska í staðin brúka tíðina uppá at flenna eitt sindur at politisku listini, sum kom burturúr leiðsluni hjá Kaj Leo Holm Johannesen. Her eru nøkur dømi. Ovast er tað rámandi viðmerking frá karikaturteknaranum Óla P. Síðan kemur ein táttur ella eitt nýskjaldur frá hinum spíska og stuttliga Skjaldraveldinum alias Carl Jóhan Jensen, sum hevur gjørt manga herliga lýsing av løgmanni. Síðani eru nakrar broderaðar myndir hjá Randi Samsonsen, har hugleitt verður um nakrar ávikavíst falskar og býttisligar útsagnir hjá løgmanni. Heini Festirstein hevur eisini gjørt nakrar stuttligar myndir við støði í samstarvinum millum løgmann og Kára P.Højgaard og øllum misálitisroyndunum hjá andstøðuni, sum allar hava verið sum at sletta vatn á gás. Tvey tónaskøld, Sunleif Rasmussen og Teitur Lassen tóku stig til eina happening í Sandagerði við grillaðum pylsum "Vit liggja ikki við Kaj, men spæla á sandinum". Føroyaportalurin eigur filmsbrotið "Tak for boykottet", sum upprunaliga er frá Degi og Viku og sum FP hevur tónsett við tónleiki frá Klovn. Løgmaður er nú farin í summarfrí, men áðrenn vit vita av er hesin mánaðin av og løgmaður má í holtur við at pussa sær silvurið til búnan og tá er bara heilt stutt til at vit, fólkið í Føroyum sleppa at velja og harvið at úttrykkja hvat vit halda um tað, sum gongur fyri seg á Føroya Løgtingi.

http://oli.portal.fo/nasadjarvur.html

 

 

 

Lögmans-rím á ólavsöku

 

Eitur nú kallur okkurt og senn,

í munni hevur  hann níggju  tenn,

hongur so úti á nesinum,

skolar niður í vesinum

meylandi úti á fjesinum:

„Eingin skal nú úr útlandi,“

lovar hann so talandi,

„fáa stertin á uppboði,

fari tað so karmoðið,

frítt at eiga

frælst skal vera

hvørjum tí, sum tað kann greiða

at fáa alt so slætt forerað.

Slætt forerað.“

 

Brestir kallur nú upp á nakka

Teldu kann so væl at pikka,

fast í gólv at traðka

heldur fram at brakka:

„Ja,halgadoyð

Og fimm hurrá,“

Fettir hann seg afturá,

„Tað kann eg nú svørja uppá,

meðan eg larri á nesinum

og tað rennir í vesinum,

stýrið heima á klettinum,

tálgareygað í knettinum,

verja skal sum kellingin,

tí soleiðis er nú hellingin,

vælferð krevur sparingar,

flatan skatt

og snaringar,

uppi er nú niðri

sum vestur er í eystri,

aftari so fyrri

sum fanin er í lestri,

satt er övugt

og líka frægt,

hvítt so reytt

sum hart er bleytt,

tá er nú

og nei er jú,

men tó er satt á bókum skrivað

uttan blokk kann eingin liva

nei,her skal standa í onkrum líki

ævigt,

ævigt,

mítt hanaríki,

einki muna nakran veg,

eingin krevja at kvíða seg,

ja,spilling,

villing,

hillingá,

nei,kleim tú tína stórutá.

Tingsins sekstan og so ein

byggist kirkja á tann stein,

æra mín og krákubein.

Krákubein.

 

Ja, ússa, dússa, dulla, deyð:

Bróti eg nú náðis-breyð,

taki sild

Og fimm makrelar

Metti fólkið við vinstru hond,

tað skal frættast í onnur lond,

Ja, syðst í Beneluxum:

Mínir seðlar

Saktans kunnu

halda tvinnum buksum.

 

Men sektin liggi á kringvarpsroksi

ábyrgd so sum öðrum flogsi,

alt tað bera oyravoks,

standi meg í hvørjum foksi

innan bæði og uttanfloks.“

 

Gaggar hann so á fjesinum,

fattur, brattur

á nesinum

skolar hann niður á vesinum,

hesin, sum eitur okkurt senn,

í munni hevur so hvassar tenn.

Ja, tað veit denn.

Ja, tað veit denn.

Hitt føroyska skjaldraveldi

Heini Festirstein

Heini Festirstein

Randi Samsonsen

Randi Samsonsen

 

 

Olaf Johannesen fekk Reumert-virðislønina

/

Olaf Johannesen er besti sjónleikari av sínum kyni í danska kongaríkinum – tað er staðfest fleiri ferðir hesi seinastu árini og nú hevur eisini eydnast honum at fáa eina Reumert- virðisløn. Í einum óvanliga lívligum príshandanarshowi varð kunngjørt sunnukvøldið, at dómsnevndin hevði valt føroyska sjónleikaran framum hinar tilnevndu at fáa ársins Reumert fyri trinnar framúrskarandi leiklutir í hesum leikárinum sum Adolf Eichmann í leikinum Samtale før døden, fyri leiklutin sum Hendrik Höfgen í Mefisto og fyri leiklutin sum Proctor í leikinum Heksejagt (Hatursfuglar) á Det Kongelige Teater. Hjartaliga til lukku, Olaf, vit gleða okkum til at síggja teg á einum føroyskum leikpalli um vónandi ikki alt ov langa tíð -  Lesið stóru samrøðuna við Reumert-vinnaran í komandi Dimmalætting.

KOYR Á OLAF!

/

 Fínu myndina tók Natascha Thiara Rydvald

Sjálvt um tað í sær sjálvum er ein óvanliga stórur heiður at vera innstillaður til eina Reumert-virðisløn fyri besta mannliga høvuðsleiklutin fyri heilar tríggjar leiklutir, má eg siga, at eg eri sera spent í dag, nú tað skjótt verður kunngjørt hvørjir ársins vinnarar vera. Og sjálvt um hini, sum eru tilnevnd, ivaleyst eru dugnalig, so má eg viðganga, at eg við næstan líka óhemmaðari passión sum ein føroyskur fótbóltsviðmerkjari haldi við tí 53 ára gamla sjónleikaranum úr Havn - KOYR Á OLAF!

Tað ber til at fylgja við í virðislønarhandanum á DR K longu frá klokkan seks í kvøld við práti og ymiskum. Til virðislønarhandanina verða Tue Biering og Jeppe Kristensen vertir. At verða innstillaður til Reumert-heiðursløn í kategoriini Ársins mannligi leiklutur fyri tríggjar høvuðsleiklutir, staðfestir, at talan er um ein sjáldsaman sjónleikara av heilt serligum karat. Olaf Johannesen hevur verið ómetaliga arbeiðssamur hesa seinastu tíðina og hann hevur havt sjáldsama nógvar høvuðsleiklutir, sum hava verið fagnaðir og sera jaliga ummældir. Fyrr í ár vann Olaf Teaterpokalen fyri leiklutin sum Adolf Eichmann í leikinum Samtale før døden og nú er hann eisini tilnevndur ein Reumert fyri sama leiklut. Harumframt er hann tilnevndur fyri leiklutin sum Hendrik Höfgen í Mefisto og fyri leiklutin sum Proctor í leikinum Heksejagt (Hatursfuglar) á Det Kongelige Teater.

Ársins Reumert fevnir um eina røð av virðislønum fyri leiklistarlig avrik í Danmark. Tað er Bikubenfonden, sum veitir fíggjarliga grundarlagið handan Ársins Reumert, sum varð stovnað í 1998. Latnar verða 16 virðislønir umframt 10 talentvirðislønir. Endamálið við hesum virðisønum er at heiðra tey størstu innan danska leiklist og at økja um áhugan fyri sjónleiki í Danmark. Virðislønin er uppkallað eftir sjónleikaranum Poul Reumert, sum livdi frá 1883-1968. Tað er ein nevnd, sum innstillar og ger av hvør skal hava virðislønirnar. Limirnir í hesari nevnd eru ummælarar ella fólk, sum onkursvegna eru knýtt at donskum sjónleiki. Í núverandi nevndini sita: 

 

  • Teateranmelder, cand.mag., Anne Middelboe Christensen, Information
  • Kunstnerisk leder, cand.mag., Charlotte Mors, Danseværket
  • Forfatter & teaterkritiker, Gregers Dirckinck-Holmfeld, Gregersdh.dk
  • Skuespiller, Uddannelsesansvarlig for Skuespil og Prorektor, Henning Sprogøe, Statens Scenekunstskole
  • Teateranmelder, mag.art., Henrik Lyding, Jyllands-Posten
  • Teaterredaktør, cand.mag., Jakob Steen Olsen, Berlingske
  • Kulturredaktør, Lene Kryger, Fyens Stiftstidende & Fyns Amts Avis
  • Rektor, ph.d, Mads Thygesen, Dramatikeruddannelsen
  • Festivalchef, kunstnerisk leder, Michael Bojesen, Copenhagen Opera Festival
  • Teaterredaktør, mag.art., Monna Dithmer, Politiken
  • Chefredaktør, Rie Hammer, Teater 1
  • Programmedarbejder, cand.mag., Tore Leifer, DR

 

Í komandi Dimmalætting 27.juni verður eitt áhugavert spildurnýtt viðtal við Olaf Johannesen um m.a. týdningin av virðislønum og innstillingum og um arbeiðið sum sjónleikari. 

Havnarprent - List á Býarbókasavninum

/

 

 

Býarbókasavnið sýnir mentanarnáttina fram grafisk prent, sum øll á onkran hátt hava samband við Havnina, fleiri hava tilvísingar til bókmentir. Prentini eru framleidd í Havn á Skálatrøð í Steinprenti, Grafiska Verkstaði Føroya, sum undir leiðslu av Jan Andersson og Fríðu Matras Brekku er vorðin ein livandi mentanarstovnur í Tórshavn, har hópin av listafólkum hava høvi til at arbeiða við grafikki á høgum støði, og har áhugaverdar framsýningar javnan verða skipaðar við bæði føroyskum og útlendskum listafólkum. Steinprent gevur eisini bøkur út og samstarvar við m.a. bókmentatíðarritið Vencil um upprunagrafisku permuna í ritunum.

Luttakandi listafólkini eru Zacharias Heinesen,  Bárður Jákupsson,  Rannvá Kunoy,  Bjørn Nørgaard, Marius Olsen,  Torbjørn Olsen, Jonas Hvid Søndergaard,  Fríða Matras Brekku og  Zven Balslev.

Framsýningin letur upp fríggjadagin, tann 12. juni, kl. 16 og verður hangandi alt summar.

Är man lydig belönas man och hyllas, revolterar man mister man allt.

/

Hugleiðing eftir Tórbjørn Jacobsen í sambandi við filmin Tusen bitar um Bjørn Afzelius:

Ein sunnudag fyri nøkrum árum síðani, eg var til guðstænastu í Glyvra kirkju, fer presturin undir at viðgera ungdómsbyltingina, og hon fekk eina breiðsíðu, sum segði spar tvey til alt annað. Tað skiltist á lagnum, at hevði Guð ikki steðgað eini aðru syndaflóð við ælaboganum, tá Hann gjørdi nýggja pakt við kjøt heimsins, so var hon byrjað í 1968. Skeitti mær yvir á vangan á einum kendum socialdemokrati, hann sat konufólkamegin, og ivaleyst hevur ækvivalensur verið ímillum skallar okkara, tað helt eg meg síggja, vit báðir skiltu onki av hesum svarta missiónssnakkinum, og tað man vera fyrsta ferðin, at tað hevur verið um reppið, at eg eri rýmdur í øðini frá eini kirkjugongd.

”L´année 1968, je la salue avec sérénité.” “Eg bjóði árinum 1968 vælkomnum við friði í sálini.” Á skíggjanum gamlaárskvøld í 1967 tosar Generalurin, franski forsetin Charles de Gaulle, til tjóðina. Hann leggur afturat: ”Eg dugi ikki at síggja nakra ábending í framtíðini um, so langt sum eg kann síggja, at Frakland fer at vera herjað av eini kreppu, soleiðis sum tað so ofta er komið fyri áður.” Fýra mánaðir seinri spruttkókaði tað á universitetum og verksmiðjum, samfelagsins undirskóg, ein alliansa ímillum studentar og verkafólk, var ávegis til hin drúgva og magnfulla marsjin ígjøgnum institutiónirnar, sum Rudi Dutschke hevði tosað fyri. Og skjótt stóð allur vesturheimurin í andaleypi. Í einum eldi. Betongformatiónirnar hjá makthavarunum og kapitalinum stóðu fyri falli, autoriteturin skalv í sínum grundvølli, og líkamikið hvussu tað hepnaðist ella ikki, so var úrslitið eitt væl opnari samfelag, har tónleikurin og sangurin eisini tóku seg til rættis á rókunum í frælsara orðaskiftinum.

Var bara 12 ára gamal tá hetta hendi, og tað man vera ivasamt hvørja ávirkan buldrið og brakið inni á meginlandinum hevði á ein óvita, sum gekk í stuttum brókum á eini skótalegu suðuri á Sandi, saman við klaksvíkingum, men onkur skyldmaður, sum var farin ta tá óvanligu leiðina í Hoydalar at ganga í skúla, ella eitt lítið sindur seinri, hevði tevjað til nýggja rákið. Í vikuskiftunum greiddi hann okkum frá um nakrar rebelskar fýrar, ið vóru farnir at hevja uggafjarðarnar í Dalinum Fagra. Hann lat okkum skeita í næmingablaðið Vitan, og hetta var annað stoffið enn tað sum stóð í Dimmu, ið tá var hvørsmansogn umvegis abonnement. Flestu føroyingar ivaðust ikki í, at Guð hevði hevnt seg fyri eitthvørt, og hevði endurskapt Sodoma og Gomorra í Hoydølum. Um tær leiðir rókust øll ólíkindir. Hetta var vanliga sjargongin kring um landið.

Tá vit komu har í 72, fingu vit um kjalarslóðina á hesi byltingini, - politiskt og musikalskt. Skúlagongdin var ein viðfáningur. Tað ráddi um at forvinna sum mest til ølkassarnar við donskum fílum, onkur festi sær í eina feita, og so gingu tær flestu næturnar við at kjakast um hvør ið var frægari ella verri - Fidel Castro, Tito, Kim il Sung, Mao Tse Tung ella Enver Hoxha, ikki sørt at onkrum dámdi Josef Stalin eisini, og sum viðskera lurtaðu vit eftir Debess & Petersen, Donovan, Sume, Rasmus Lyberth, Beatles, Jimi Hendrix, Rolling Stones, Sebastian og Hoola Bandoola Band.

Har hoyrdu vit hesa snjallu røddina á fyrsta sinni, røddin sum kom at fylgja okkum tey næstu mongu árini og ger tað enn. Björn Afzelius. Hetta var nakað annað enn at hoyra rómapoppin hjá Hootenanny Singers ella Hep Stars. Hesir hóskaðu inn i vinstrahalla umhvørvið, melodiirnir vóru fínir, og sosiala indignatiónin og politisku stríðsrópini í tekstunum fóru beint undir húðina og skallabeinini. Eyðkenda nasala og snjalla toneringin var ikki ólík henni hjá einum øðrum tónleikaflogviti – John Lennon. Björn var føddur í 1947, og kom tí bóltandi beint inn í hesa tíðina, tá heimurin koppaði. Rockandi og rullandi tónleikurin festi í hann, og slepti honum ongantíð aftur, hóast brigdini seinri gjørdust rúmari. Elvis Presley gjørdist stóra fyrimyndin. Hesin setti ferð á sangin, Beatles settu ferð á guitarspælið og Bob Dylan fekk hann at skilja, hvønn týdning yrkingin kann hava afturvið tónleikinum.

Heilt tilvildarliga hittust teir báðir Mikael Wiehe í 1970, og tað var Wiehe sum eggjaði honum til at fara undir at yrkja. Teir gjørdust ein norðurlendskur pendantur til Lennon-McCartney. Í Hoola Bandoola Band og seinri við so mong onnur høvið. Annars fekk Afzelius ikki sín fyrsta Hagström guitara frá pápanum fyrrenn í 1964, tá hann var 17 ára gamal. Tástaðni lærdi hann at spæla uppá.

Eftir at Afzelius var látin, tóku Steintór Rasmussen og aðrir stig til at geva nakrar av sangum hansara út í føroyskari týðing. Var mentamálaráðharri, tá plátan kom á marknaðin, og konsert varð hildin í Norðurlandahúsinum. Í røðuni hetta kvøldið rósti eg produktinum, væl frágingið, men eg skilti ikki hví sangurin “Tankar i Havanna” ikki var við í sortimentinum. Visti at hann hevði havt eina rættiliga passión fyri Cuba, tað vóru vit fleiri sum høvdu og enn hava, og tá hann í sanginum sigur:

 

Jag går längs Malecònpromenaden och känner mig rörd och stolt
Och stärk inför kommunismens idè som enade Kubas folk
Att resa sig mot förtryckarna och sen slänga de ut i sjön
Jag tänker på hur vi har det därhemma

Ja, - so sigur hetta nakað um, hvussu sensitivur og emotionellur hann var.

Kenslurnar eru farnar avstað við honum, og júst hendan serliga tropukommunisman hjá Fidel Castro gjørdist kanska í meira lagi ein trúarsøk. Tann dagin tú varnast handaru síðuna á medaljuni, sært inn í skitnu bakgarðarnar og varnast, at eisini her verður leninistiska hevdin hildin um, at eftirlit er betur enn álit, tá koppar trúgvin, og í bókini “Einaferð í Havanna” er hann eirindaleysur. Helst er hetta ein endurminnandi bók. Hann vendir cubansku kollveltingini fult og heilt bakið, og einastaðni skrivar hann: “Hevði Ché verið á lívi ídag, so hevði hann av sínum eintingum verið farin niðan í politbureau´ið við eini automatkarabin og avrættað alt hetta harkaliðið við riflukúlum.” Tað kennist sum spektrið er annaðhvørt svart ella hvítt, har eru ongir millumleikir. Støðan á Cuba, júst tá hann ger hesa ferðina, er verri enn nakrantíð. Sovjet er fallið, og Cuba hevur mist 80% av sínum exportmarknaði og 60% av sínum importmarknaði. Bara treiskni gjørdi, at teir hóraðu undan, og okkurt bendir á, at ein tekkilig kvinna, enn einaferð, liggur ímillum Afzelius og systemið, sum hann elskaði, men nú legði hatur á. Hann fekk ikki visum til Cuba aftur. Hann hevði sett teir í ringt ljós í svenskum miðlum, og tað kundi kommunistiska politibureau´ið ikki kapera, yvirhøvur, og serliga svárt var tað, tá teir lógu so lágt frammanundan. So segði hann, tað er í neyðini, at tú vinir tínar kennir.

Hann var kommunistur og demokratur. Tí var roykurin úr bakarínum í Havanna í so treystur. Hetta forðaði honum ikki í at spæla til 1. mai dags haldum, anti Apartheid átøkum og á Land og Folk Festivalinum – um okkara leiðir.

Kortini fekk Cuba stóra ávirkan á hann tónlistarliga. Serliga vinskapurin við troubadurin Silvio Rodriguez sæst aftur hjá honum, og umvegis Björn er vinmaður Castro, Silvio, endaður í føroyska sangskattinum. Í sanginum hjá Frændum: “Sangur til frælsi.”

Teir siga, at antennurnar hjá norska Útvarpinum standa so høgt, helst uppi á Dovra fjøllum, at tær hoyrast heilt yvir til Vínlands. Í áttatiárunum hevði NRK kvøðuljómasending á midnátt. Annaðhvørt vit vóru ávegis til Grønlands ella til Ameriku, so skróvaði lurtið á skottinum, og í fleiri ár var hesin Linnet-sangurin, í svensku versiónini hjá Afzelius, fyrsta valið í sendingunum. Ein sangur sum ongantíð doyr. Har hoyra vit eina aðra síðu av gamla rock and rollaranum. Kykmyndin vit nú fara at síggja hevur av góðum grundum fingið heitið “Tusen bitar”. Tað sigst, at vit í henni fáa meiri at vita um ein kendan persón, sum tey fægstu kendu.

Eitt kvøldið fyrst í nullunum vóru vit til konsert í Amager Bio. Mikael Wiehe spældi og sang, einsamallur. Ímillum tvey løg segði hann, at hann helt seg bera kenslu á flestu áhoyrararnar, sum trúgvir høvdu fylgt honum og Björn Afzelius øll árini. Tað bar til at drekka bjór og at roykja í bio-høllini, og hann helt fyri, at einasti munurin á fyrr og nú var, at frekvensurin út úr og inn í kykmyndahøllina var títtari, nú áhoyrararnir høvdu størri tørv á at kasta sær av vatninum, enn á ungum árum. Kanska verður skilið tað sama í kvøld.

Eitt kvøldið í februar mánaða 1999 sótu vit úti á ganginum á ovastu hædd á Gamla Apoteki. Tingmenn úr flestu flokkum. Har stóð eitt ilt av einum sjónvarpi, og í endanum á tíðindasendingini Degi & Viku kemur fráboðanin um, at tann stóri svenski troubadururin Björn Afzelius var deyður – bert 52 ára gamal. Ein herskin sorgarløta – men tónleikurin livir. Á myndini kom hann spasserandi ígjøgnum eina viðarlund, keturoykjandi eina cigarett fyri og aðra eftir. Lungakrabbi drap hann, og hann liggur grivin í Västra kyrkogården í Göteborg í Svítjóð.

So. - Är man lydig belönas man och hyllas, revolterar man mister man allt.

 

 

Kaj Klein og Bendar Spónir á G!

/

 

Bendar Spónir og Kaj Klein fara at framføra á G! Festivalinum í ár. Tá Bendar Spónir fyrr í ár fóru til Jútlands ella nærri sagt Toustrup Mark at spæla inn eina útgávu við vestmenninginum Kaj Klein, so skaptist okkurt gandakent, tí hetta var eitt samstarv, ið bara biðaði eftir at henda.

Úrsltið er ein útgáva, ið verður givin út seinni í ár, eitt verk við 10 sangum, ið Kaj Klein hevur skrivað og sum hann hevur sett út og spælt inn saman við Bendum Spónum. Á G! verður fyrsta høvið hjá okkum at uppliva hesi nýggju spennandi løgini.

Kaj Klein, ið telist millum okkara mest sermerktu og dugnaligu sangarum og sangskrivarum, hevur sínar røtur í Vestmanna, hann gjørdi um seg í bólkinum Plastnoist í 80’unum og 90’unum, men tað var serliga sum solistur, at Kaj veruliga hevur blóma, vit trimum framúrskarandi útgávum. Kaj hevur áður spælt saman við havnarbólkinum Mold, men eisini saman við júst Bendum Spónum, hetta hendi á sumri 2013 í Sirkus.

Samstarvið við Bendar Spónir hevur verið ávegis í fleiri ár. Beiggi Kaj, Karl Anton Klein sáli arbeiddi við nógvum av teimum ungu tónleikarunum í Havn, m.a. við undirvísing á Margarinfabrikkini. Kaj dámdi somikið væl samstarvið, at hann avgjørdi, at teir skuldu spæla okkurt inn saman, men tað er ikki fyrr enn í ár, at tað liggur fyri hjá øllum.

Bendar Spónir er ein bólkur av ungum monnum úr Havn, ið hevur spælt saman í áravís. Í fyrra árið gav bólkurin tvær LP’ir út. Eina við sínum egna instrumentala tónleiki, og eina saman við Kára Sverrissyni, báðar vóru væl móttiknar og serliga tann saman við Kára varð spæld nógv í útvarpi.

Ólavsøkuframsýningin 2015

/

Aftur í ár skipar Listafelagið fyri Ólavsøkuframsýningini, og hevur heitt á Oggi Lamhauge at standa fyri. Ólavsøkuframsýningin 2015 verður sum vant ein samanseting av yrkis- og áhugaslist. Framsýningin er bygd upp í tveimum partum, einum pørti við innbodnum listafólki og einum parti við verkum, sum øll hava møguleika at senda inn. Verkini hjá hesum seinna partinum, verða síðan mett um og tikin við í framsýningina ella ikki. Boðin við eru m.a.: Jógvan Biskopstø, Kári Svensson, Edward Fuglø, Guðrið Poulsen, Eyðun av Reyni, Jóna Rasmussen umframt listgrafikaran Rikhardur Valtingoyer, ið er serligur gestur úr Íslandi. Hesi yrkislistafólkini eru biðin um at hava orðið: “fláir” í huga og hetta er somuleiðis eitt evni á framsýningini.

Øll hava møguleika at senda verk inn. Krøvini til verkini eru, at tey eru klár at heingja upp, seta saman uttan stórvegis hóvasták og um serlig tøkni er nýtt, eigur framsýnarin sjálvur, at syrgja fyri serligum tøkniligum búnaði.

Sendið eina talgilda mynd av tykkara verkið til Ólavsøkuframsýningina 2015 til oggiart@gmail.com, viðmerk í yvirskriftarteiginum Ólavsøkuframsýningin 2015, og viðmerk í teldupostinum, navni á framsýnara, heiti á verkinum, tøkni, árstal, teldupost og telefonnummar á framsýnara, umframt stødd á verkinum í cm (L x H x B). Freist at senda inn talgild verk á teldupostin er 1. juli. 

Hattin av fyri Norðurlandahúsinum

/

-Onkur verður provokeraður, hugsaði eg, nú tað hoyrdist, at Norðurlandahúsið verður miðdepil í temadøgum um kynssnaring, sum leiða fram móti tí stóra Faroe Pride tiltakinum lítla ólavsøkuaftan 27/7. Tiltakið er tiltrongt, haldi eg, tí meðan samkyndleiki er meira ella minni góðtikin sum tann náttúrligi partur av heildarkynssamleikanum, ið hann er, eru vit minni tilvitað um fyribrigdi sum tvørkynd, drag-queen, transvestitt, intersex, queer, drag-king, cross-dresser, sum hesar dagarnar fáa eina sakliga, virðiliga og undirhaldandi viðgerð í Norðurlandahúsinum.

Tað er serliga dragshowið hjá Dennis Agerblad, sum fær menn í blekkhúsið og tað skula teir hava loyvi til. Eg rokni ikki við, at teir gera annað enn stóra reklamu fyri tiltakinum, sum eg gleði meg at uppliva 25.juli. Men orðini, sum teir báðir, Jenis av Rana og Jógvan á Lakjuni brúka í sínum lesarabrøvum eru ljót við einum ørkymlandi ekkó frá ótespiligum tíðum. Jógvan á Lakjuni stúrir um framtíðina nú limir í felagnum Gudloysi, LGBT og djórasexfortalarar eru frammi í miðlunum í tíð og í ótíð, og nú sjálvt Norðurlandahúsið skal dragast inn í alla hesa ómentanina, sum hann kallar tað. Har fer Jógvan á Lakjuni skeivur, sjálvt um hann ikki tekur undir við queer mentan, so er hon ikki ein ómentan og í einum demokratiskum samfelag brúka vit ikki sensur. Jenis av Rana brúkar orðið “sjúklig” um framførsluna hjá Dennis Agerblad Band – tað var forrestin eitt orð, sum nazistarnir dámdu væl at brúka um listina hjá Edvard Munch, Emil Nolde og mongum øðrum og tíverri avmarkaði trongdin til at skilja ímillum tað heilsugóða og tað degenereraða seg ikki til listina. Vit skulu øll vera her og við hesi avgerðini um at hýsa einum norðurlendskum tiltaki um kynssnaring, vísir Norðurlandahúsið seg sum ein rúmligan og modernaðan stovn.

Hann er ein av mínum yndislistamonnum, Robin Ova Tolfsen úr Vestmanna, sum nú í mong ár hevur búð í Danmark og sum kallar seg Dennis Agerblad. Hann er ein persónur, mann leggur til merkis, tí hann er nærverandi, blíður og beinleiðis á ein serligan hátt, hetta er kanska nakað, sum lesarin leggur til merkis í svarum hansara til mentanarbrúkaratáttin í hesum blaðnum. Eg møtti honum á fyrsta sinni í Norðurlandahúsinum, tað minnist eg væl, eg haldi, at mamma hansara arbeiddi har, men fyrstu ferð, eg upplivdi hansara myndlist minnist eg enn betur. Tað var á einari stórari framsýning av føroyskari list á Den Frie í Keypmannahavn í 1999. Tá sýndi hann fram nakrar monumentalar, fotobaseraðar myndir av sær sjálvum í einari myrkamorreyðari og nokkso "straight" tjóðveldistroyggju.  Tað er ikki lætt at brúka hugtøk sum straight versus queer í føroyskum høpi, vit eru heilt einfalt ikki von at skoða heimin ella listina við tílíkum brillum, men allíkavæl fái eg illa latið vera í eini grein um listina hjá Dennis Agerblad. Queer mentan og list er eitt áhugavert granskingarevni, sum vit enn ikki hava gjørt eins nógv burturúr sum tey hava aðrastaðni, men listin hjá Dennis Agerblad er onkursvegna queer, hon tykist øðrvísi, løgin og er nakað fyri seg sjálva. Í myndunum hjá Ova, sum hann æt á verklistanum á Den Frie í 1999 snúði tað seg millum annað um mótsetningin millum tað konforma, rætta og tað, sum er øðrvísi og skeivt og sum væl at merkja ikki verður mett at vera skeivt, kanska tvørturímóti. Í lysingunum av tí snerkjandi unga manninum, sum hingu millum ekspressiv høvuðsnøvn í føroysku listini, tóktist ein nýggjur og modernaður og meira fjølbroyttur samleiki bjóða tí gamla, heteronormativa, rótføroyska samleikanum av.

 

Á ein hátt kann man siga, at Dennis Agerblad viðger samleika í øllum sum hann ger, antin tað er tónleikur, musikkvideo, performance ella myndlist. Hann hevur tulkað fleiri yrkingar hjá Tóroddi Poulsen í tónleiki og musikkvideoløgum og hann hevur eisini gjørt fleiri permur fyri Tórodd Poulsen á yrkingarsøvnum og fløgum. Seinastu árini hevur Dennis Agerblad í serligan mun arbeitt við performance og her gongur hann beint ímóti teirri vøkru, elskuligu og glamurøsu leiðini, sum mong munu sambinda við dragshow. Okkara ímynd av teirri meira vanligu drag-drottningini, er yndislig, hon er føgur og feminin, og glitrar øll sum hon er. Dennis Agerblad heldur hinvegin fast uppá at dyrka tað ljóta og anti-glamurøsa í sínum sonevndu trash-drag sýningum. Hann er í einum ljósum, síðum parykki og hevur ikki gjørt ov lítið av smyrslinum, sum ikki bara verður málað á eygnalokini, men eisini undir eygunum. Vanlig, frammanundan góðtikin parametur fyri vakurleika hava sostatt ongan áhuga, Dennis Agerblad er heldur áhugaður í at ørkymla áskoðaran ella í bara at hava tað stuttligt. 

Dennis Agerblad hevur javnan sýnt fram á Várframsýningini, fyri nøkrum árum síðani hevði hann ein film við, sum hevði heitið Snoribollagenturnar (hann varð eisini framsýndur á KE á Den Frie). Eg ivist í hvussu nógv sóu filmin. Tá eg var og hugdi at framsýningini var filmurin ikki tendraður. Eg havi ein varhuga av, at nógvir føroyingar hava ein heldur hátíðarligan hugburð mótvegis listini og halda, at ”ordilig list” skal vera álvarslig, fín og full av patos og kenslum. Eitt heiti sum ”Snoribollagenturnar” hóskar ikki ordiliga til eina tílíka listadefinitión, men kanska treingir ein tílík allýsing til at verða víðkað. Eg haldi, at fleiri okkara hanga føst í gomlum listadefinitiónum og tessvegna hava ilt við at síggja tað listarliga í performance, serliga, tá dyrkanini av tí ljóta, meiningsleysa og ótilpassaða er fremst í huga, og kanska ikki minst um listamaðurin eisini er krossdressari ella trash drag queen.

Arnold Vegghamar heiðraður

/

Á Norðoyastevnu í Klaksvík hetta vikuskiftið verða fleiri listatiltøk og framsýningar á skránni, m.a. fer Amariel Norðoy og Astri Luihn at sýna fram. Har verður nógv at fara til í Klaksvík, men eisini á Viðareiði hendir okkurt serligt sunnudagin 7.juni, tí tá fara viðingar at heiðra listini.

Á Viðareiði hava tey avgjørt, at Arnold Vegghamar skal vera heiðursborgari á Viðareiði fyri sítt listarliga avrik. Í hesum sambandi verður eisini skipað fyri eini framsýning av verkum hjá Arnoldi Vegghamar, eisini nýggj verk verða framsýnd. Arnold Vegghamar er sjálvlærdur listamaður. Hann byrjaði at mála í 50´unum og  luttók á Ólavsøkuframsýningini í 1957. Hann var ein av næmingunum á tí navnframa Listaskeiðnum, sum Ingálvur av Reyni, Jack Kampmann og Janus Kamban skipaðu fyri á vetri 1958-59. Sum kunnugt hevur Arnold Vegghamar arbeitt sum gullsmiður, men seinastu fimtan árini hevur hann málað burturav sum yrkislistamaður. Framsýningin, sum var í Listasavni Føroya fyri fimm árum síðani var partvíst afturlítandi og har sóust teir skiftandi málihættirnir, sum Arnold Vegghamar hevur roynt frá naturalistiskum, impressionistiskum og litføgrum pointillistisku landsløgum til teir sera einføldu, næstan primitivistisku málningarnir, sum hann hevur málað á seinni árum. Stílurin í myndunum hjá Vegghamar liggur onkrastaðni millum ekspressionismu og naivismu, men eg haldi, at tær mest einfaldu myndirnar tykjast sera originalar á sama hátt sum myndirnar hjá Steffani Danielsen vóru tað. Og sjálvt um landslagið í flestu myndunum hjá Arnoldi Vegghamar er so herliga bjartlitt sum tað er, er talan ongantíð um elskuligar og grunnar eydnumyndir. Tvørtur í móti tykist huglagið í teimum menniskjatómu landsløgunum ofta álvarsligt, dapurt og mystiskt á sama hátt sum í summum myndum hjá áðurnevnda Steffan Danielsen, men eisini hjá Edvard Munch. Á eini mynd standa eini smá, men yvirjarðiskt glitrandi violett hús og darra í  stórbæra og sterka landslagnum, sum gløðir og skyggir í grønum og reyðum, bláum og orange mótsetningslitum. Myndirnar tykjast ofta introvertar og samstundis kennist tað til tíðir sum skríggja litirnir móti hvørjum øðrum í einum klaustrofobiskum myndaheimi, sum gevur assosiatiónir til tær brennandi gulu fepursjónirnar hjá Van Gogh. Nú skal samanberingin við hollendska einaran ikki misskiljast. Sjálvt um eg í ummælum fleiri ferðir havi nomið við ein ávísan sálarligan skyldskap millum Viðareiðismálaran og stóra ekspressionistiska og modernistiska vegaran, so havi eg ongantíð hildið, at Vegghamar er nakar hermari, tí til tað er hann alt ov egin listamaður. Hann gongur sínar heilt egnu listarligu leiðir.

Góðindasavnið er opið!

/

Øllum tykkum flennifúsu við áhuga fyri føroyskum bókmentum viðmæli eg at støkka inn í Góðindasavnið av og á, tí har er mangt løgið og stuttligt at lesa. Góðindasavnið heldur til á Facebook-síðuni hjá einum Vilhjálmi við Hoygil, tað er opið nátt og dag fram til hálvan august í minsta lagi. Góðindasavnið er stovnað í sambandi við eina bókaútgávu hjá hesum sama Vilhjálmi við Hoygil, Bókin um tað Góða um miðjan august í august. Vilhjálmur er enn lutfalsliga ókendur høvundur, men sum skilst hevur kendi rithøvundurin Carl Jóhan Jensen ikki heilt einki við hann at gera. Fylgið við her:

https://www.facebook.com/viljalm.v.hoygil?pnref=story

Føroysk listasensatión í London

/

 

Tað er ikki at taka munnin ov fullan, at kalla tað eina sensatión og eitt veruligt gjøgnumbrot, at eitt av týdningarmestu bretsku samtíðarlistasavnunum, Saatchi Gallery í London hevur keypt fimm myndir frá føroysku listakvinnuni, Rannvá Kunoy. Hetta er í grundini so mikið stórt, at tað næstan ikki er til at fata. Saatchi Gallery varð stovnað í 1985 av bretska reklamumanninum og listasavnaranum Charles Saatchi, Saatchi Gallery var staðið hjá Young British Artists og hevur líka síðani ligið sera frammarlaga innan samtíðarheimslistina.

3 ára starvsløn frá Mentanargrunninum

Á ein hátt er tað als ikki løgið, um Rannvá Kunoy skal gerast fyrsta føroyska myndlistafólkið við einum altjóða gjøgnumbroti. Hennara listarliga leið hevur verið serlig heilt frá byrjan, tá hon sum bert 23 ára gomul hevði serframsýning í Listasavni Føroya. Rannvá Kunoy er fødd í 1975 í Havn, hon nam sína listarligu útbúgving í London, og hevur búð har síðani - tað verða nú tjúgu ár. Tað er ikki bara orsakað av frástøðuni millum London og Føroyar, at long tíð gongur ímillum, at vit síggja framsýningar hjá Rannvá Kunoy, tí soleiðis hevur gongdin yvirhøvur verið hjá sjálvatfinningarsomu listakvinnuni, at hon hevur havt lutfalsliga fáar framsýningar og at hon í longri tíðarskeið hevur tilskilað sær rætt til at arbeiða í friði og náðum. Hetta hevur borið til hjá henni m.a. orsakað av stuðuli heimanfrá, hon er ein teirra, sum hevur fingið trý ára starvsløn frá Mentanargrunninum og týdningurin av hesum kann ongantíð yvirmetast. Á vangamyndini hjá Rannvá Kunoy í Saatchi Gallery online verða bara 3 framsýningar nevndar og harav er tann eina í heimbýnum, har Rannvá Kunoy hevði eina stóra framsýning í 2010 í Norðurlandahúsinum í Havn, í 2007 hevði hon eina týdningarmikla framsýning í Galerie Diana Stigter í Amsterdam og í ár hevur hon havt framsýning í Centre PasquArt í Biel í Sveis. Henda síðstnevnda framsýningin er kanska tann týdningarmesta av øllum, til  ta framsýningina, varð eitt fínt katalog framleitt við myndum og teksti, sum Felicity Lunn hevur skrivað um málningarnar hjá Rannvá Kunoy.



Málningar við rúmligum árini

Vit siga ofta um myndlist, at upplivingini av einum veruligum málningi er nógv meira intens enn at síggja eina reproduktión av myndini í eini bók. Hetta er í ógvuliga stóran mun galdandi fyri nýggju myndirnar hjá Rannvá Kunoy, ið hava eina serliga rúmliga dimensión, sum tú best upplivir framman fyri sjálvi verkini. Vit sóu nakrar av hennara myndum á Ólavsøkuframsýningini í Listasavninum í fjør, t.d. fantastiska djúpu myndina Dodd Frank, sum er abstrakt, men sum er full av tilsipingum til málningalistasøguna. Framman fyri myndini kemur tú sum áskoðari í iva um alt. Myndevnið flýtur og glíður onkursvegna undan áskoðaranum og brádliga tykist myndin næstan holografisk, sum var talan um eitt trídimensjonalt rúm í myndaflatanum. Árinið kemst av teimum mongu tunnu málingaløgunum, sum geva kensluna av dýpd og ljósi innan úr myndini frá tí hvítt grundaða løriftinum. Harumframt er tað sum um málingin skínur út í rúmið við bæði metalliskum og yvirjarðligum dámi, men í sama viðfangi forðar listakvinnan okkum í at njóta illusiónina við til dømis rektangulera skapinum, sum er strikað á myndina til tess at leggja dent á flatan. Sum áskoðari upplivar tú at blíva annaðhvørt sogin inn og tveittur út úr aftur myndarúminum, tað er ein ómetaliga spennandi kensla.

 Spennandi!

Og spennandi er júst tað rætta orðið, skilji eg á Rannvá Kunoy, sum fegnast um gongdina. Eg havi spurt um hvussu tað bar til við Saatchi og hon hevur greitt mær frá, at ein sonevndur art advisor sá framsýningina í Biel, Centre PasquArt og sendi katalogið til ein av stjórunum hjá Saatchi Gallery. Katalogið varð væl umtókt, tí Rannvá Kunoy fekk ein fyrispurning um stjórin kundi sleppa at síggja myndirnar í veruleikanum og hon so gjørdi, Rannvá greiðir soleiðis frá: “Síðani læntu tey fimm myndir til Saatchi Gallery, alt hetta var nokk so rokaligt, tí tey komu innan ein tíma at avheinta myndirnar. Hetta var á middegi og tríggjar tímar seinni ringdi onkur frá teirra flutningsfyritøku og takkaði og boðaði frá, at allar myndirnar vóru á veg aftur til mín og eg hugsaði; ókey hatta gekk ikki so væl. Tíggju minuttir seinni ringir stjórin og sigur, at Saatchi elskar málningarnar hja tær, vit eru øll forelskað í myndunum, vit halda, at tú ert framúrskarandi og hann vil hava allar fimm um tað er í lagið við tær. Eg var eitt sindur bilsin, tí eg hevði jú júst fingið heilt øðrvísi at vita, eg segði tað við hana, men hon flenti bara og segði, at hatta visti hon einki um.”

 At mála

Rannvá Kunoy er sera spent og glað um hetta, sum hendir, mest av tí, at tílíkt viðrák gevur henni frið og náðir at gera tað, sum henni dámar allarbest og tað er at mála. Í einum viðtali í Dimmalætting 27/2 sigur Rannvá Kunoy, at hon er “djúpt forelskað í málarínum, eg eri enn púra burtur í tí. Einki annað tøkni er eins gandakent fyri meg ella gevur mær somu kenslu av virðingarótta. Sum einki annað tøkni letur málarí intellektuella ætlan og vilt frælsi reika og blandast saman. Tað er tíðarleyst, tú upplivar tað alt í senn, standmyndir mást tú t.d. ganga rundanum, tekstur má lesast, filmar hava byrjan og enda, málarí er illusión uttan tíð, hetta er sjálvt hjartað í loyndarmálinum hjá málarínum”.


Hamferð er føroyska uppskotið til norðurlendsku tónleikavirðislønina

/

Tilnevningarnar til Norðurlendsku tónleikavirðislønina eru almannakunngjørdar og eg varð eitt sindur bilsin av at lesa, at doom tónleikabólkurin Hamferð er føroyska uppskotið til ta stóru tónleikavirðislønina. Bólkurin frá 2008 hevur bara tvær útgávur á baki, EP´ina Vilst er síðsta fet frá 2010 og LP´ina Evst frá 2013. Bólkurin hevur fingið stóra viðurkenning, m.a. vann bólkurin á Wackenfestivalinum, teir hava eisini fingið nógv rós fyri videolagið, teir gjørdu á sólarmyrkingini herfyri. Og nú hava teir fingið eitt herðaklapp aftrat við hesari tilnevningini til eina ta týdningarmestu tónlistaheiðurslønina. Føroyar hava vunnið eina ferð, tað var í 2002 , tá Sunleif Rasmussen vann heiðurslønina fyri ta fyrstu symfoniina Oceanic Days. Tónleikavirðisløn Norðurlandaráðsins er 350.000 krónur og vinnarin verður almannkunngjørdur og heiðurslønin latin í Reykjavík 27.oktober í ár. 

 

Tey tilnevndu eru: 

Danmark

Michala Petri, blokkfloytuspælari

HVAD, elektroniskur tónleikari

Finnland

Kimmo Pohjonen, harmonika

Apocalyptica, heavy metal-celloensemble

Føroyar

Hamferð, doom metaltónleikur

Ísland

Reykjavíks Kamarorkestur

Elfa Rún Kristinsdóttir, violinspælari

Noreg

Dans Les Arbres, kvartett

Tora Augestad, mezzosopran

Svøríki

Anne Sofie von Otter, mezzosopran

Svante Henryson, bassistur og komponistur