Framman fyri mær her á borðinum liggja tvey nýggj, føroysk tíðarrit við tilsamans 322 blaðsíðum av skaldskapi og mentan, harav ikki so fáar síður eru ognaðar ummælum og bókmentaviðgerð av ymiskum slagi. Henda støðan er sjáldsom og marglætiskend, hon leggur upp til bæði fagnað og kritikk.
Permumyndirnar, ið prýða Vencil og Varðan eru báðar vakrar og figurativar við einum høvuðsfiguri, sum er staðsettur vinstrumegin á permuni. Axolotlurin hjá Bárði Oskarsson er settur mitt á kápuna á Vencli soleiðis, at tekningin heldur fram yvirum á baksíðuna - tað riggar sera væl. Á Varðapermuni sæst bert eitt brot av eini hugfarsligari sjálvsmynd hjá Mariusi Olsen við Mimirslampu og glasi - brotamyndin kemst av uppsetingini við eini tekstrond vinstrumegin, tað minnur eitt sindur um permuna í Det Bedste heftunum, men eisini um permusniðið í danska bókmentatíðarritinum Kritik, sum forrestin helt uppat í september í ár.
Báðar permurnar eru vakurt gráar, og ljóma av góðari og gamlari, grafiskari góðsku. Í grundini signalerar alt í hesum útgávunum - heilt frá stavsniði til pappírsdygd umframt siðbundna uppsetingin hetta sama kultiveraða hóvsemið, ið mong okkara kanska sambinda við mentanarviðgerð. Sett eitt sindur fýrkantað upp, so eru vit von við, at menta- og listaviðgerð skal vera eitt sindur keðilig. Snýr tað seg um mentan og list, mugu vit ikki leypa framav, men heldur vera eitt sindur langdrigin og varin, jú keðiligari og jú meira siðsøguliga dustmikið, tess meira mentað ella hvat?
Varðin er nógv tann eldri av ritunum báðum, hann er ein tignarligur harri frá byrjanini av øldini, ið byrjaði sum mentanarligur felagsskapur í 1912, og í 1921 kom fyrsta tíðarritið út. Dorit Hansen ritstjórnaði sín fyrsta Varða í ár og tað skerst ikki burtur, at Varðin við henni aftur er eitt rit, sum tað ber til at ummæla. Varðin fevnir breiðari enn Vencil og eg haldi, at hann fevnir nóg so breitt, eins og hann tykist beinleiðis antikveraður í støðum, t.d. í summum av ferðafrásøgnunum og siðsøguligu greinunum.
Í mun til Varðan er Vencil ein tíggju ára gamal nýlingur, sum hevur verið sera væl móttikin, ikki minst av føroysktlærarum, sum hava havt stóra gleði av teimum tekstum, sum Vencil almannakunnger. Vencil hevur tessvegna stóra ábyrgd, sum ikki altíð verður tikin í nóg stórum í álvara í mun til at halda dygdarstøði – hinvegin hevur ritið havt ein týdningarmiklan leiklut við atliti til debutantar, sum í Vencil hava fingið ein sýnisglugga til sínar fyrstu royndir. Onkuntíð er long tíð gingin millum Venclarnar, men higartil hevur tað so eydnast ritstjórunum báðum, Arnbirni Ólavsson Dalsgarð og Oddfríði Marna Rasmussen at fáa ritið út og í 2009 fingu teir M.A.Jacobsens virðislønina fyri mentanaravrik.
Og hvat spennandi hava teir valt at borðreiða fyri okkum í hesi feskastu útgávuni av Vencli Anno Domini 2016? Jú, lagt verður út við Gullhornunum! - Við Gullhornunum? - Ja, kæri læsari, við teirri aggomlu yrkingini “De hiige og søge..”, sum onkur kanska minnist frá onkrum danskttíma í Hoydølum, og sum Turið Sigurðardóttir nú hevur føroyskað. Hetta er neyvan løtuverk og sigast má, at Turið Sigurðardóttir hevur fingið yrkingina at sita bæði innihaldsliga og formliga – Gullhornini er í støðum enn meira rímføst enn Guldhornene, t.d. “Rímfaksi døkkur/ froysir og støkkur/ og í havdýpið søkkur./ Upp morgunsins hurðar/ Dellingur letur;/ og Skinfaksi fetar,/ í glæsandi loga/ á himinsins boga” (s.12-14 Vencil nr.17), sum í upprunayrkingini ljóðar: “Hrymfaxe den sorte/ puster og dukker/ og i Havet sig begraver./ Morgenens Porte/ Delling oplukker,/ og Skinfaxe traver/ i straalende Lue/ paa Himlens Bue”. Við allarstørstu virðing fyri stóra og dugnaliga avrikinum hjá Turið Sigurðardóttir og fyri Adam Oehlenschläger, gamla, so skilji eg yvirhøvur ikki raðfestingina hjá ritstjórunum at leggja fyri við hesari gomlu donsku yrkingini frá 1802. Í mínari verð skal Vencil fyrst og fremst fokusera uppá føroyskan samtíðarskaldskap. Nåh, men føroysktlærarirnir verða glaðir og við tað, at føroyskt næstan hevur yvirtikið danskt sum lærugrein, verður kanska tørvur á øllum hesum týðingunum av donskum tekstum og tekstum á øðrum málum hjá Tove Ditlevsen, Vagn Steen, Villy Sørensen, Yahya Hassan, Josef Brodsky, Bodil Malmsten, Julio Cortázar osfr.
Í hesi avmarkaðu grein fái eg sjálvandi ikki nevnt allar teir mongu tekstirnar í ritunum báðum, men eg nevni onkrar, sum sita eftir, tá eg nú havi lagt útgávurnar frá mær. Fleiri av stuttsøgunum í báðum ritunum viðgera ta øgiliga keðiligu menniskjatilveruna og tað er keðiligt og í støðum so veruleikakent, at eg eitt nú eri vís í, at eg havi møtt hasum gerandisliga parinum í søguni hjá Jón Thorsteinsson um tey bæði, eg havi eisini møtt vakra dronginum í søguni Áarross hjá Anniku Skaalum (Vencil) og hasum dysfunktionella parinum hjá Arnbirni Ó.Dalsgarð (Vencil), sum minnir um okkurt, sum Naja Maria Aidt kundi havt skrivað um primitiva menniskjadjórið. Somuleiðis kenni eg óttan, sum Bárður Persson lýsir í yrkingini Jesus kemur sum tjóvur á nátt (Vencil) tí eisini eg havi verið á Zarepta. Stuttsøgan Holið hjá Rannvá Næs Hoydal hevur eina surrealistiska snaring, sum er nokk so týpisk og uppi í tíðini, men henda søgan er væl skrivað og snarað.
Vencil hevur hesa ferð ummæli við, Oddfríður M.Rasmussen hevur skrivað 3 stutt ummæli, ið øll eru positiv; kanska kundi Vencil hildið seg til skaldskapin nú tá Varðin tekur sær av ummæli. Ikki kann sigast, at ummælið, sum Jóan Pauli Joensen skrivar í Varðanum um Sørvágs søgu, hjá Sonna Jacobsen er serliga positivt. Ummælið er í grundini so mikið skrappt, at ein umbering eftir øllum at døma er kravd, hon kemur til sjóndar eins og ein uggandi frágreiðing, tá Jóan Pauli Joensen staðfestir í yvirskriftini: “At verða skammróstur er at verða hildin fyri gjøldur”. Tað er annars frálíkt, at myndlistin er við í Varðanum, bjartlittu myndirnar hjá Hansinu Iversen eru eins og smáar oasur í øllum teksthópinum; meira av slíkum!
Yrkingin er eitt serliga eiggiligt tekstaslag og av teimum eru heili fimtan í Varðanum. Yrkingarnar hjá Kim Simonsen taka støði í einum ítøkiligum mikrokosmos, sum er klangbotnurin hjá einum sansandi og saknandi egi. Mær dámar serliga væl ta fyrstu, einføldu og sindur turrisliga skrásetandi yrkingina um kannibalismu millum klukkur og meyrur og tysjan í skógarbotninum, sum alt steðgar við staðfestingini “Eg havi mist teg” (s.14 Varðin 83 nr.2). Av yrkingunum skara tær báðar hjá Lív Mariu Róadóttir Jæger í Varðanum framúr og mitt í fagnaðinum um hesar yrkingarnar komi eg aftur í tankar um mína høvuðsatfinning av báðum ritunum, Varðanum og Vencli.
Sum tíðarrit – rit í tiðini eru báðar útgávur alt ov gamaldags, her mangla nýggir, nútíðarligir, spraklandi tekstir og list av tí slagnum, sum eru framman fyri meg, og sum, tá eg lesi og upplivi, geva mær ein uppá kjaftin, so at mín imagineri fínlittereri hattur og brillurnar við flúgva av; eg vil lesa tekstir úr okkara tíð, sum fáa meg at føla nakað, sum eg ikki havi følt fyrr.
Tað er tann vegin, tær báðar yrkingarnar hjá Lív Mariu Róadóttir benda. Tær eru báðar settar saman av einum lyriskum teksti, sum er kursiveraður og einum prosapetti, ið líkasum greiðir frá umstøðunum og útgangsstøðinum hjá tí skrivaða. Hesi appendiksini eru bæði kenslu- og skilborin og tey tykjast í grundini óneyðug. Kursiveraða yrkingin er so ómetaliga væl skrivað í sær sjálvum, er so sansaliga og hysteriska neyvt fest á blað, at tað er ein fragd at lesa aftur og aftur: “ein djúsut appilsin, mín angist/ (mín angist, mín angist, mín angist, mín angist)/ ein etjandi strála í eygað/ tá eg flysi hana/ leðurkend/ eg skrivi á skýleysa ró/ eg skrivi á brandgult ljóð” (s.11 Varðin 83 nr 2). Himmalglað komi eg í tankar um eina yrking hjá danska yrkjaranum Johannes L. Madsen: “nedspildt spruttende af syre/ og med alle tanker antændt fægtende/ i delte mandariner/ skilt og fuldmoden laprende/ i grønt lys og flugt/ med ligegyldige anslag/ suget gennem minuttet/ sydende af saft og nedspildt/ fra hinkesten og mandariner...” (brot úr yrkingini, sum kann lesast í síni heild her: www.kristeligt-dagblad.dk/historier/10digte/johannes-l-madsen. Hetta hevur sum so einki við hvørki Varðan ella Vencil at gera, men øll høvi til at sitera Madsen eru eyðvitað góð og eg elski appilsinir og mandarinir og gleði meg til komandi savnið hjá Lív Mariu Róadóttir Jæger og til komandi Varðar og Venclar við feskari og betri samtíðarskaldskapi.
