Lítil list við stórum innihaldi

Bæði á listaframsýningum og listprýðingum kring landið hava smá listaverk ein nokk so stóran leiklut. Men hevur ítøkiliga støddin á einum listaverki nakran týdning fyri hvussu vit uppliva tað? - Tað var í sambandi við upplatingina av listaframsýningini THIS IS AN AMBIGUOUS FACE hjá Silju Strøm í Víngarðinum, at eg gjørdi mær nakrar tankar um stødd og týdningin av stødd av listaverkum. Ein vanlig orðing, ið verður brúkt í sambandi við list er, at verk eru “stór” ella at listafólk eru “stór” ella “størst”. Og sjálvt um talan eyðvitað er um myndamál, har lýsingarorðið “stórur” verður samheiti við “góður”, ið altso snýr seg um dygd, hugsi eg kortini, at ítøkiliga støddin av listaverkum í roynd og veru hevur týdning.

Pengar og list

Ein fitt søga, sum eg hoyrdi frá Zachariasi Heinesen snýr seg um mátan tey príssettu málningar fyrr í tíðini og sum heilt einfalt skuldi ganga út uppá at leggja hundraðkrónuseðlar um myndaflatan fyri síðan at telja hvussu nógv tað bleiv tilsamans og meta prísin út frá hesum. Soleiðis hugsi eg ikki tað verður gjørt longur. Samstundis sum peningavirði er nakað av tí mest eindimensionala, sum er til, er søluupphæddin, ið verður sett á listaverk, ofta úrslitið av fleiri ikki heilt ófløktum hugsanum, har atlit verða tikin til alt frá aldri á listafólkinum, staðseting, útbúgving, mongd av framleiddum verkum og so framvegis. Stór listaverk eru vanliga dýrari enn smá. Hetta kemst í ein ávísan mun av sjálvum tí fysiska arbeiðnum og kostnaðinum av tilfari osfr, men listarliga gevur hetta við at góðskumeta eftir stødd ikki altíð meining. Heilt nógv listafólk hava í øllum førum sagt mær, at eitt lítið verk kann vera ein minst líka stór avbjóðing sum eitt stórt verk. Hugsa vit t.d. um verk sum kenda kvinnuportrettið, Mona Lisa, hjá Leonardo da Vinci, so er tann málningurin merkiliga lítil, halda mong.

Smá verk draga okkum

Tá eg miðskeiðis í hálvfemsunum fór í gongd við at lýsa unga ættarliðið av listafólkum – tey vóru á leið javngomul við meg sjálva –  gjørdi eg m.a. eitt viðtal við listamannin Hanna Bjartalíð. Eg minnist hvussu hansara tá í tíðini rættiliga serstøku og óvanligu sjónarmið vóru beinleiðis kveikjandi fyri meg. Tá eg t.d. spurdi hann um møguligar fyrimyndir, evt tær stóru føroysku málarahetjurnar, kveistraði hann hesar til viks við at svara, at honum sum heild dámdi betur listakvinnurnar í føroysku listasøguni sum Elinborg Lützen og Ruth Smith. Í staðin fyri teir øgisligu, ekspressivu málningarnar hjá teimum gomlu málarahetjunum, helt Hanni Bjartalíð tær meira intimu smásøgurnar og umhvørviseygleiðingarnar hjá listakvinnunum. Listamaðurin gjørdi í hesum sambandi vart við, at serliga smá verk høvdu hansara tokka, tí hann føldi tey ikki eins intimiderandi og tey stóru. – Hesi smáu listaverkini draga okkum tætt at sær og skapa eitt serligt fjálgt og trygt huglag, helt hann.

Modernaði maðurin?

Tá vit hyggja at hansara smáu verkum, sum í løtuni hanga í Steinprenti saman við verkum hjá Bárði Oskarsson, er tað júst hetta, tey gera. Verkini hjá Hanna Bjartalíð eru serstakliga smá í vavi. Áskoðararnir koma heilt tætt upp at verkunum fyri at hyggja at detaljum í teimum. Talan er um hangandi standmyndir, relieffir ella eitt slag av samansettum kassum við figurum í. Mannagongdin hjá Hanna er altíð spælandi og spontan - tað byrjar við onkrum ávísum hugskoti, sum hann ofta finnur í tilfarinum í sjálvum træpettinum, sum hann tekur útgangsstøði í. Lítla fína fuglamyndin á framsýningini var til dømis í trænum frammanundan. - Eygað og skapið var har, eg skuldi bara skera tað fram, sigur Hanni Bjartalíð. Verkini hjá honum eru eins og smáar pallsetingar, ið viðmerkja absurdar og stuttligar løtur, men sum grundleggjandi eisini eru víðopnar fyri teim søgum, ið vit áskoðarar leggja í tær. Í einum lítlum hvítmálaðum kassa hongur ein lítil maður í bláari t-shirt og svørtum buksum. Heingistøðan hevur við sær, at bláa blusan verður strekt, so at búkurin kemur undan eins og var hann ein fimur spælandi smádrongur. Tað stuttliga og lætta í verkinum verður mótsvarað av álvarsliga andlitsbránum hjá manninum og hansara avmarkaða rásarúmi. Maðurin hevur hár og skegg eins og ein víkingur ella rokkari við einum ordans motherfuckeryvirskeggi, ið røkkur heilt niður á høkuna. Er hetta í veruleikanum ein lýsing av modernaða manninum, ið ikki heldur seg strekkja til? Følir hann seg fangaðan?

Ljósmálningar

Á framsýningini hjá Heðini Kambsdal í Gamla Seglhúsinum í Klaksvík vekja ikki minst teir smærru málningarnir áhuga. Eg havi enn bara sæð framsýningina endurgivna á fotomyndum, men tað sær spennandi út – ikki minst tveir málningar, ið báðir avmynda tað uttasta av einum mola, ið verður upplýstur av ljósinum frá einum lyktapela. Vit kenna einfalda, men hugfarsliga myndevnið frá t.d. Steffani Danielsen, eins og Marius Olsen eisini hevur gjørt fínar grafiskar myndir við sama myndevni, men Heðin Kambsdal hevur sín egna máta og stíl. Hetta eru koloristiskir ljósmálningar, sum lýsa og glógva við mótsetningslitum og ljósi í myrkri. Tann eini málningurin er rættiliga bláur meðan ljósið frá lyktapelanum skyggir gull. Hin málningurin er violettur við gulum ljósskyggjandi lyktapela. Báðir málningarnir eru smáir í vavi, men hava stórt árin og geva áskoðaranum eina kenslu av ugga og hita um so illfýsið er.

Listaligir bótamolar

Á framsýningini THIS IS AN AMBIGIOUS FACE, ið sum áður nevnt var orsøkin til hesar hugsanir um list og stødd, eru málningar, sum Silja Strøm hevur málað í coronatíðini. Hon hevur áður gjørt málningar, sum eru enn minni í vavi enn hesir, men av tí, at nýggju málningarnir eru ómetaliga fylltir av litum, skapum og innihaldi, so tykist myndarúmið lutfalsliga lítið og konsentrerað. Hesar myndir eru eins og listaligir bótamolar, sum tú í huganum kanst breiða út. Kenslan kemst helst eisini av, at myndaliðirnir eru javnsettir í myndarúminum. Í staðin fyri at brúka perspektiviska dýpd og eini harav fylgjandi hierarkiskari uppbýti av myndarúminum í forgrund, miðgrund og bakgrund, trokast allir myndaliðir saman á eini og somu flá. Áskoðarin hómar bæði nærleika og fremmandkenslu í eini mynd sum A Thoughtless Mouth ovast her, har persónarnir tykjast halda saman móti onkrari hóttan, ið kemur uttanífrá. Tey hyggja øll sama veg eftir onkrum, sum er uttan fyri myndakantin. Vit síggja ikki hvat, tey hyggja eftir, kanska coronahagtøl, kanska er tað okkurt heilt annað og møguliga stúra tey als ikki, men eru hinvegin vónrík? So universalar og fleirtýðugar eru myndirnar hjá Silju Strøm, at tær eru opnar fyri øllum møguligum tulkingum. Ein orsøk til, at mann hevur lyndi til at fata A Thoughtless Mouth tann sorgblíða vegin hevur møguliga við bláu litirnar at gera og so tað, at skapini tykjast eitt sindur niðurboygd og at tað, eg fati sum skýggj er málað við eini næstan akvarelkendari effekt, so at tey sýnast tung og regnvát. Sjálvandi er mín fatan av samtíðarlistini tengd at mínari egnu tíð og eini kenslu av, at vit øll nú bíða eftir hvat nú fer at henda. Myndin er fleirtýdd, hon er ljósareyð, mild og vøkur, men eisini regnblá og melankolsk. Sorgblíða bráið kemst ikki minst av dropunum  miðskeiðis á myndini. Teir eru cartoon-kendir, teknaði í einum øðrum stíli eins og symbol uppá dropar, regn ella tár, ið detta niður úr erva og eru hervið eisini við til at definera eina kenslu av hvat er upp og niður í myndini. Men so er tað, at myndaheitið punkterar melankoliina, tí hvat merkir tað? Ein tankaleysur muður er talan um eitt sorgfrítt andlitsbrá ella er tað onkur, sum hevur sagt okkurt, sum viðkomandi ikki skuldi sagt?

Tilfar

Tað eru í grundini so nógv av føroysku listafólkunum, sum hava arbeitt við smáum støddum. Til dømis hava bæði Marius Olsen og Anker Mortensen fingið nógv burtur úr smáum støddum. Marius Olsen er ein sannur meistari til at gera tættar, konsentreraðar grafiskar myndir, sum áskoðarin kann fáa stórar upplivingar av, tó at tær eru smáar. Eitt annað dømi er listprýðingin hjá Anker Mortensen á Glasi, sum er nakað heilt serligt og her verður ikki bara hugsað um teir fínu, ljósu og lutfalsliga stóru málningarnir, ið hanga upp gjøgnum allar hæddirnar í einari trappugongd, men eisini um nøkur heilt smá verk, sum mann kanska ikki uppdagar alt fyri eitt. Beint við eina lyft hongur til dømis eitt pinkalítið verk úr útskornum viði, ein lítilsverd, eyðmjúk og fjálg ikon, ið á so mangan hátt er øðrvísi enn flotti, kaldi glasbygningurin. Hetta er eitt lítið verk við stórum innihaldi og einum serstøkum ansi fyri materialiteti, ið sum frá líður er vorðin heldur sjáldsamur í almennum listprýðingum. Tí í slíkum prýðingum er talan ofta um verk, sum eru stór í vavi, men sum tíverri eru maskinframleidd av bíligum, kunstigum tilfari, av plastikki, plexiglasi plastfilmi o.t. Tað er spell, tí okkum tørvar haldgott, lívrunnið tilfar og handverk – eisini í listprýðingunum í nýggjum stovnsbygningum, sum fyri tað mesta eru gjørdir úr betongi og glasi.

Hav og plastikk

Á stóru serframsýningini um havið í Listasavni Føroya eru bæði stór og smá verk, ið eru framleidd úr ymiskum tilfari og úr ymisligum tøkni. Her kann mann uppliva gamlar, siðbundnar málningar av bátum og skipum saman við installatiónslist úr m.a. menniskjahári. Og júst tað tilfarsliga hevur stóran týdning fyri Randi Samsonsen, sum í sambandi við eitt listauppihald í Norðurnoregi ynskti at brúka tað tilfarið, sum hon fann í umhvørvinum í síni listarligu verkætlan. Tá hon gekk niðri við sjógvin sá hon, at tey hava somu avbjóðingar við plastikkruski har um leiðir sum í Føroyum og hetta gjørdist grundarlagið undir hennara verkætlan PLASTIC DIALOGUES, ið fevnir um nøkur verk, har listakvinnan hevur bundið uppá ymiskt, m.a. einar gamlar, holutar gummihandskar og harvið umbroytt rusk til skroypiliga, vakra og fjálga list. Eitt lítið listaverk innast í horninum í framsýningarhølinum, sum vaksur í týdningi, tá tú varnast tað.