Hetta var dagur í viku, sum forrestin var ein góð vika, ið m.a. veitti okkum eitt kritiskt og reflekterað sjónleikarummæli í Nón, har latið varð upp hjá okkum útvarpslurtarum fyri hugsanum um sjónleik, hvat leiklistin kann og skal. Og tá eg nú leygarmorgun siti og skrivi við hárinum í andarisi, eri eg als ikki ósamd við hesum ummæli, samstundis sum eg altso eri fullkomiliga heilt og aldeilis upp í loft av stórfingnu Hamletverkætlanini í Norðurlandahúsinum.
Hin føroyski Hamletleikurin er ógvisligur, óhóvligur, ekstremur og margháttligur. Uppsetingin er djørv og genial og onkursvegna ógvuliga føroysk við einum næstan íslendskum sjálvsáliti, uppsetingin er eisini kantut, ekspressiv in your face og ikki so listafín, sum tú kundi væntað tær av einum Shakespeareleiki. Uppsetingin gongur heilt til kantin bæði so og so og tykist næstan smakleys til tíðir. Og takk fyri - tað er praktfult!
Men lat meg nú fylgja hesum góða vananum, sum útmerkaða útvarpssendingin Pressan hevur sjósett, og vitna um mítt ógegni, tó at hetta kann gerast mær ein heldur langrøkjut siðvenja. Ógegni mítt er líka vítt sum tað er sítt, soleiðis sum tað er hjá mongum í okkara lítla landi. Eg kenni heilt nógv av luttakarunum í leikinum, sum m.a. er mannaður av einum parti av mínum kæra gamla væl syngjandi kóri, Tarira og av stóra humanistinum, okkara edeligasta presti (- og gamla starvsfelaga mínum), Hera Joensen, ið at byrja við heldur eina vakra og hugfarsliga jarðarferðarprædiku, sum setir huglagið og sum eisini setir tankar í gongd. Eg kenni somuleiðis tónaskaldið, Trónd Bogason, sum dugir væl at arbeiða við fleiri rúmum og sum fær nógv burtur úr konseptinum við partvíst at arbeiða digitalt við ljóðmyndum og analogt við einum kóri og einum klaver/orgulspælara. Samanumtikið kenni eg tey flestu í verkætlanini, eg fari ikki at nevna øll, men eg haldi, at øll gera tað gott - ikki minst Sámal Blak, sum er ein heilt einastandandi scenografur! Ein annar, sum ger tað gott, er Norðurlandahúsið - tað húsið havi eg havt eitt heitt og alskið forhold til, síðani eg av fyrstan tíð lærdi tað at kenna fyri 36 árum síðani.
Sjáldan - um nakrantíð - hevur húsið sjálvt glógvað og glitrað, og havt so stóran leiklut sum nú í uppsetingini hjá Det Ferösche Compagnie (DFC). Tað er rætt, at gamli geniali teksturin hjá Shakespeare kundi klárað seg hvar sum helst, um hann varð framførdur í einum busskýli ella í einum tannlæknabíðirúmi. Gløgga týðingin hjá Hans Tórgarð gevur áskoðaranum eina heilt serliga uppliving av spillivandi máli, sum svingar og skjýtur við týdningum og hjátýdningum og sum situr heilt ófatiliga væl. Føroyska málið er hugtakandi, tá tað verður handfarið á slíkan hátt.
Hamlet er kendasti leikurin hjá William Shakespeare og snýr seg um unga danska krúnprinsin, hann verður leiktur av orkumikla Kjartani Hansen, sum við leikbyrjan er komin heim at fylgja pápa sínum, Hamlet sála, sum í hamferð verður leiktur av Ega Dam ella tað haldi eg. Hann stendur ikki í leikskránni og hann tóktist av sonnum sera luftigur og spøkilsiskendur í Norðurlandahúsinum í gjárkvøldið. Ungi Hamlet syrgir, men er samstundis eisini ovfarin og óður um, at einkjan, mamma hansara, Gertrud, sum verður leikt av teirri dugnaligu, tragiskt hendurvríggjandi Anniku Johannessen, giftir seg uppaftur við pápabeiggjanum Claudiusi beint eftir jarðarferðina. Sofía Nolsøe er Claudius, sum at byrja við er harður og maktgraður, men sum seinni, tá avdúkingin hóttir hansara tilveru, plágast av tí, hann hevur gjørt móti beiggja sínum. Hamlet verður ørkymlaður og hevur varhugan av, at okkurt er galið, og tá so hamurin av pápanum sigur honum, at hann varð myrdur av beiggja sínum, byrjar veruligi ørskapurin hjá Hamlet, løddur av hevndarhuga. Leikurin, sum nú á fyrsta sinni er framførdur í Føroyum, er ein tragedia, sum minnir um miðaldarsøgur, vit kenna t.d. úr kvæðum, har úrslitið av blóðhevndarrúsi jú er, at tey allarflestu liggja steindeyð at enda. Og sama er galdandi fyri Hamlet. Men har hevnd í sær sjálvum er nokk so einstreingjað og perspektivleys, er leikurin um Hamlet fullur av iva og opnum rivum, har ljós sleppur til í løtum fyri síðani at verða avkøvt aftur av hatri. Har eru serstakliga nógv evni, ið verða viðgjørd í leikinum um menniskjaligar relatiónir og okkara tilveru. Kærleikin millum Hamlet og Opheliu sleppur ikki at folda seg út, tí krúnprinsurin í sorgini og øðini um mammuna heldur, at allar kvinnur eru svikafullar og ótrúgvar. Ophelia verður leikt av Kristinu S.Ougaard við yndisligum ørskapi. Opheliusøgan er annars ein søga fyri seg í leikinum, sum mær ongantíð hevur dámt, tí eg haldi hon upphevjar ella romantiserar kvinnuofrið, ta ævigu jomfrúnna til at vera nakað vakurt. Eitt evni í leikinum, sum er áhugavert, snýr seg um listina og hvussu hon kann spegla okkara tilveru og siga okkum týdningarmiklar, illa lýddar sannleikar.
Hevur mann havt ta fragd ella forskrekkilsi at hava upplivað uppsetingar hjá DFC áður ella bara leikstjóran og listamannin, Búa Dam á palli, so verður mann kanska ikki bilsin av teimum velduga stóru armrørslunum og effektunum. Og eg hugsi, at fólk taka undir við stílinum alt eftir hvussu mann er sum menniskja. Tá eg t.d. síggi teir ikki serliga subtilu krossarnar uttanfyri Norðurlandahúsið og hoyri kirkjuklokkur kalla meg inn til leikbyrjan, byrjar protestanturin innan í mær alt fyri eitt at mótmæla, tí her skal altso eingin koma og suggestivt forføra meg við øllum møguligum vulgerum lótum. Men so er prædikan í byrjanini so gløgg og viðkomandi, at menniskju tykjast mær so fitt og jarðarferðin so universal, at tað bara riggar. Huglagið rakar meg í hvussu er, og eg reisi meg og fylgi við. Upplivingin av leikinum er sera dynamisk og eftir øllum at døma hevur tað ávirkan á upplivingina júst hvar ein er staddur í rúminum. Hetta funnu vit út av aftan á leikin, tá vit tosaðu um hvørjar senur okkum dámdi og hví. Eg fylgdist við starvsfelagum og vinkonum, harav fleiri høvdu sæð leikin fleiri ferð. Sjálv havi eg bara sæð uppsetingina eina ferð og eg hevði úr at gera við at hyggja, lurta og sansa alt tað nógva, sum gekk fyri seg, men eg haldi, at eg fekk nógv burturúr, sjálvt um eg verri enn so eri liðug at sodna tað. Eg varð hugtikin, spent, glað, rørd og í grundini eisini bilsin sum eg havi upplivað at vera fyrr í sambandi við shakespeareframførslur, tí hugsunarhátturin hjá honum í fleiri førum sýnist sera modernaður og av tí sama ómetaliga viðkomandi. Áhugaverda senan við gravaranum kundi t.d. gingið fyri seg í eini samtíðaryrking hjá t.d. Tóroddi Poulsen. At uppsetingin av Hamlet er so dynamisk sum hon er, at tú flutti teg í húsinum og ongantíð visti um okkurt hendi aftan fyri teg ella beint undir liðini á tær, var ørkymlandi men uppá tann góða mátan, haldi eg. Hetta, at vit fysiskt flyta okkum úr einum kirkjurúmi til eitt millumrúm til ein veitslusal ger nakað serligt við okkara móttøku av leikinum, sum mær dámar serstakliga væl, tí tað er merkt av sama kreativa opinleika sum ræður, tá børn spæla. Í eini tílíkari opnari støðu verða vit betri og meira kreativir móttakarar.
LUTTAKARAR
Hamlet: Kjartan Hansen
Ofelia: Kristina Sørensen Ougaard
Claudius: Sofía Nolsøe Mikkelsen
Gertrud: Annika Johannessen
Horatio: Búi Dam
Polonius: Hans Tórgarð
Laertes: Búi Rouch
Rosencrantz / Guildenstjern: Mariann Hansen
Aðrir luttakarir: kórsangarar úr Tarira og kórleiðarin Jóhannes Andreasen
Leikstjórn: Búi Dam
Týðing: Hans Tórgarð
Pallmynd og búnar: Sámal Blak
Ljóðmynd og tónleik: Tróndur Bogason
Ljóðtøkningur: Theodor Kapnas
Ljósmynd: Súni Joensen
Byggimeistarar: Nicolaj Falck og Hjálmar Dam
Hjálparleikstjórar: Maria Tórgarð og Katrin Joensen Næs
