Yrkinga- og máltankar
/
Tað krevur eitt ávíst mát av sjálvsáliti at stilla seg upp at lesa yrkingar. Eisini tá tað snýr seg um týddar yrkingar. Her eru nakrar hugleiðingar, eg havi gjørt mær í sambandi við at týða eitt úrval av yrkingum.
Bókadagar 2015 gloymi eg ikki í bræði. Og tað er ikki bert orsakað av teimum annars útmerkaðu framløgunum, upplestrinum og áhugaverdu pallborðunum og teimum mongu og nýggju bókunum, sum har vóru at síggja, nei, orsøkin er eitt sindur meira persónlig, sum hon jú ofta er. Tað snýr seg um eina nýggja bók, sum eg fekk í hondina síðsta fríggjadag, tað var dagin áðrenn bókadagsleygarkvøldið, tá eg las upp úr henni á fína, reyða pallinum í prentsmiðjuni hjá Føroyaprenti. Hendan bókin er ikki serliga stór í vavi, hon er snotilig, permuna hevur yrkjarin, Claus Carstensen sjálvur gjørt. Tað er eitt svart og reytt steinprent, sum ikki sær serliga vandamikið út, sæð burtur frá goyggjandi hundinum, sum tykist vera á veg út úr permuni. Og sirka soleiðis føldi yvirritaða seg eisini á veg upp á pallin at lesa, sum var eg á veg út úr mínum egna skinni. Eg havi ofta upptraðkað og lisið upp, men onkursvegna er stórur munur á at umrøða listina og so at vera tann, sum ber listina fram. Hevur mann yvirhøvur uppiborið slíkt sum gemenur týðari?
Gávaðir týðarar
Tað er ikki tað; eg hámeti týðarar, hesi málsliga gávaðu fólkini, sum púra ósjálvsøkið tíma at brúka oseanir av tíð uppá elasmá brigdi í týdningunum av orðum í søgum og yrkingum hjá øðrum høvundum. Týðing verður mangan hildin at vera ein torskild uppgáva, sum bert persónar við miklum aga, eyðmýkt og toli megna at loysa. Soleiðis eri eg yvirhøvur ikki sjálv, og tí eri eg satt at siga eisini bilsin, at eg yvirhøvur kundi finna uppá at fara í gongd við at týða eitt úrval av yrkingum. Men høvuðsorsøkin til, at eg havi týtt yrkingarnar hjá Claus Carstensen er sjálvandi tann heilt einfalda, at mær dámar hesar yrkingarnar. Tað byrjaði eitt sindur tilvildarliga í sambandi við teigin, Vikuyrkingin her í Dimmalætting. Eg hevði valt eina av yrkingunum í savninum Terr 1 hjá danska yrkjaranum Claus Carstensen, sum hann hevði ognað Kára á Rógvi sála, og tá talan jú er um eitt føroyskt blað, varð neyðugt at týða yrkingina, eg haldi tað var hetta, sum gjørdi, at eg fór í holtur við at lesa øll yrkingarsøvnini hjá Claus Carstensen og meðan eg havi gjørt hetta er hugskotið komið so líðandi, at royna at týða eitt úrval. Eg visti væl, at yrkjarin, Claus Carstensen var áhugaður í at verða týddur til føroyskt og eg visti somuleiðis, at Jon Hestoy ikki var heilt óáhugaður í at prenta og geva út eitt tílíkt savn. Eg valdi 37 yrkingar, sum spenna yvir fjøruti ár, tann fyrsta kom í 1975, tann yngsta var í nýggjasta savninum frá í ár. Fjøruti ár eru sum kunnugt ikki fjøruti dagar, men týðingararbeiðið gekk skjótt og hugaliga fyri seg, eg ivist í um tað vardi nógv meira enn fjøruti dagar, men eftir hetta hava fólk hjálpt mær við málsligum ivamálum. Yrkingarnar eru sera ymiskar. Onkrar eru sera torskildar, meðan aðrar eru lættari at skilja, men yvirhøvur verður ritverkið hjá Claus Carstensen hildið at vera lutfalsliga smalt. Tað er eitt sindur stuttligt, haldi eg, at hesin sokallaði smali yrkjarin hevur heilar tveir føroyskar týðarar, Oddfríður Marni Rasmussen hevur týtt nakrar yrkingar hjá Claus Carstensen, sum stóðu í bókmentatíðarritinum. Vencil. Claus Carstensen hevur ongantíð passað ordiligatil tær vanligu bólkingarnar av donskum yrkjarum. Samanborið við javngamlar yrkjarar so sum Søren Ulrik Thomsen, sæst stórur munur í mátanum, teir yrkja. Í einum ummæli á heimasíðuni Kulturkapellet.dk stendur: “Bókmentasøguliga ber til at siga, at Claus Carstensen bæði kom ov seint og ov tíðliga til tann ekspansiva, sjangrusprongjandi lyrikkin í ávikavíst 1960´unum og 1990´unum. Og bera vit Carstensen saman við javngamlar yrkjarar sum Søren Ulrik Thomsen og Pia Tafdrup, sæst týðiliga hvussu Carstensen skilir seg frá symbolistiska sentrallyrikkinum í 1980´unum...”.
Yrkingar við fleiri løgum
Eg haldi, at yrkingarnar hjá Claus Carstensen líkjast hansara myndum. Talan er um eitt sofistikerað dupult eygnabrá og eitt víðkað ekfrasuhugtak, sum kemur fyri í fleiri av hansara verkum, har myndir og yrkingar viðmerkja hvørja aðra, og áskoðanir verða lyftar upp á listástøðiligt ella tilveruligt støði. Tað er eins og eitt triðja rúm letur seg upp millum orða- og myndaliðir í myndum og yrkingum hjá Claus Carstensen. Tað er ikki vist, at lesarin ella áskoðarin skilir allar liðir ella hvørja tilsiping í verkunum, men tað ger einki. Listamaðurin er sjálvur sera tilvitaður um tey nógvu løgini og trupulleikarnar við at fáa alt við og ágóðan, sum móttakarin fær burtur úr teimum fjølbroyttu asossiatiónsmøguleikunum.Yrkingarnar hjá Claus Carstensen tykjast í sjáldsaman mun merktar av hansara egna persóni, hansara sorgblídni og skemti, sum vit alla tíðina hóma gjøgnum víðfevnda netið av skrásetingum og viðmerkingum til ymiskt í gerandisdegnum og smáar hendingar, sum allar føra okkum eitt stig longur móti tí undirgangi og deyða, sum ikki slepst undan. Og sjálvt um tað til tíðir verður gjørt á ein næstan demonstrativt ósentimentalan hátt, er tað rørandi at fylgja neyvu lýsingunum av likamsins líðandi, natúrligu niðurbróting og brotnum tonnum. Hetta snýr seg í ógvuliga stóran mun um deyðan. At skriva ella at skapa er tað einasta, sum í stuttum løtum gevur eina kenslu av tamarhaldi í mun til ta líðandi deyðaprosessina.
Danskt viknar í Føroyum
Har er okkurt um somu tíð tilveruliga upprunakent og stórbært yvir yrkingunum hjá Claus Carstensen, sum ger, at tað følist upplagt at umseta tær til føroyskt. Í dag er føroyskt høvuðsmálið hjá umleið 48.000 íbúgvum í Føroyum. Vit tosa føroyskt, men skilja tó danskt, sum eisini er alment mál í Føroyum, tað gongur tó afturá við danska málinum. At nakar kann fegnast um hetta er mær óskiljandi. Síðsta bakkastið kom við nýggju miðnámsskúlaskipanini, har danskt var broytt frá at vera kravt til at vera vallærugrein. Av tí, at nógv av teimum ungu ímynda sær, at tey skulu víðari út í heimin enn til Danmarkar at útbúgva seg, tykist danskt ikki hava týdning. Tey velja sær okkurt meira spennandi enn danskt, men veruleikin er tann, at nógv tann størsti parturin av føroyska ungdóminum fer niður at lesa og hví ikki tað? Universitetsstøðið er gott í Danmark. Eg haldi meg tó vita, at tey flestu enn duga danskt í Føroyum og tað er ikki so galið fyri ein týðara at vita sær, at flestu lesararnir av týddu yrkingunum eisini megna at lesa tær á upprunamálinum, tí tær standa prentaðar beint við síðuna av týddu yrkingunum. Eg ivist í um eg fari at týða yrkingar aftur, men eri í grundini takksom fyri royndirnar, sum eg fekk av eiggiligu yrkingunum hjá Claus Carstensen
Claus Carstensen Blindvunnir dagar –Yrkingar 1975-2015
tað er tann
trýogtjúgindiítólvtatveytúsundogseks.
sólstøður og dustregn.
á veg niðan gjøgnum Svøríki
í skýmingarløtuni.
á veg inn í hálvalýsið
við teimum naknu, svørtu greinunum
móti tí myrkasta, tokuta gráa,
langt inni í skógini
brýtur ein ugla
brádliga
ljóskeyluna frá bilinum ...
longur inn í myrkrið
longur inn í mjørkan
longur inn í einki
longur
og
longur
inn
----------------------------------------------
ein dupultmynd av einum drongi
sum hevur hongt seg í einum træi í einum blaðleysum skógi við
svørtum greinum á hvítum botni og millum kropparnar eitt
andlit av onkrum sum má vera tað ónda sjálvt
eitt andlit sum er skapað av samantvinnaðum
kroppum ið naknir spegla sær í eyganum hjá tí ónda
you ain’t gonna hang no dead pig on me
tykist tað siga í hesi hálvalýsingini
har skuggamálaríið, mótljósið,
tað svarta móti tí hvíta og
heinging,
tyngdarmegi,
deyði og
fall
skapa einføld viðurskifti av ljósi og rúmi
við tilveruligum og politiskum undirtónum
ið tykjast interpolera við yrkingini
og tí veruliga
veruliga
-------------------------
bakbundin í blóðinum/
bláreyðir nelikar og hvítar rósur
bera boð um eitt málleyst miskunnarloysi/
við gleivandi ørmum og beinum
á einum skarlaksreyðum silkilaki/
hundurin goyr uppøstur/
syngja likkur syngja gentur/
syngja likkur syngja gentur/
so er aftur heilt stilt/
silvurreyðir laksar
