Klokkuklár poesi

Bókabunkin vaksur nokk so seint uppeftir, tí tær flestu bøkurnar í honum eru yrkingasøvn. Tað eru klænar bøkur, ið kortini eru vorðnar nokk so nógvar í tali og tessvegna havi eg gjørt mær ein samtíðarpoetiskan status við trimum nýggjum yrkingabókum, ið eru ymiskar bæði í sinn og skinn.

Í einari Nón-sending herfyri snúi tað seg um at yrkja. Tað var áhugavert at hoyra skrivandi fólk lýsa sínar mannagongdir og greina hvat ein yrking er og ger. Men her var okkurt nevnt, sum hevur verið frammi áður og sum undrar meg. Tað er hetta, at yrkingar skulu vera onkursvegna lættari ella skjótari at skriva enn skaldsøgur og at poesi tessvegna er eitt listaslag, sum tað ber til at fáast við samstundis sum mann t.d. hevur annað arbeiði. Eg skilji ikki ordiliga hesa hugsan - eru yrkingar ikki nettupp krevjandi at skriva og at lesa?

Poetiska upplivingin

Hvat er at skriva yrkingar? Í besta føri snýr tað seg um at orða ævigar, universalar sannleikar og tankar á spildurnýggjan, originalan, samtíðarlistarligan hátt og fáa hesar tankar komprimeraðar ella kókaðar niður til nøkur fá orð á hvørjari reglu, ið alt skal passast inn í ta innihaldsligu og formligu heild, sum yrkingareglan er og sum síðan aftur skal hóska til ta størru heildina, sum yrkingin og savnið er. Hetta er ein veldug avbjóðing, og tað er eisini lutfalsliga sjáldan, mann upplivir, at hetta eydnast til fulnar. Yrkingin krevur somuleiðis nakað av móttakaranum, lesaranum, ummælaranum, sum bæði má tora at taka støðu, vera kritiskur, men eisini má leypa út í poesiina uttan at falla í smáligheitir, máta yrkingar við lineal og rættstavara, vísa á pluss og minus fyri síðan at enda á einum meðalkarakteri, sum hvørki sigur a ella b. Tá verður alt hálvgott- ella vánaligt – ein svøvntung dýna av miðalhampa toliligheit, sum eingin meinar nakað um. Tá móttakarin hinvegin er við uppá tað og yrkjarin ger tað gott, er einki miðalhampa við poetisku upplivingini. Kanska kann hon samanberast við at standa beint undir einari veldugari klokku, tá hon ringir. Tá orðini í yrkingini sita sum tey skulu, er yrkingin ágangandi á sama hátt. Tá sendist hon sum í bylgjum gjøgnum fatanina og allan kroppin. Alt hongur tá saman sum í sveiggjandi resonansi, lesari og yrkjari, avsendari og móttakari, einstaklingur og univers og so hetta, sum knýtir okkum saman og sum er menniskjatilveran og tað serstakt menniskjaliga, sum vit uppliva allastaðni.

Fyribilsni

Nýggjasta yrkingasavnið hjá Tóroddi Poulsen, Fyribilsni (Sprotin 2021) er fult av slíkum málmljóði, men hann hevur eisini arbeitt burturav innan lyrikk (og prosa og myndlist etc.) síðan 1984 og er okkara mest royndi og produktivi yrkjari – Fyribilsni er hansara 45. útgáva og aftur hesa ferð hevur hann sjálvur gjørt ta einastandandi vøkru og serstøku permuna, sum er ein kollasja, har listamaðurin hevur sett appilsingula kvinnufigurin frá steinprentinum, Birgitta 23 ár og grindamaðurin 53 ár og hini frá 2005 á bláa steinprentið Glotti frá 2010 – tað er hin stuttliga myndin við tekstinum, sum staðfestir, at ”vegna plásstrot í helviti er tað nú loyvt at roykja, drekka, bannast og horast í/á himni”. Heitið á yrkingasavninum, Fyribilsni er sett saman av einum hjáorði og einum navnorði, ið onkursvegna ógilda hvørt annað. Fyribils er eitt rættiliga tanlað og slitið orð, sum vit siga allatíðina um hetta og hatta við fyrilitum, sum so líðandi fara at minna um líkasælu: -Jú, jú, tað kunnu vit siga fyribils, tað hevur í roynd og veru ongan týdning, tí tað er bara fyribils og ikki endaligt. Tað einasta vit kunnu vera heilt vís í er, at vit doyggja; tilveran fær tískil neyvan verið annað enn fyribils ella sum John Lennon sang til sonin í vakra sanginum Beautiful Boy frá 1980: ”life is what happens to you while you're busy making other plans” – kendu regluna lænti hann forrestin úr einum teksti í Readers Digest hjá Allen Saunders í 1957, sum er føðingarár hjá Tóroddi Poulsen. Men hetta er alt meira tilvild enn talspeki. Tað, sum hevur týdning er, at Tóroddur við heitinum Fyribilsni til sína nýggjastu bók, loysir orðið frá rutinuni, so tað verður opið og ovfarið.

Náttúra og mál javnsett

Heldur enn at brúka náttúruna sum myndamál, sýnast náttúran og málið eins og javnsettir partar í eini ringrás, sum fevnir um skapan og upploysn eins og kavin í heilum bráðnar meðan mjørkin dampar burtur. Hetta ljóðar meira torskilt enn tað er, tí sjálvt um tað kann tykjast ørkymlandi, tá ókend fólk og lutir verða umrødd í bundnum formi ella tá tingini uppføra seg so at tað sum vendir niður, vendir upp, eru yrkingarnar sum so ikki torførar at skilja. Treytin er, at lesarin góðtekur abstrakta hugsunarháttin í modernistiskum yrkingum nakað á sama hátt sum vit góðtaka okkara egnu ófantaliga løgnu og ólogisku dreymar. Innihaldsliga savna yrkingarnar hjá Tóroddi Poulsen seg um nøkur spor, ið snúgva seg um mál og fatan, náttúru og sansing, dreymar, endurminningar, lív, deyða og samfelagskritiskar eygleiðingar. Summar yrkingar eru sum heilar tíðarmaskinir, har sveiggjandi trækrúnur kunnu leiða okkum aftur til eitt dansigólv í hálvfjersunum.

Dalandi kavaflykra

Inngangsorðini í yrkingasavninum hjá Tóroddi Poulsen eru sett í kursiv og minna mest um onkra av mongu klisjéunum í okkara støðuga práti um veðrið. Tey vísa seg at vera sitat úr eini herligari, surrealistiskt klingandi yrking á síðu 62-63 um eina veðurkonu, ið yrkjaraegið av fyrstan tíð hoyrdi um á heimvitisferðini fyri tíggju árum síðani. Soleiðis hongur alt verkið hjá Tóroddi Poulsen saman við endurtøkum, tilsipingum og øðrum tilfarsligum og kreativum umskaringum. Veðrið hevur týdning sum fyribrigdi, men eisini sum ítøkiligt tilfar, ið verður javnsett sjálvum yrkingatilfarinum, orðunum í teirri fyrstu, praktfullu yrkingini. Hon er smøl, vertikal og elegant sum ein dalandi kavaflykra, men inniheldur eisini eina eyðmjúka staðfesting frá yrkjaraegnum um orsøkina til at skriva; - tá nú eingin kavaflykra kom, mugu vit lata okkum lynda við orðunum frá yrkjaranum. Tað gera vit fegin.

Sosialrealistiskar yrkingar

Forlagið Eksil ger eitt gott og neyðugt arbeiði við at geva út, ráðgeva, redigera og rætta fyri gávuríkar, ungar ella óroyndar høvundar og hetta hevur við sær, at teirra útgávur sum heild tykjast relevantar og sera tíðarbærar, eins og tey gera sær ómak við at geva útgávunum útsjónd, ið hóskar visuelt til innihaldið í útgávunum  – Forlagið Eksil hevur m.a. givið út yrkingasøvn hjá m.a. Sissal Kampmann, Onnu Maluni Jógvansdóttir, Vónbjørt Vang, Lív Mariu Róadóttir Jæger, Beini Bergsson og Daniellu Andreasen. Heili tíggju ár eru liðin síðani Forlagið Eksil í 2011 gav út fyrstu bókina hjá Daniellu Andreasen, Dilemma, men í fjør kom savnið Fragmentir út, sum nú endiliga er komið sum bók í 2.útgávu við ekspressivari reyðari og svartari permu. Tað er gott at lesa yrkingar hjá Daniellu Andreasen, tí hon er serstøk og skrivar um tann óhetjuliga gerandisdagin, tá dastið er farið av romantikkinum og dreymunum. Yrkingarnar eru centrallyriskar, bygdar upp um eitt sansandi eg, sum eygleiðir tilveruna, sum ofta tekur seg heldur dapurt út t.d. í sosialrealistisku prosayrkingini Gentan ”Avdottin mamma í dupultsongini/ Hálvfullar dósaøl við sigarettstubbum í. Gløs full av einum greyti av víni og tubbakki./ Berføtt, nývaknað og fimm ára gomul, traðkar hon upp um skógvar, jakkar og glaspettir í gongini. Fer inn í stovuna./ Gníggjar sær um annað eygað. Suttar upp á suttuna nakrar ferðir./ Steðgar mitt á stovugólvinum./ Ein fremmandur maður liggur og snorkar hart í sofuni. Hann er í brúnum leðurjakka, hvítari t-shirt og myrkabláum kovboybuksum. Hann hevur spýð. Evjan liggur í einum lítlum hyli á sofuni við síðuna av andlitinum hjá honum. Er runnin niður eftir síðuni á sofuni, endað sum ein størri hylur á gólvinum…”.

Stinkandi yrkingar

Jú, tað stinkar í bæði hesari og fleiri av hinum yrkingunum, sum eru lutfalsliga beint fram og lættar at skilja. Hetta eru lýsingar av einí tilveru, sum er full av avbjóðingum, av misbrúki, angist og ólukkuligum kærleika og av dreymum um eitt betri lív. Sjálvt um yrkingarnar eru óregluligar, so sita tær væl við endurtøkum, uppreksanum og rímum, ið hava við sær, at tær ljóða væl, tá tær verða lisnar upp. Lagið er ofta ringt og perspektivið stundum í rørandi syrgiligari barnahædd eins og vit hava upplivað tað í søgum hjá t.d. Sørine Steenholdt, Niviaq Korneliussen, Tove Ditlevsen og Vitu Andersen. Nakrar yrkingar benda frá sosialrealistisku elendigheitini og mynda saman við fotomyndunum í savninum tilfarsligt atlit, sand og fløtaskúm, sum kundi bent á eitt poetiskt sporskifti hjá Daniellu Andreasen. Eg haldi, at hon sum yrkjari er best, tá hon ikki er alt ov ovurtýðilig, tá hon lítur á lesaran og letur orðini ala fram týdningar fyri lesaranum, ið hómar ótýdligar samanhangir um tað hóttandi vaksnamannalívið.

 Eitt bragd

Yrkjarin, Beinir Bergsson debuteraði longu sum tjúgu ára gamal í 2017 við yrkingasavninum Tann lítli drongurin og beinagrindin, sum hann fekk EBBU-virðislønina fyri. 24 ára ungi sørvingurin, Beinir Bergsson hevur tikið seg nógv fram við hesum næsta savninum. Sólgarðurin er heilt einfalt eitt bragd og eitt roysni í sjálvum sær bara orsakað av stóra dirvinum, tað krevur at geva út homoerotiskar yrkingar í okkara lítla landi. Men savnið er áhugavert eisini út yvir hetta m.a. orsakað av hvussu væl tað hongur saman fagurfrøðiliga og innihaldsliga. Eg bar av fyrstan tíð eyga við savnið í onkrari reklamu á telduni, haldi eg, og ógvaðist við av hesi løgnu ljósabrúnu, stórblomstrutu bók við einum stavsniði, sum eg fyrst mistók fyri at vera comic sens – tað er ein óseriøs, bollut skrifttypa, sum av óvissum orsøkum plagdi at verða brúkt til uppbyggiligu andaktirnar hjá bispi eitt tíðarskeið á Vágaportalinum. Tað var so óhóskandi, at tað var eitt lítið sindur stuttligt. Men skrifttypan í Sólgarðinum er ein professionel skrifttypa, sum eitur Greta Display Pro. Tað stendur upplýst í bókini júst sum tað plagdi. Estetiska fatanin av bókini skiftir yvirhøvur rættiliga radikalt, tá tú heldur henni í hondini. Her er so mikið nógv gjørt burtur úr sniði, tilfari og uppseting, at einki er at ivast í, at tann eitt sindur 80´ara kitschuti, glitrandi og vamlisliga vakri stílurin er tilvitaður. Bæði bókstavir og blómur liggja profilerað og skyggjandi omaná á permuni og geva struktur, ið sansast út í hendurnar meðan tú lesur.

Paradís

Sólgarðurin er í minninum hjá einum yrkjaraegi, sum eitt nú minnist ommu sína í urtagarðinum. Samstundis er Sólgarðurin eitt gróðrarmikið paradís við hópin av sansaligum blómum og erotikki millum menn. Tað kynsliga verður lýst rættiliga beinleiðis, men lesarin ørkymlast kortini og missur fótafesti saman við yrkjaraegnum, tá perspektivið verður so mikið tætt inn til húð, blómubløð og mold, at vit missa tað visuella yvirlitið. Kropparnir verða eins og blindar, lívrunnar verur uttan onnur endamál enn lívið í sjálvum sær. Kynslívið verður lýst sum lívfrøði, kroppurin er sum blómubløð og hárið verður hoyggj. Forgeingiligleiki og deyði hómast í moldini og øllum skordýrunum, sum skríða og flúgva í Sólgarðinum og ein longsul eftir at náttúrunnar ringrás kann skapa lív eisini eftir deyðan:

Eg fann ein leyk

í tíni mold í morgun

klipti

blómurnar

í mínum hári

plantaði tær

við tína grøv

vóni

at nýggju røturnar

festa búgv

at vit kunnu skapa

eitt nýtt samband