Ein ólýsandi kensla

Myndir:  www.helsinkikanava.fi

Verkið The Earth Anew Symfoni no 2 hjá Sunleif Rasmussen er uttan iva størsta bragd, sum nakar føroyskur einstaklingur hevur megnað at avrika á útlendskum mentanarpalli. Dimmalætting hevur fingið orð á fagnaða tónaskaldið av Sandi, sum er sera fegin um, at tað gekk so væl við framførsluni av hansara aðru symfoni - eina løtu var hann nokk so nervøs...

Sunleif Rasmussen er fyri stuttum afturkomin úr Helsinki, har The Earth Anew varð frumframførd og mikið fagnað, bæði av teimum, sum tóku lut í framførsluni, men eisini av ummælarum, hvørs rósandi greinir benda á, at symfoniin er serstakliga væl eydnað. Hon er tikin upp á fløgu, sum kemur út um eitt hálvt ár.

Sangir um steinar og skapan

Sunleif Rasmussen er føddur og uppvaksin á Sandi fyri 54 árum síðani og tað man ikki vera ov nógv at siga, at hann hevur havt ómetaliga stóran týdning fyri føroyskan tónleik. Tað er til dømis hann, sum skrivaði ta fyrstu operuna og ta fyrstu symfoniina, sum vann norðurlendsku tónleikavirðislønina og sum harvið setti Føroyar á samtíðartónleikaliga heimskortið. Sjálv má eg siga, at Sunleif Rasmussen hevur havt alstóran týdning fyri musikalska dannilsið hjá mær og mongum øðrum. Eg gloymi ongantíð ta ferðina, tá Sunleif fyri mongum árum síðani troppaði upp í Ólavsøkukórinum við "Syngjandi grót", sum var so vónleyst løgin og modernaður, at hampafólk høvdu bestan hug at geva upp at fara heim. Men kórfólk hava eisini ein serligan ans fyri skemti, so tað gjørdist stuttligt og tað endaði við, at sangurin varð framførdur. Fyri meg og onnur við var júst hetta vakra, stilla verkið ein opinbering at hoyra, og tá Sunleif Rasmussen í 2009 stjórnaði Ólavsøkukantatina, ið tvinnaði fortíð og nútíð saman í eini framførslu á Tinghúsvøllinum við kórsangi, kingosangi, kvæði, solosang við percussion, elgittar og elektroniskum tónleiki, vóru tey flestu samd um dygdirnar hjá tónaskaldinum. Hann hevur m.a. skrivað nøkur av teimum bestu føroysku kórverkunum. Sangir sum "Skærur vindur", "Gras", "Kvøldvísa" um Summarmála", "Døgg" og "Við eina vøggu" eru framúrskarandi og varandi verk. Tað síðstnevnda skrivaði Sunleif Rasmussen til yrking hjá Karsten Hoydal, ið endar við fyrijáttandi reglunum "tá út í oyðu flúgva orð/ at skapa alt av nýggjum". Skapan og endurskapan er sostatt eitt evni, sum Sunleif Rasmussen hevur fingist við evnisliga áður. Eg havi spurt hann nakrar spurningar og byrjaði við at spyrja hvussu tað kendist at sita har í stóra, nýggja konserthúsinum í Helsinki og lurta, meðan eitt heilt symfoniorkestur, eitt stórt manskór og heimskendir solistar tulka tað, sum hann hevur brúkt ár um at skriva.

Uppskakandi frumframførsla

SR: Tað kendist sera nervapirrandi! Lat meg bara siga tað sum tað er, at frumframførsludagurin var mentalt sera buldrutur. Eina løtu helt eg, at alt eg hevði gjørt, var nakað lort. Tosaði við Michalu (t.e. Michala Petri) um tað, og hon meinti, at tað var allur ivin í skapanartilgongdini og arbeiðinum við symfoniini, ið samlaði seg júst hendan dagin. Men allir tónleikarar, sangarar, solistar og dirigentur komu við jaligum meldingum, so eg hevði í veruleikanum einki at ræðast. Tað er ein ólýsandi kensla, at merkja øll hesi menniskjuni gera sítt allar besta til tess at geva nýggja verkinum lív. Kann ikki forklára slíka kenslu!

KP: Kanst tú greiða frá tilgongdini í sambandi við nýggja verkið. Hvussu ber tað til, at tú fekst hesa uppgávuna?

SR: Eg var staddur í London, har BBC Symphony Orchestra spældi eitt av mínum verkum undir leiðslu av John Storgårds. Aftaná konsertina spurdi hann um eg hevði hug at skriva symfoni nr. 2, um hann og Helsinki Filharmonikararnir bíløgdu hana! Og svarið var sjálvandi játtandi, beinanvegin! Hann hevði eisini hugskoti til at symfoniin skuldi verða eitt tvíburðaverk til verkið “Kullervo” eftir Sibelius. Hetta verkið er skrivað fyri stórt orkestur, mannskór, ein sopran og ein bariton solist. Hugskotið at skriva til tekstir úr Edduni var eisini hansara. Storgårds hevur nú verið høvuðsleiðari fyri Helsinki Filharmonikararnar í skjótt 8 ár, og tá ið hann tók við, setti hann sær fyri at bíleggja nakrar symfoniir. Áðrenn meg hava ávikavist danska tónaskaldið Per Nørgård og bretska tónaskaldið Peter Maxwell Davies skrivað eina symfoni hvør.

View fullsize

Heimsins skapan

KP: Heimsins skapan, undirgangur og endurskapan eru ikki hissini evni at taka upp listarliga, og eg billi mær inn, at tað hoyrist á tónleikinum, teirri vulkansku byrjanini, at tær mongu uppafturgangandi tónarøðirnar minna um spríkjandi gosfjøll. Er tað ein tilvild, at eg fái tílíkar nattúruassoiatiónir ella hevur tú hugsað tilvitað um hetta?

SR: Ja, eg havi hugsað nógv um hvussu tónleikurin skal vera. Tað var skjótt eg datt fram á tekstir um Yggdrasil, lívsins træ, og við tí kom eg fram til, at symfoniin skuldi snúgva seg um at vera menniskja á jørðini. Eg eri av tí romantisku fatan, at menniskja og náttúra eru eitt og tað sama. At vit eru náttúrunar børn. Náttúran hevur síni gosfjøll og menniskjan hevur síni. Innan í okkum menniskjum eru verjuskipanir (t.d. immunverjan), og uppaftur aðrar skipanir, ið loypa á verjuskipanina, og soleiðis eisini í menniskjans sálarliga og sosiala lív. Fyri mær var tað umráðandi at fáa fram tey ekstremu útmørkini. Myrkrið og ljósið, og bæði í senn. Tað ógvusliga og ljóta, og blíða og vakra. Og at hetta skuldi vera so víðgongt, sum eg nú einaferð evnaði at gera tað. Sera vakurt, sera myrkt, og sera ógvisligt osfr. Og eisini lá tað mær á sinni, at fáa føroyska kvæða og kingotónan inn í melodiska tilfarið. Hetta tí tað er partur av aldargamlari tónleikatraditión, líkasum Edda-tekstirnir.

Lyriskt og episkt verk

Eg nevni, at verkið í ógvisligheit næstan minnir um Carmina Burana hjá Carl Orff, sum er bygt á 24 yrkingar frá miðaldarsavninum Cantiones profanæ cantoribus et choris cantandæ comitantibus instrumentis atque imaginibus magicis og spyrji Sunleif um ikki okkurt er, sum minnir um, sjálvt um The Eart Anew er heilt øðrvísi enn Carmina Burana, og Sunleif gevur mær rætt í, at hansara verk á sama hátt er lyriskt og episkt um somu tíð og síðani spyrji eg hann hvaðani hugskotini koma til hansara verk.

SR: Tað er tað tey nevna, “ein góður spurningur”. Eg síggi skapandi tilgongdina, sum eina ferð, ið gevur inntrykkum úttrykk. So helst er skapandi tilgongdin eitt úrslit av upplivingum og lívsroyndum. Hetta er sera torført at greiða frá. Fyrst fái eg eina heildarmynd av verkinum. Hon er bæði sera óítøkilig og ítøkilig í senn. Ein ímynd av heild, men uttan smálutir. Síðan kemur ein intuitiv tilgongd, har tónleikatilfar verður funnið og skrivað. Skrivingin er sera konkret, har verða smálutirnir settir saman til eina heild. At finna loysnir á praktiskum spurningum, og á skapanrsíðuni er eitt ping pong spæl millum intuitión og konstruktión.

View fullsize

Modernað primitivisma

KP: Ummælarar og viðmerkjarar undrast á og fegnast um ógvusligheitina í nýggju symfoniini. Eg dugi ikki serliga væl finskt, men gjøgnum google translate havi eg funnið út av, at finski ummælarin Hanu Ilari Lampila er hugtikin, hann heldur symfoniina vera spektakulera og manandi við vulkanskari megi. Í Helsingin Sanomat skrivar hann, at The Earth Anew umboðar eina modernaða primitivismu, har náttúran er í øllum, og so heldur hann, føroyski upprunin hjá tónaskaldinum hoyrist. Ert tú samdur við honum í hesum?

SR:  Sum eg svaraði tær í øðrum spurningi, so havi eg medvitað nýtt tónatilfar, ið líkist kvæða- og kingoløgum, tó uttan at man kennir nakað ávíst lag aftur. Og er hetta helst orsøkin til orðingina “Modernað Primitivisma”, um man sær gomlu kvæða og kingoløgini sum primitiv, men her latin í modernaðan ham. Hetta er gott hoyrt og beinrakið skrivað av ummælaranum, tí tað hevur verið mín ætlan. Hendan symfoniin er tí meira føroysk um tú vil, enn tann fyrra, har eg royndi at fjala allan føroyskan uppruna. Leggjast kann aftrat, at kvæða- og kingoløgini vóru amboð at utvinna eitt annað og meira sofistikerað modernistiskt tónamál.

Góður tónleikur at syngja

KP: Sangarin Bo Skovhus heldur, at tín tónleikur er góður fyri røddina at syngja, er hetta nakað, tú leggur dent á, tá tú skrivar tónleikin?

SR: Ja, tað er vist. Summi tónaskøld verða løgd undir at skriva óneyðuga torført fyri røddina. Men eg kenni eitt sindur til sangteknikk, og kann tí skriva torføran, men sangbæran tónleik fyri røddir. Báðir solopartarnir vóru sera torførir, men skrivaðir við sangtekniskum brillum. Koloratursopranurin, tann heimskenda Cyndia Sieden segði, at hetta var ein av torførastu leiklutum, hon hevur sungið, men sjálvt tann ringasti tónin lá so væl, at tað kendist lætt hjá henni. Eisini var tað sera heppið, at eg fekk fríðar hendur frá orkestrinum at velja sangarar, so eg kundi hava hesar ávísu sangarar í oyrunum, meðan eg skrivaði. Tað sama hildu kórsangararnir og dirigentur teirra. Tónleikurin er torførur men sangbærur.

Byrjanin

KP: Nær byrjaði tú at skriva tónleik og hví?

SR: Mamma mín hevur altíð sagt, at um hon skuldi hava meg at gerast róligan, tá eg var pinkubarn, var bert neyðugt at seta tónleik frá. Men tað, eg minnist best var, at í sjeyti árunum kom ein ungur maður úr Fuglafirði at verða læraravikarur á Sandi. Hann búði hjá okkum. Hesin Jónsvein Poulsen sáli spældi trombon í Fuglafjarðar hornorkestrið og hevði spælt bass í Sillyboys. Hann lærdi meg at spæla eitt sindur á gittara og lærdi meg nótar. Her byrjaði áhugin fyri tónleiki av álvara. Og við hesum fekk tónleikurin av álvara tak á mær. Fekk við hesum eisini førleika at festa tónleik á blað, og var tað í hesari tíðini, tá eg var umleið 15 ára gamal, at eg byrjaði at skriva tónleik.

KP: Hvussu gert tú, tá tú skrivar tónleik? Situr tú við klaverið ella telduna ella samstarvar tú við tónleikarar?

 SR: Fyrstu tankarnir eru sera abstraktir, men geva eina heildarmynd av verkinum. Síðan brúki eg klaverið rættiliga nógv at finna fram tónatilfar. Um eg ikki skrivi fyri klaver ella sang, brúki eg klaverið sera lítið í tilgongdini at skriva tónleikin. Teldu brúki eg bert at reinskriva tónleikin. Mær dámar sera væl at samstarva við tónleikarar, antin beinleiðis ella óbeinleiðis. Í symfoniini óbeinleiðis, hetta tí eg kendi tey ikki persónliga, men eg kendi sum sagt væl sangrøddirnar.

Íblástur

KP: Fært tú íblástur frá øðrum tónaskaldum ella øðrum tónleiki?

SR: Eg fá íblástur alla staðni frá. Eisini frá øðrum tónaskøldum. Eri eitt gjøgnumført hoyri/lurti menniskja. Longu sum barn minnist eg, at eg lá í síða grasinum og lurtaði eftir ljóðum. Ljóðum, ið vóru tætt hjá og eisini fjarum ljóðum. Men eg kann eisini umseta tað eg síggi til tónleik. T.d. havi eg altíð verið sera hugtikin av ljósspælinum í vatni og sjógvi. Síggi tað sum eitt sera kompliserað rútmuspæl.

KP: Er onnur list enn tónlistin av týdningi fyri tín tónleik?

SR: Av aðrari list havi eg altíð fingið íblástur av at lesa yrkingar, og hyggja eftir málningum.

Avbjóðandi tónleikur

KP: Tú byrjaði innan tann sonevnda rútmiska tónleikin, hevur hetta nakran týdning ella ávirkan í mun til tann tónleikin, tú skrivar í dag?

SR: Ja, eg hugsi meira medvitað um, at geva tónleikinum eitt rútmiskt “drive”. Hetta hoyrist í stórum pørtum av nýggju symfoniini, og kemur at hoyrast meira og meira í framtíðar verkum.

KP: Samtíðartónleikur kann vera avbjóðandi fyri áhoyrarar og eg veit, at fólk hava ógvast um tín løgna tónleik í øllum førum fyrr í tíðini. Hugsar tú nakrantíð um áhoyrararnar, tá tú skrivar tónleikin? Hvat skal áhoyrarin gera fyri at fata tín tónleik?

SR: Eg hugsi ikki um áhoyrarar í skapanartilgongdini. Tá hugsi eg um at gera eitt hugskot til veruleika. Men sum heild havi eg altíð áhoyrarar í huga. Munur á list og brúkslist er, at listin vendir sær til hin einstaka, meðan brúkslistin vendir sær til eina ávísa fjøld. Tó so, at eg sum listamaður ynski, at so nógvir einstaklingar sum til ber dáma min tónleik. Eg haldi, at mín tónleikur onkursvegna er sum tilveran og náttúran, sera kompleksur. Og mín tónleikur hevur sítt egna tónamál, so áhoyrarin noyðist at læra seg, ella ogna sær hetta tónamálið, við at lurta eftir tónleikinum umaftur og umaftur. Fleiri og fleiri halda tó, at mín tónleikur, hóast kompleksur, er blivin meira áhoyraravinaligur, um tú vil. Haldi ikki at man skal gera sær tankar um at fata tónleik, tí tónleikur er rein abstraktion. Í grundini er eitt opið og fordómsfrítt sinni helst besta amboðið, at lurta eftir mínum og líknandi tónleiki við.