Regin Dahl 100 - Hugleiðing hjá Carl Jóhan Jensen

Fleiri tiltøk hava verið í sambandi við, at hundrað ár eru liðin síðani listamaðurin Regin Dahl var borin í heim. Síðsta leygardag hevði Tarira eina væl eydnaða og fjølbroytta konsert, har Carl Jóhan Jensen hugleiddi um meginevni í yrkingunum hjá Regini Dahl:

Í ellivta tíma, á ellivta degi í november tað Harrans ár nítjanhundrað og átjan, fáar dagar eftir, at Regin Dahl datt inn í verðina úti í Sandagerði, kom ein vápnahvíld í gildi…hon sleit heljardansin árini frammanundan um Flandur og Norður-Frakland, men byrjaði í somu öðini eina öld, sum Regin Dahl á gamalsaldri, rúm fýrs ár seinni, lýsir soleiðis í seinasta yrkingasavni sínum Smámunir frá árinum tjúguhundrað:

Ill var öldin/ öll sum hon var./ Eldur og dráp/ um mannheimin allan.

Og tað er henda illöldin…útígjögn er hon annar tráðurin í skaldskapinum hjá Regini Dahl…grundkorini so at siga. Í yrking eftir yrking skyggir aldarfaran fram í skiftingum av ljósi og dökkum á einum skelvandi og  fyndkvæmum flata av ungum föroyskum bókmentamáli. Nú skal eg ikki troytta tykkum, góðu áhoyrarar, við alt ov nærløgdum og langrökjutum greiningum, henda lötan bjóðar líkasum ikki til slíkt. Í staðin fari eg at lata skaldið sjálvt sleppa til orða…tað man vera longst sum best. Eg havi leitað fram nökur av teimum meginevnum…ella skuldi eg betur sagt hugans andglettum, ið gera tey tólv sövnini, Regin Dahl legði úr hondum frá nítjanhundrað og sjey og tretivu fram til aldaskiftið tjúguhundrað. Eitt av hesum evnum ella andglettum verður sett fram við hesum orðum í yrkingini Sæl er tann sál í savninum Tokkaljóð  frá nítjanhundrað og fýra og fjöruti:

Sæl er tann sál/ ið eigur aga/ og alv at spretta á settum tíma - /og eigur dirvi,/ tá dagar styttast,/ at loysa fræið/ og fevna deyðan,/ tá ið dalirnir taka at skýma.

Við hesum orðum eftir í huganum lat okkum nú í felag lurta eftir  trimum yrkingum úr ymsum sövnum. Ogn úr Óttukvæðum frá nítjanhundrað og fimm og hálvtrýss, Summarmorgun 1961 úr Gongubitum frá nítjanhundrað og fimm og trýss, Jarðarferð yrkjarans á miðsumri úr Orðakumlum frá nítjanhundrað og átta og hálvfjerðs og Degningstakksemi úr Ellisskekum frá nítjanhundrað og átta og fýrs:

OGN

Eg eigi tað varandi gleði,

Ið vermir meg dag undan degi,

at lívið, sum meinslar, tað fjálgar við

og fjölgar í túsunda lið.

Eg veit, at um eg sjálvur farist

Í vesalings ösku og ótta –

So livnar á hvörjum dunga

Grasið hitt angandi unga.

 

Og smágentur, mjáar um miðju,

Dansa við deyðans grindir –

Og teirra vaknandi, væntandi kvið

Lívgar í túsunda lið.

Summarmorgun 1961

 Grön eru leyvsblöð,

Týning, deyði –

Havsaldan blánar,

Týning, deyði –

Svart og fagurt

Konufangið,

Men týning, deyði.

 

Minnist tú brennivín,

Bragdardropar –

Minnist tú löturnar,

Láturríkar –

Kjötbitar, kjálkafisk,

Kelivætti,

Næturnar allar

Ein hurlivasi?

 

Skakað, skeiklað er stjörnan,

Nú rennur övugt alt –

Her á mínar hálvgomlu hendur

Lýsir hitandi morgunsólin –

Men týningin – deyðin ---

 

 Jarðarferð yrkjarans á miðsumri

 Fagurligur hesin

Fráfaringardagur –

Sterkt í skál –

Lavandi sóljuvökstrir allir,

Jóanssökubál.

 

Geisandi eldar

Í hvörjari kyknu

Og tægr –

Ljómandi sláttur

Úr hvörjari æðr.

 

Almiklar aldur

Úr fyrndaröldum:

Ljós í ljós –

Fröknisfröin

Í hvörjari fjós.

 

Froðandi fram um

Koparoyggj

-kópa- og hvessinga-fylgd-

Tann hin mæta,

Tann hin væna

Fríggjaramoyggj.

 

Gapandi

Hvört aðlisop,

Rapandi mergsins

Og megin-máttarins lop.

 

Furðuligur hesin

Fráfaringardagur

-sterkt í skál!

Á lofti leika

Geisandi, gessig

Jóansökubál.

 

Degningstakksemi

 Hvat er sum kvakan

Av heimafugli –

Og hvölpur, ið rembir sær

Á fótalagnum

Fyri dag?

 

Eitt hálvdögur, kanska,

Góði –

Fekkst tú afturat,

Í gávu?

 

Ein mjólksopa, eitt muss,

Eitt djúpt, av dýrum royndum

Reint orð

Við á leiðini.

 

At vakna aftur

Ein lívsins morgun.

 

Tað er eftir öðrum, íðan hvat, at eisini Guð er eitt andgletti í skaldskapinum hjá Regini Dahl. Yrkingin Andsvar í Beltisgyrði frá nítjanhundrað og níggju og fjöruti  vendir sær til Drottin við upphavsorðunum:

 

Veldigur ert tú Harri,

men endar við, at sjálvið í yrkingini spyr um Guð yvirhövur man sansa um líðingina í jarðarlívinum, tí sjálvt sín einborna rópandi á krossinum sýnist hann ikki at hoyra. Seinastu örindini bæði ljóða soleiðis:

- hoyrdi tú ikki, / hoyrdi tú einki av tí,/ ella ganga teir allir ranga leið,/ er nöringin alt,/ nöring, át og myrkurstrot?/ / Hvaðan gótu vit okkara trá,/ kom hon ikki frá tær,/ og kom hon frá tær, hví unti tú henni/ so ongantíð svar?/.

Í yrkingini Sálmur í Óttukvæðum er orðbragdið afturímóti annað, eyðmjúkari, ja, beinanvegin frómt:

Sálmur

Í tögnini ert tú,

Tá ið barnið situr

Á eiðisbakka

Og lýður á kvöldarkvirrið –

Men eisini í ættini

Oman av fjöllum

Köld av gróti

Og gráum sögnum.

 

Í koyggjuni ert tú,

Tá ið lúkan er fyri

Og eingin sær

Tær nötrandi hendur –

Men eisini í stovu,

Tá gamlir leggir

Styrkna í stigi

Og fegniskvæðum.

 

Í sálminum ert tú,

Tá ið kertustubbar

Blaktra í kirkju

Á halgari nátt –

Men eisini í geylinum

Frammi í gron,

Tá ið brotið hvítir

Og skipið stoytir í norðanódn.

 

Lær meg tol at týða

Torskilnu stavir tínar,

Lær meg at bíða-

Gev mær troyst at stíga

Fram um skjólveggir mínar,

Lær meg at líða –

Lær meg at vega á tíni vág,

Lær meg at liva, at tú ert hjá.

Men so eru aftur aðrar yrkingar, har eingin trúgv er at halla seg til, har Guð er úr eygsjón og eingin tanki, eingin kensla opin fyri öðrum enn tí óumberliga og övugta veruleika lívsins, at alt ferst og endar í ongum. Tak eitt nú yrkingina Alt meðan tú rakar tær úr Orðakumlum:

 

Alt meðan tú rakar tær

Jú, satt segði tú

Forni frændi:

Táið groypingin skrædnar,

Í holdi,

Í túni,

Í öllum mentunarviðurskiftum,

Ella hinvegin, so siðiliga:

Tá ið systkinabörn,

Vinir og vinkonur

Á býlingsvegnum,

Tá ið skúlafelagar

Verða spjaddir av

Bardögum,

Hjúnalagsbrotum,

Böðils-eltingum

Og öllum tí,

Sum hvört elvir annað:

 

Tá gevur deyðalutturin upp

Úr hvörjari poknu –

Alt meðan tú rakar tær

Á morgni

Stinkar tú longu.

 

Eisini ástin, eitt stöðugt uppafturtikið tema í yrkingunum hjá Regini Dahl, er somuleiðis eitt andgletti. Ástin í öllum sínum kjötligu og ókjötligu brigdum, í sínum skiftingum frá fegnisörku til döpurhuga og kolsvarta ógleði…eina lötuna sjálvur lívsuggin, aðra lötuna helviti líkari. Tríggjar yrkingar haldi eg lofta, ið hvussu er partvíst, hesum brigdum og skiftingum, tær eru: Eitt andlit umborð og Linni báðar úr Gongubitum og Ástarösingin úr Rekagróti frá nítjanhundrað og fimm og fýrs.

 

Eitt andlit umborð

 Við skerstokkin stóðst tú

Og stardi –

Varrarnar

Beiskar, kossleysar,

Eyguni ber sum klædnatváttur,

Oman frá nasunum

Svövnloysisstrikurnar

Og um kjálkan

Foyran av ástarsmeiti:

-ástin, ið royndi seg,

Beyð sær fram

Og varð kövd - -

Sjáldan var ásjón

So nívandi vökur,

Sum táið tú bíndi

Brúnoygd

Út í deyðadýpið.

 

Linni

Eitt undur í mínum hondum:

Miðja og mjadnir

Sóljumjúkar –

Og tætt við oyrað

Mál títt mildliga,

Örvitugt mutlandi.

 

Eyguni afturlatin,

Nasarnar kykar

Og muðurin opin,

Hagar til eg læsi hann aftur,

Hagar til vit læsast saman

Aftur í harðari greipt.

 

Eitt undur í hondunum:

Búkur og mjadnabugur –

Og havsins rámi,

Havsins duni

Ævi og allan aldur.

Ástarösingin

Ástarösingin er ikki alt –

Men hvörja ferð

Er hon alt.

Snykur og sniðfundigir kallar,

Vulgus og válgaranatni,

Tróttugar marknatrætingar?

Jú so, jú so.

Men snjóklokkur Guðs,

Bláklokkur Guðs,

Og fyrsta hitabríkslið –

So grönkast í neðra,

Gróðursylur um hupp og

Herðar.

Viðhvört, viðhvört

Er ástarösingin alt.

 

Hittinorðasavnið Leysasökk frá 1944 byrjar, minnist meg rætt, við orðunum: Eg elski oyggjarnar, men eg hati fólkið. Eg elski fólkið og hati oyggjarnar. Hetta andgletti ella ein ávísur tvískinningur í sinnalagnum til Föroyar og föroyska samtíð sæst aftur í fleiri yrkingum hjá Regini Dahl. Öðrumegin eru Föroyar heima, tað sum var yvirgivið, tann tíð var, og ein í útlegdini kann henda fagurgjörd vídd. Hinvegin eru tær Föroyar, ið komið verður aftur til…tann eindin av nýtíðarligum mótsetningum…tann fáfongdin. Í yrkingabólkinum Heimstaður mín í savninum Eftirtorv frá 1981 eitur tíggjunda yrkingin Á Kongabrúnni og hon lýsir væl nettupp hetta andglettið:

                               

XI

Á Kongabrúnni

Deyðir seiðir og slekkar hítir

Vagga við vágarstein –

„Eg sá eitt kombikk í fjör,“ segði ein –

Hann nevndi seg Rein.

 

„Eitt kombikk?“ spurdi eg, alskinbýttur,

„hvussu bar tað til?

Hetta lítla fitta, ið kitlaði

Piltaárini millum táanna?“

 

„Ja, tað viti fanin,“ segði hr. Rein,

„hvussu og hví?

Eg havi so sæð eitt kombikk

Í mínari tíð.“

 

Deyðir seiðir og slekkar hítir

Vagga við vágarstein.

 

Og hesin sami ampin av nýtíðini…av fáfongd hennara, kemur fram í yrkingini Modern times í Rekagróti:

 

Modern times

Nú duga öll at yrkja

Og at smíða lög –

Her krevjast ikki sköld

Ella sypriströ.

Her leika ravmagnsstreingir

Við forherðings herðara –

Og fjúrtan ælabogar

Geisa omaná.

 

Á, Dávið, tín dári,

Við hörpu í hond –

Tak Saul við á disco,

So hvörvur hvör ond,

Bæði góð og vánd.

Har kemur ikki minsta

Hugans flog

Í námind ella nánd.

 

Og lat meg nú enda við eini yrking, sum helst er ein tann fyndugasta og vakrasta, sum nakrantíð er yrkt um mál, um skaldskap og um lívið sjálvt,  men tað er yrkingin Orðini úr Eftirtorvi.

 

 Orðini

Fagurt er tað, tá ið tit koma

Eins og fornsögufuglar

Flákrandi

Uttan av myrkursins hövum

Og setast

Á herðar og hendur

Við boðum

Um vánir endurlívsins:

Grönt leyv í nevi –

Og grönar nálir.