Tað góða og tað ónda eru í hvørjum øðrum

View fullsize

Bergur Djurhuus Hansen

Nýggja skaldsøgan eftir Carl Jóhan Jensen er um okkara longsil eftir tí góða, og hon fer at verða nógv lisin

Fyri tíggju árum síðan gav Carl Jóhan Jensen út eina stóra skaldsøgu um tað ónda, “Ó- søgur um djevulskap”. Nú hevur hann skrivað eina skaldsøgu um tað góða, nevnd “Bókin um tað góða”. Nýggja skaldsøgan skal tó ikki lesast eins og hon fullfíggjar ella hvørkisger ta fyrru, tí hóast hon við sínum mongu marrukendu dreymum og neyvu dagfestingum líkist henni, er hon nógv øðrvísi. “Bókin um tað góða” er lutfalsliga stutt (238 síður) og løtt at lesa (ivaleyst lættasti tekstur, Carl Jóhan hevur givið út í bók), og hon hevur ein høvuðspersón, sum er mest sum ov vanligur ella ov menniskjaligur. Hendingarnar í henni fara fyri ein stóran part fram í Havnini í dag og í einum umhvørvi, sum flestu lesarar munnu kenna aftur. Støð og persónar úr nútíðini í Havn eru við í hendingagongdini, t.d. Gamli Bókhandil, SMS-torgið, Statoil-støðin í Gundadali (nú: Effo), Sirkus, Mimir, Føroyamálsdeildin, felagsskapurin Hesuferð, Kjartan Hoydal, Ingun í Skrivarastovu, Jógvan Isaksen, Jóanes Nielsen, Ebba Hentze sála, Turið Sigurðardóttir, Steinbjørn B. Jacobsen sáli, Ingvør Nolsøe, John Dalsgarð, Birgir Kruse, Uni Arge og Carl Jóhan Jensen sjálvur (men stavaður við K, Karl). Dømini um tilsipingar til fyribrigdi og persónar úr føroyska samfelagnum, serliga Havnini, er nærum óteljandi. “Bókin um tað góða” er bæði ein speisk lýsing av okkara tíð og ein heimspekilig kanning av tí góða. Talan er í grundini um tvey evni í einum og tískil um tveir ella kanska tríggjar møguligar lesihættir: tann eina søgan er løtt at skilja og undirhaldandi, hin søgan krevur eitt sindur av umhugsni. Lesarin kann við øðrum orðum gera av, um skaldsøgan skal lesast eitt sindur einfalt sum ein speisk samfelagslýsing ella sum ein skaldslig viðgerð av heimspekiligum spurningum – ella sum bæði tvey.

Viljálm við Hoygil og prentarin

Byrjað verður við inngangi, har greitt verður frá, at rithøvundurin, nevndur Viljálm við Hoygil, hevur fingið eitt handrit sendandi frá einum prentara. Prentarin, sum ongantíð verður nevndur við navni, hevur ætlanir um at skriva bøkur, ið veruliga skulu gera mun. Hann hevur longu givið út okkurt smávegis, og hann hevur áhaldandi heitt á rithøvundin fyri at fáa hann at hjálpa sær við handritinum til eina bók um tað góða. Fleiri ferðir rennir rithøvundurin seg í prentaran í miðbýnum í Havn, men hann tímir ikki at flættast við hann og ger einki við handritið, fyrr enn hann í útvarpinum hoyrir, at prentarin er deyður. Tá sleppur lesarin at lesa handritið til skaldsøguna um tað góða, sum prentarin hevur skrivað. Talan er sostatt um eina skaldsøgu í skaldsøguni.

Prentarin og K.

Høvuðspersónur í skaldsøguni hjá prentarunum er K., sum minnir um prentaran sjálvan, men K. arbeiðir sum bókhaldari á prentsmiðju uppi á Karlamagnusarbreyt í Hoyvík, og alt tykist ganga honum ímóti. Unnustan, Hildigarð, fer frá honum og kastar saman við einari kvinnu, sum tey bæði hava kent rættiliga væl frammanundan, Gunnhild. Tær flyta í íbúð í Berjabrekku. Sjálvur má K. finna seg til rættis í eina kjallaraíbúð á Tinghúsvegnum, og hann er illa plágaður av ringum dreymum hvørja nátt. Hansara tilverugrundarlag og alt hansara fatanarstøði er burtur, men ikki bara tað, hann melur runt í Havnini, høvuðsstaðnum í einum landi, har einki tykist hava veruligan týdning og einki tykist gera mun. Stutt eftir, at Hildigarð er farin frá honum, verður hann sagdur úr starvi á prentsmiðjuni. Stjórin er systkinabarn hansara, so K. verður ikki einans svikin av unnustuni, hann kennir seg misskiltan og sviknan av øllum, og tilveran tykist honum vónleys. Men sum bókhaldari hevur hann atgongd til pengar, og hann flytur sær 3 mánaðarlønir og fer niður á evropeiska meginlandið at leita eftir tí góða. Eins og K. í kendu skaldsøguni hjá Kafka, “Prosessin”, er K. í “Bókini um tað góða” endaður í einum tilveruligum meldri, sum hann ikki fær fóta sær í.

Søgur í søguni

Søgan um K. fer fram í tíðarskeiðinum umleið mai til oktober 2011. Søgan um Viljálm við Hoygil (inngangurin) er eitt sindur afturlítandi og hugleiðandi, men fer fram í 2015. “Bókin um tað góða” er sostatt um hendingar, sum fara fram í Føroyum her og nú, men tilsipingar og aðrar smáar søgur í skaldsøguni gera tíðina í henni rúmliga. “Bókin um tað góða” er sum hesar russisku dukkurnar (Babushka) sum í sær hava eina minni dukku, sum so aftur hevur í sær eina minni dukku o.s.fr., t.v.s. høvuðssøgan letur upp fyri øðrum, smærri søgum, sum so aftur hava í sær minni søgur, og fleiri av hesum eru hugtakandi. Tað er eins og bygnaðurin endurspeglar leitanina hjá tí ólukkuliga og neyðstadda K. Tær mongu tilsipingarnar til aðrar tekstir skapa eisini ein serligan drátt í huganum á lesaranum. Sambandið við Kafka er longu nevnt, men harumframt eitur t.d. kvinnan, sum K. leitar til í Antwerpen, Anna Livia, eins og alfevnandi kvinnan í stóru skaldsøguni “Finnegans Wake” eftir James Joyce (har er hon umframt kvinna ein ævigt rennandi á). Í innganginum ger Viljálm við Hoygil sær eisini hugsanir um handritið hjá prentarunum og vísir á bæði rithøvundar og verk, sum hann heldur handritið vera í ætt við.

Tað góða

Eins og tað ónda er tað fullkomna góða ein úrtøkilig hugsan, eitt hugtak, sum lítið hevur við okkara ítøkiliga lív at gera. Tann, sum altráur vil vera góður, kann lættliga gerast óndur. Høvuðspersónurin í skaldsøguni hjá prentaranum, K., vil fegin finna fram til aðaltáttin í tí treytaleyst góða, og tað elvir til eina rúgvu av trupulleikum. Endin í skaldsøguni skal ikki avdúkast her, men skaldsøgan er tølandi væl sett saman. Carl Jóhan Jensen megnar at halda eina javnvág millum kámar, heimspekiligar spurningar og ítøkiligar, politiskar og menniskjaligar veikleikar í okkara tíð. Tað er ikki nógv at finnast at í skaldsøguni, men tað er kanska eitt sindur løgið, at rithøvundurin Viljálm við Hoygil gevur út eina skaldsøgu, sum ein annar (t.e. prentarin við ongum navni) hevur skrivað, men at stílurin kortini, t.v.s. skrivihátturin, hjá teimum báðum er tann sami – báðir skriva á leið sum Carl Jóhan Jensen. Kanska hevur Carl Jóhan Jensen ikki gáað um tað, ella kanska er tað eitt poeng, at teir skulu spegla sær í hvørjum øðrum. K. hyggur t.d. beint í ein spegil, tá hann vaknar úr ringum dreymum, og nógv í skaldsøguni bendir á Carl Jóhan Jensen sjálvan sum eitt slag av høvuðspersóni ella rættari: hann er sum ein sundurálaður høvuðspersónur í síni egnu skaldsøgu, tí hann er ikki beinleiðis til staðar, men hann hómast her og har.

Carl Jóhan Jensen og Viljálm við Hoygil

“Bókin um tað góða” tykist í fyrstu atløgu ikki hava Carl Jóhan Jensen sum rithøvund. Navnið á honum stendur ikki har, sum tað eigur at standa, hvørki á permuni ella á tittulblaðnum. Einans í kolofonini (undir upplýsingum um rættindi) er navnið Carl Jóhan Jensen at finna. Viljálm við Hoygil stendur sum útgevari á tittulblaðnum, og har stendur eisini, at hann “skrivaði formæli”. Fleiri hava kanska lagt merki til, at hesin Viljálm við Hoygil longu undan útgávuni av skaldsøguni hevur livað sítt egna lív, t.d. hevur hann havt egnan profil á Facebook, og fyri viku síðan var samrøðu við hann í Dimmalætting (21/8 2015). Men høvuðspersónurin í søguni um tað góða, sum hesin Viljálm við Hoygil gevur út, er K., eins og Carl Jóhan Jensen í søguni sjálvari verður stavaður við K. Aðrar ábendingar um eitt samband við Carl Jóhan Jensen eru t.d., at K. arbeiðir á prentsmiðju uppi á Karlamagnusarbreyt (Carl Jóhan Jensen verður av javnaldrum nevndur Carli). Harumframt er Viljálm við Hoygil, tá hann endaliga letur handritið hjá prentarunum frá sær, staddur í Kumbria í Onglandi, har hann býr á Keswick Road. Um vit brúka myndina við russisku dukkunum aftur, so er Carl Jóhan Jensen sjálvur tann fyrsta og størsta dukkan, tí við einum heilt serligum slag av cameo appearance er hann sjálvur við í skaldsøguni og í einari samrøðu við lesaran um tað, sum skaldsøgan snýr seg um. Onnur nøvn í skaldsøguni, sum benda á veruligar persónar, kundu verið løgd afturat í hesum sambandi, t.d. eitur stjórin á prentsmiðjuni á Karlamagnusarbreyt Christian Petur og verður vanliga nevndur Se Pe. Tað minnir um navnið á gamla fíggjarleiðaranum á Dimmalætting, Petur F. Christiansen sála, sum millum manna var nevndur Petur F. Navnið Viljálm við Hoygil kann eisini styttast til tvey v og eitt h, t.v.s. WH, og kanska hevði júst WH verið væl egnaður sum millumgongumaður í einari skaldsøgu, sum fyri tað mesta fer fram í Havnini, men Viljálm við Hoygil líkist honum ikki á nakran hátt. Umframt sjálva søguna – ella søgurnar – eru í skaldsøguni ein rúgva av slíkum smáum merkiligum farleiðum, og lesarin kann velja at fylgja teimum og kanna tær ella lata vera. “Bókin um tað góða” viðger álvarslig evni, men hevur eisini hug at spæla við lesaran.

Frálík skaldsøga

Høvuðsverkið í ritverkinum hjá Carl Jóhan Jensen er fyribils – og uttan iva – “Ó - søgur um djevulskap”. Men nýggja skaldsøgan, “Bókin um tað góða”, fer at verða hansara mest lisna, tí hon er bæði besnissað, argandi, gátufør, bundin í nútíðina og lutfalsliga løtt. Fyri hendan lesaran var hon sum ein góður snapsur ein kaldan vetrardag.